MTheodorakis
Παλαιό Μέλος
Ἀπὸ τὶς Ἀρχέτυπες διατάξεις:
Ὁ θεσμὸς καὶ ἡ λειτουργία τῶν ὡρῶν χάνεται ὅταν συσσωρεύονται τὸ πρωί. Ἕνας ἀρτιότερος ὄρθρος ἐνδείκνυται περισσότερο.
Ὅταν δὲν γίνονται μεγάλες μετάνοιες[1], οἱ ὧρες τελοῦνται στὸν νάρθηκα
(Λ φ. 143r, Σ5 φ. 134v, ΤΕ σσ. 314, 609, ΤΜ σσ. 5, 6, D I σ. 747, ΛΜ 88 φ. 157r, D III σσ. 62, 303, 318, 432, 443, 540, 616ΤΑΣ κεφ. μζ’, ΤΓΡ σ. 135)
μὲ κλειστὴ τὴν βασιλικὴ πύλη πρὸς τὸν κυρίως ναό
(D III σ. 616, ΤΓΡ σ. 135, χφ. Διονυσίου 950 τυπικὸ τοῦ ἔτους 1957 σ. 15, Ἁγιορειτικὸν τυπικὸν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀκολουθίας ἐκδ. Καστανιώτη 1995 σ. 33),
γιὰ νὰ προσδιορίζεται ἡ σύναξη.
Στὸ τυπικὸ τῆς ἐν ῎Αθῳ Ἱ. Μ. τοῦ ἁγ. Παντελεήμονος τοῦ ἔτους 1841 ἀναφέρεται· «Βούλονται γὰρ τὰ Τυπικὰ πάντα καὶ ἡ συνήθεια τῶν μοναστηρίων μαρτυρεῖ, ὅταν ὧσι μετάνοιαι, πάντα ἔνδον τοῦ ναοῦ» (τελοῦνται), «τό τε δηλαδὴ μεσονυκτικόν, ὥρας καὶ ἀπόδειπνον» (D ΙΙΙ σ. 600, βλ. καὶ D I σ. 231 ὑποσ. 7) γιὰ λόγους εὐρυχωρίας· βῆλο καὶ βημόθυρα παραμένουν κλειστά.
Ὁ ἱερεὺς δὲν εἰσέρχεται στὸ ἅγιο βῆμα
(D I σ. 747, ΙΠ σ. 2, Ἱεροτελεστικὸν 1948 σ. 9).
Ἄνευ ἱερέως οἱ ὧρες καὶ τὰ μεσώρια ἀρχίζουν μὲ «στίχον· Δι’ εὐχῶν τῶν ἁγίων»
(χφ. Σινὰ 907 ὡρολόγιο ιδ’ αἰ. φ. 25r).
Οἱ ὧρες ψάλλονται
(συναξάριον ὁσιομάρτυρος Δομετίου 7 Αὐγούστου, D Ι σ. 223, ἁγ. Συμεὼν τοῦ νέου θεολόγου Κατήχησις δ’ ἔκδ. Ὀρθ. Κυψέλη τ. 1 σ. 66, ΤΕ σ. 620, ΤΜ σσ. 215, 221, ΚΣ σ. 165, χφ. Paris. Coisl. gr. 362 εὐχολόγιο ιβ’ αἰ. φ. 8v, B 350 φ. 7v, 8r, P 402 φ. 271v, ΤΡ σσ. 76, 80, ΛΑ’ σ. 168, Ε σ. 190, Ὡρολόγιον τέλος ὄρθρου ἐκδ. 1563, 1584, 1604, 1632, 1801, 1819, 1900, Ἀπ. Διακονίας 1952 σ. 89, Ἀπ. Διακονίας 1983)
«ἑκάστη εἰς τὸν καιρὸν αὐτῆς»
(ὁσ. Βενεδίκτου (+543) Κανονισμὸς τοῦ ὀρθοδόξου μοναχικοῦ βίου ἐκδ. Τῆνος § 16 σ. 74, Β σσ. 105-111, ἁγ. Θεοδώρου τοῦ στουδίτου (+826) μεγάλη κατήχησις ξζ’ ἔκδ. Ὀρθ. Κυψέλη τ. 1 σ. 259, Ω σσ. 48, 50, 52, 53, ΚΝ σ. 24, τυπικὸν ἁγίου Σάββα Σερβίας λίγο μετὰ τὸ 1195 ἔκδ. P. Meyer Die Haupturkunden... σ. 186, ΤΑ σ. 41, ΤΕ σσ. 425, 517, D Ι σ. 829, χφ. Paris. gr. 353 τριῴδιο ιγ' αἰ. φφ. 142v, 165v, Ἀββᾶ Ποιμένος (δ’ αἰ.) ἀπόφθεγμα ρξζ’ ἔκδ. Τὸ Γεροντικὸν 1981 σ. 99).
Οἱ ὧρες στὶς ὁποῖες παρεμβάλλεται κάθισμα τοῦ ψαλτηρίου (βλ. Ὡρολόγιον) ψάλλονται μονόψαλμοι ἀντὶ τριψάλμων, δηλαδὴ Α’: ψαλμὸς ε’, Γ’: ψαλμὸς ν’, ΣΤ’: ψαλμὸς 90, Θ’: ψαλμὸς πε’
(ΤΜ σσ. 5, 55, 191, 193, 199, 210-203, D Ι σσ. 865, 870, D ΙΙΙ σσ. 10-12, 57-58, χφ. Σινὰ 2110 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1406 φ. 142v, ΩΚ σ. 108).
Μόνο οἱ κύριοι αὐτοὶ ψαλμοὶ ὑπάρχουν στὸ TR φφ. 139v-XIVv καὶ διατηροῦνται στὶς μεγάλες ὧρες· βλ. καὶ ΤΑ σσ. 147-153.
«Τὸ πρωὶ εἰσάκουσον μετὰ ἤχου καὶ μεγάλου (sic) λέγει εἷς τῶν ψαλτῶν πρὸ τοῦ βήματος, καὶ ἡμεῖς τὸ αὐτό, στίχος α’ Τὰ ῥήματά μου, ἡμεῖς· Τὸ πρωὶ εἰσάκουσον» (ὄχι δίς) «στίχος β’ ῞Οτι πρὸς σὲ προσεύξομαι, ἡμεῖς πάλιν· Τὸ πρωὶ εἰσάκουσον, ἐκεῖνος· Δόξα, Καὶ νῦν, καὶ ἡμεῖς· Τί σὲ καλέσωμεν»
(τυπικὸ Θεοτόκου τοῦ Μήλι· D I σ. 871· ὁμοίως ΤΜ σ. 200 καὶ TR φ. XIVAr, ΛΕ σ. 142).
Τρίτος στίχος τοῦ τροπαρίου τῆς στ’ ὥρας «Ὁ ἐν ἕκτη ἡμέρᾳ τε καὶ ὥρᾳ...» «Ἑσπέρας καὶ πρωὶ καὶ μεσημβρίας διηγήσομαι καὶ ἀπαγγελῶ καὶ εἰσακούσεται τῆς φωνῆς μου»
(TR φ. 142v, P 331 φ. 75r, Σ6 φ. 161r, χφφ. ὡρολόγια Houghton gr. 3 τοῦ ἔτους 1105 φ. 244v, BL 22507 ιδ' αἰ. φ. 25r).
Ὁ κανόνας τοῦ ὁσίου Βενεδίκτου τοῦ ἔτους 540, ὁ ὁποῖος ἀπηχεῖ σὲ μεγάλο βαθμὸ τὸ κοινοβιακὸ πρότυπο τῆς ἀνατολῆς, προβλέπει κατανομὴ τοῦ ἀμώμου (ψαλμοῦ 118) στὶς ὧρες τῆς Κυριακῆς καὶ τῆς Δευτέρας (Ἁγίου Βενεδίκτου Κανονισμὸς τοῦ ὀρθοδόξου μοναχικοῦ βίου κατὰ μετάφρασιν ἐκ τοῦ λατινικοῦ πρωτοτύπου ὑπό Παύλου ἱερομονάχου ἁγιορείτου Ἅγιον Ὄρος 1986 σ. 76), λόγῳ τῆς φράσης του «ἑπτάκις τῆς ἡμέρας ᾔνεσά σε ἐπὶ τὰ κρίματα τῆς δικαιοσύνης σου» (ψ. 118, 164). Ἀπὸ τὴν ἀρχαία αὐτὴ πρακτικὴ ἐπιβιώνουν σήμερα οἱ στίχοι τῆς α’ ὥρας «Τὰ διαβήματά μου κατεύθυνον κατὰ τὸ λόγιόν σου καὶ μὴ κατακυριευσάτω μου πᾶσα ἀνομία. Λύτρωσαί με ἀπὸ συκοφαντίας ἀνθρώπων, καὶ φυλάξω τὰς ἐντολάς σου. Τὸ πρόσωπόν σου ἐπίφανον ἐπὶ τὸν δοῦλόν σου καὶ δίδαξόν με τὰ δικαιώματά σου» (ψ. 118, 133-135) καὶ τῆς θ’ ὥρας «Ἐγγισάτω ἡ δέησίς μου ἐνώπιόν σου, Κύριε· κατὰ τὸ λόγιόν σου συνέτισόν με. Εἰσέλθοι τὸ ἀξίωμά μου ἐνώπιόν σου, Κύριε· κατὰ τὸ λόγιόν σου ῥῦσαί με» (ψ. 118, 169-170). Τὰ μεταγενέστερα μεσώρια δὲν ἔχουν στίχους.
[1] Ἁγιοσαβιτικὴ τάξη.
Ὁ θεσμὸς καὶ ἡ λειτουργία τῶν ὡρῶν χάνεται ὅταν συσσωρεύονται τὸ πρωί. Ἕνας ἀρτιότερος ὄρθρος ἐνδείκνυται περισσότερο.
Ὅταν δὲν γίνονται μεγάλες μετάνοιες[1], οἱ ὧρες τελοῦνται στὸν νάρθηκα
(Λ φ. 143r, Σ5 φ. 134v, ΤΕ σσ. 314, 609, ΤΜ σσ. 5, 6, D I σ. 747, ΛΜ 88 φ. 157r, D III σσ. 62, 303, 318, 432, 443, 540, 616ΤΑΣ κεφ. μζ’, ΤΓΡ σ. 135)
μὲ κλειστὴ τὴν βασιλικὴ πύλη πρὸς τὸν κυρίως ναό
(D III σ. 616, ΤΓΡ σ. 135, χφ. Διονυσίου 950 τυπικὸ τοῦ ἔτους 1957 σ. 15, Ἁγιορειτικὸν τυπικὸν τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀκολουθίας ἐκδ. Καστανιώτη 1995 σ. 33),
γιὰ νὰ προσδιορίζεται ἡ σύναξη.
Στὸ τυπικὸ τῆς ἐν ῎Αθῳ Ἱ. Μ. τοῦ ἁγ. Παντελεήμονος τοῦ ἔτους 1841 ἀναφέρεται· «Βούλονται γὰρ τὰ Τυπικὰ πάντα καὶ ἡ συνήθεια τῶν μοναστηρίων μαρτυρεῖ, ὅταν ὧσι μετάνοιαι, πάντα ἔνδον τοῦ ναοῦ» (τελοῦνται), «τό τε δηλαδὴ μεσονυκτικόν, ὥρας καὶ ἀπόδειπνον» (D ΙΙΙ σ. 600, βλ. καὶ D I σ. 231 ὑποσ. 7) γιὰ λόγους εὐρυχωρίας· βῆλο καὶ βημόθυρα παραμένουν κλειστά.
Ὁ ἱερεὺς δὲν εἰσέρχεται στὸ ἅγιο βῆμα
(D I σ. 747, ΙΠ σ. 2, Ἱεροτελεστικὸν 1948 σ. 9).
Ἄνευ ἱερέως οἱ ὧρες καὶ τὰ μεσώρια ἀρχίζουν μὲ «στίχον· Δι’ εὐχῶν τῶν ἁγίων»
(χφ. Σινὰ 907 ὡρολόγιο ιδ’ αἰ. φ. 25r).
Οἱ ὧρες ψάλλονται
(συναξάριον ὁσιομάρτυρος Δομετίου 7 Αὐγούστου, D Ι σ. 223, ἁγ. Συμεὼν τοῦ νέου θεολόγου Κατήχησις δ’ ἔκδ. Ὀρθ. Κυψέλη τ. 1 σ. 66, ΤΕ σ. 620, ΤΜ σσ. 215, 221, ΚΣ σ. 165, χφ. Paris. Coisl. gr. 362 εὐχολόγιο ιβ’ αἰ. φ. 8v, B 350 φ. 7v, 8r, P 402 φ. 271v, ΤΡ σσ. 76, 80, ΛΑ’ σ. 168, Ε σ. 190, Ὡρολόγιον τέλος ὄρθρου ἐκδ. 1563, 1584, 1604, 1632, 1801, 1819, 1900, Ἀπ. Διακονίας 1952 σ. 89, Ἀπ. Διακονίας 1983)
«ἑκάστη εἰς τὸν καιρὸν αὐτῆς»
(ὁσ. Βενεδίκτου (+543) Κανονισμὸς τοῦ ὀρθοδόξου μοναχικοῦ βίου ἐκδ. Τῆνος § 16 σ. 74, Β σσ. 105-111, ἁγ. Θεοδώρου τοῦ στουδίτου (+826) μεγάλη κατήχησις ξζ’ ἔκδ. Ὀρθ. Κυψέλη τ. 1 σ. 259, Ω σσ. 48, 50, 52, 53, ΚΝ σ. 24, τυπικὸν ἁγίου Σάββα Σερβίας λίγο μετὰ τὸ 1195 ἔκδ. P. Meyer Die Haupturkunden... σ. 186, ΤΑ σ. 41, ΤΕ σσ. 425, 517, D Ι σ. 829, χφ. Paris. gr. 353 τριῴδιο ιγ' αἰ. φφ. 142v, 165v, Ἀββᾶ Ποιμένος (δ’ αἰ.) ἀπόφθεγμα ρξζ’ ἔκδ. Τὸ Γεροντικὸν 1981 σ. 99).
Οἱ ὧρες στὶς ὁποῖες παρεμβάλλεται κάθισμα τοῦ ψαλτηρίου (βλ. Ὡρολόγιον) ψάλλονται μονόψαλμοι ἀντὶ τριψάλμων, δηλαδὴ Α’: ψαλμὸς ε’, Γ’: ψαλμὸς ν’, ΣΤ’: ψαλμὸς 90, Θ’: ψαλμὸς πε’
(ΤΜ σσ. 5, 55, 191, 193, 199, 210-203, D Ι σσ. 865, 870, D ΙΙΙ σσ. 10-12, 57-58, χφ. Σινὰ 2110 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1406 φ. 142v, ΩΚ σ. 108).
Μόνο οἱ κύριοι αὐτοὶ ψαλμοὶ ὑπάρχουν στὸ TR φφ. 139v-XIVv καὶ διατηροῦνται στὶς μεγάλες ὧρες· βλ. καὶ ΤΑ σσ. 147-153.
«Τὸ πρωὶ εἰσάκουσον μετὰ ἤχου καὶ μεγάλου (sic) λέγει εἷς τῶν ψαλτῶν πρὸ τοῦ βήματος, καὶ ἡμεῖς τὸ αὐτό, στίχος α’ Τὰ ῥήματά μου, ἡμεῖς· Τὸ πρωὶ εἰσάκουσον» (ὄχι δίς) «στίχος β’ ῞Οτι πρὸς σὲ προσεύξομαι, ἡμεῖς πάλιν· Τὸ πρωὶ εἰσάκουσον, ἐκεῖνος· Δόξα, Καὶ νῦν, καὶ ἡμεῖς· Τί σὲ καλέσωμεν»
(τυπικὸ Θεοτόκου τοῦ Μήλι· D I σ. 871· ὁμοίως ΤΜ σ. 200 καὶ TR φ. XIVAr, ΛΕ σ. 142).
Τρίτος στίχος τοῦ τροπαρίου τῆς στ’ ὥρας «Ὁ ἐν ἕκτη ἡμέρᾳ τε καὶ ὥρᾳ...» «Ἑσπέρας καὶ πρωὶ καὶ μεσημβρίας διηγήσομαι καὶ ἀπαγγελῶ καὶ εἰσακούσεται τῆς φωνῆς μου»
(TR φ. 142v, P 331 φ. 75r, Σ6 φ. 161r, χφφ. ὡρολόγια Houghton gr. 3 τοῦ ἔτους 1105 φ. 244v, BL 22507 ιδ' αἰ. φ. 25r).
Ὁ κανόνας τοῦ ὁσίου Βενεδίκτου τοῦ ἔτους 540, ὁ ὁποῖος ἀπηχεῖ σὲ μεγάλο βαθμὸ τὸ κοινοβιακὸ πρότυπο τῆς ἀνατολῆς, προβλέπει κατανομὴ τοῦ ἀμώμου (ψαλμοῦ 118) στὶς ὧρες τῆς Κυριακῆς καὶ τῆς Δευτέρας (Ἁγίου Βενεδίκτου Κανονισμὸς τοῦ ὀρθοδόξου μοναχικοῦ βίου κατὰ μετάφρασιν ἐκ τοῦ λατινικοῦ πρωτοτύπου ὑπό Παύλου ἱερομονάχου ἁγιορείτου Ἅγιον Ὄρος 1986 σ. 76), λόγῳ τῆς φράσης του «ἑπτάκις τῆς ἡμέρας ᾔνεσά σε ἐπὶ τὰ κρίματα τῆς δικαιοσύνης σου» (ψ. 118, 164). Ἀπὸ τὴν ἀρχαία αὐτὴ πρακτικὴ ἐπιβιώνουν σήμερα οἱ στίχοι τῆς α’ ὥρας «Τὰ διαβήματά μου κατεύθυνον κατὰ τὸ λόγιόν σου καὶ μὴ κατακυριευσάτω μου πᾶσα ἀνομία. Λύτρωσαί με ἀπὸ συκοφαντίας ἀνθρώπων, καὶ φυλάξω τὰς ἐντολάς σου. Τὸ πρόσωπόν σου ἐπίφανον ἐπὶ τὸν δοῦλόν σου καὶ δίδαξόν με τὰ δικαιώματά σου» (ψ. 118, 133-135) καὶ τῆς θ’ ὥρας «Ἐγγισάτω ἡ δέησίς μου ἐνώπιόν σου, Κύριε· κατὰ τὸ λόγιόν σου συνέτισόν με. Εἰσέλθοι τὸ ἀξίωμά μου ἐνώπιόν σου, Κύριε· κατὰ τὸ λόγιόν σου ῥῦσαί με» (ψ. 118, 169-170). Τὰ μεταγενέστερα μεσώρια δὲν ἔχουν στίχους.
[1] Ἁγιοσαβιτικὴ τάξη.
Last edited:
