Στιχομυθία «Άρατε Πύλας» : ιστορικο-τελετουργική θεώρηση

  • Thread starter Κωσταντής1
  • Start date
Κ

Κωσταντής1

Guest
Καλησπέρα. Ὅπως ἴσως ἔχει κανεὶς προσέξηι ἀπὸ προηγούμενες παρεμβάσεις μου σὲ αὐτὸ τὸ ἱστολόγιο, ψάχνω πληροφορίες ποὺ σχετίζονται μὲ τὶς σχέσεις ἐκκλησίας καὶ θεάτρου, ὡς ἐκ τοῦ ἀντικειμένου τῶν σπουδῶν μου καὶ ὄχι μόνο. Σπεύδω δὲ νὰ τονίσω πρὸς ἀποφυγὴν ἐνδεχομένων παρεξηγήσεων ὅτι οὔτε θεωρῶ τὴν ἐκκλησία θέατρο, οὔτε καὶ ἀπαρνοῦμαι σὰν ξεπερασμένη ὁποιαδήποτε θεώρηση τὰ θεωρεῖ αὐτὰ τὰ δύο τελείως ἀσυμβίβαστα. Ἡ ἐρώτηση - δὲν ξέρω ποῦ ἀλλοῦ νὰ τὴν βάλω - ἀφορᾷ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ σημεῖο στὴν λειτουργικὴ ζωὴ τῆς ἐκκλησίας, μὲ βάση ἔνα βιβλίο τοῦ καθηγητή μου Βάλτερ Πούχνερ (Εὐρωπαϊκὴ Θεατρολογία, Ἀθήνα 1984, ἴδρυμα Γουλανδρῆ-Χόρν).
Περισσότερο καὶ ἀπὸ τὴν ἀναπαράσταση τοῦ Νιπτῆρος στὴν Πάτμο καὶ ἀλλοῦ, ἢ τοὺς τρεῖς παῖδες τοὺς ἐν καμίνωι ποὺ τοὺς ἔχει καὶ ὀ Ἁιζεντάιν στὸν Ἱβὰν τὸν Τρομερό, β. μέρος, αὐτὴ ἡ στιγμὴ εἶναι κατὰ τὴν δική μου αἴσθηση ποὺ περισσότερο πλησιάζει στὸν πυρῆνα αὐτου ποὺ λέγεται θέατρο, ποὺ εἶναι μιὰ κοινωνικὴ-ὑπαρξιακὴ συνθήκη, κατὰ τὴν ὁποῖα ἀπὸ ἔνα ἀδιαφοροποίητο κοινωνικὸ σῶμα προβάλλει μιὰ διαίρεση ἀνάμεσά του: κάποιος (μὲ βάση τὴν περιγραφὴ τοῦ Πούχνερ, ἕνας διάκος) ἐνσαρκώνει πίσω ἀπὸ τὴν θύρα τῆς ἐκκλησίας τὸν Ἄιδη ἢ τὸν δαίμονα, πρὸς τὸν ὁποῖον ἀπαντᾷ ὁ ἱερέας, ἐπικεφαλῆς τοῦ ποιμνίου του.
Σπεύδω νὰ προσθέσω ὅτι ὑποθετω μιὰ παρόμοια σκηνὴ σὰν τελετουργικὸ πυρῆνα τῆς ἀττικῆς τραγωιδίας, καὶ νὰ πῶ τὴν ἐρώτηση: γνωρίζει μήπως κανεὶς λεπτομέρειες γιὰ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ ἔθιμο - δὲν ξέρω πῶς νὰ τὸ πῶ, τὴν ἱστορία του, ὴ ὁ,τι δήποτε θὰ τὸν ἐνδιέφερε νὰ ἀναφέρει;
 
Last edited by a moderator:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Κ

Κωσταντής1

Guest
Καλημέρα. Ἀπὸ τὴν παραπάνω παλαιότερη συζήτηση κρατάω δύο ἀποσπάσματα:
Ο νέος και μορφωμένος ιερέας έμενε μέσα στο ναό και έκανε τον άδη, ενώ ο παλαιός ιερέας, ήταν έξω από το ναό, μαζί με τους πιστούς.
Kαθὼς καὶ τὸ ἀπόσπασμα ἀπὸ τὸν ψευδο-Κωδινό: [...] Καὶ μετὰ ταῦτα τοῦ ἀρχιδιακόνου τὰ εἰρηνικά, ὡς ἔθος, εἰπόντος, ὁ πρωτοπαπᾶς ἀνοίξας τὴν θύραν διὰ χειρὸς εἰσέρχεται οὗτός τε καὶ οἱ μετ' αὐτοῦ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ, τὸ «ἀναστάσεως ἡμέρα, λαμπρυνθῶμεν λαοί», γεγωνοτέρᾳ φωνῇ ψάλλοντες. Οὐ μὴν τῶν θυρῶν ἔτι κεκλεισμένων οὐσῶν λέγει, ὡς ἐν πολλαῖς τῶν ἐκκλησιῶν λέγεται, τὸ «ἄρατε πύλας οἱ ἄρχοντες ὑμῶν» καὶ τὰ ἑξῆς. Μετὰ δὲ τὴν ἀπόλυσιν τοῦ ὄρθρου, τοῦ πρωτοπαπᾶ καὶ τοῦ ἀρχιδιακόνου ἱσταμένων ἐν τοῖς προθύροις τοῦ βήματος, τοῦ μὲν τὸ εὐαγγέλιον, τοῦ δὲ τὸν σταυρὸν φέροντος, εἰσέρχεται ὁ βασιλεύς, καὶ κατὰ πρῶτον ἀσπάζεται τὸ εὐαγγέλιον, εἶτα τὸν πρωτοπαπᾶν, ἔπειτα τὸν σταυρὸν καὶ τὸν ἀρχιδιάκονον.
Ἀπὸ τὰ παραπάνω συνάγω ὅτι ἡ στιχομυθία (ποὺ εῖναι θεατρική, δὲν ὑπάρχει πλέον ἀμφιβολία, ἀφοῦ κάποιος "κάνει" τὸν Ἄιδη -κάτι ποὺ πλὴν ἀπὸ ἐλάχιστες ἐξαιρέσεις δὲν γίνεται στὸ ὀρθόδοξο τυπικό - καὶ σὲ αὐτὸ σημαίνουσα συνεισφορὰ εἶναι τοῦ La Piana https://www.jstor.org/stable/2846525?seq=1) εἶναι παλαιότερη τῆς ἐποχῆς τοῦ Κωδινοῦ. 2) Ὅτι σχετίζεται μὲ θέματα ἱερατικῆς ἀλλὰ - ἐδῶι εἶναι ἕνα κρίσιμο σημεῖο - καὶ βασιλικῆς διαδοχῆς, καὶ μάλιστα πρόκειται γιὰ ψαλμὸ τοῦ Δαβίδ, ὁ ὁποῖος ἦταν ὰν δὲν ἀπατῶμαι καὶ τὰ δύο, καὶ ιερέας καὶ βασιλιάς: καὶ σὲ μᾶς ἐξάλλου ὑπῆρχε νομίζω κατὰ καιροὺς τονισμὸς τοῦ Σωτήρος ὡς μεγάλου Ἀρχιερέως...

Αὐτὸ ταιριάζει μὲ τὴν φύση τοῦ προβλήματος ποὺ διερευνῶ. Τὸ πρόβλημα στὴν ἀρχαιότητα δίνεται ἀπὸ τὶς Βάκχες τοῦ Εὑριπίδη τῶν ὁποίων ἡ υπόθεση εἶναι ἡ ἑξῆς: ο (βδελυκτὸς κατὰ τὴν Συνοδο ἐν Τρούλλωι) Διόνυσος ζητάει νὰ ἐγκαταλείψουν τὰ σπίτια τους ολοι ἀνεξαιρέτως οι κάτοικοι, ἄνδρες, γυναῖκες, παιδιά, καὶ νὰ περιέλθουν σε μιὰ κατάσταση νομαδικότητας, καρναβαλικῆς υφῆς, θὰ τολμοῦσα νὰ προσθέσω. Κάποιος ἀρνεῖται: εἶναι ο βασιλιάς... ἐφ ῶι καὶ τιμωρεῖται. Τώρα, ποιὸ εἶναι τὸ πρόβλημα. Ἅν κάποιος μείνηι στὸν ναὸ καὶ κάνει τὸν Αιδη, υπάρχει κάποια "ζαβολιά" καὶ στὴν οὐσία κάποιος μένει πίσω, δὲν ἐγκαταλείπει τὴν πόλη, καὶ ξεγελάει τὴν ἐντολὴ μὲ μάσκα. Ενδεικτικὰ στὴν Πάτμο, στὴν σκηνὴ τοῦ νιπτήρα, ο ηγούμενος παίζει τὸν Σωτήρα, ἄλλοι μοναχοὶ τοὺς Αποστολους, τὸν Ιούδα ομως κάποιος λαικός. . μπορεῖ νὰ φαίνεται βέβηλο τὸ νὰ συγκρίνω χριστιανικὸ ἔθιμο μὲ διονυσιακό, ἀλλὰ πρόθεσή μου δὲν εἶναι νὰ υπαγάγω τὸ χριστιανικὸ στὸ διονυσιακό.
 

ixadin

Ηχάδιν
Καλησπέρα. Ὅπως ἴσως ἔχει κανεὶς προσέξηι ἀπὸ προηγούμενες παρεμβάσεις μου σὲ αὐτὸ τὸ ἱστολόγιο, ψάχνω πληροφορίες ποὺ σχετίζονται μὲ τὶς σχέσεις ἐκκλησίας καὶ θεάτρου, ὡς ἐκ τοῦ ἀντικειμένου τῶν σπουδῶν μου καὶ ὄχι μόνο. Σπεύδω δὲ νὰ τονίσω πρὸς ἀποφυγὴν ἐνδεχομένων παρεξηγήσεων ὅτι οὔτε θεωρῶ τὴν ἐκκλησία θέατρο, οὔτε καὶ ἀπαρνοῦμαι σὰν ξεπερασμένη ὁποιαδήποτε θεώρηση τὰ θεωρεῖ αὐτὰ τὰ δύο τελείως ἀσυμβίβαστα. Ἡ ἐρώτηση - δὲν ξέρω ποῦ ἀλλοῦ νὰ τὴν βάλω - ἀφορᾷ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ σημεῖο στὴν λειτουργικὴ ζωὴ τῆς ἐκκλησίας, μὲ βάση ἔνα βιβλίο τοῦ καθηγητή μου Βάλτερ Πούχνερ (Εὐρωπαϊκὴ Θεατρολογία, Ἀθήνα 1984, ἴδρυμα Γουλανδρῆ-Χόρν).

Ισως να σας ενδιαφέρει αυτό


ΤΑ ΘΕΑΜΑΤΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ ΤΟΥ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ (ΔΕΚΤΑ ΚΑΙ ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΑ)
ΚΑΛΟΚΥΡΗΣ Δ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
Εκδότης: UNIVERSITY STUDIO PRESS
 
Κ

Κωσταντής1

Guest
Σὲ αὐτὸ τὸ κείμενο, ποὺ ἐπισυνάπτω, καὶ τὸ ὁποῖο ἐξεταζόμενο μὲ τὴν δέουσα προσοχή, βρίσκεται κατὰ τὴν ταπεινή μου γνώμη, καὶ μὲ πᾶσα ἐπιφύλαξη γιὰ τὴν ἐπάρκεια στὴν διαπραγμάτευση τοῦ θέματος, ἡ ἀρχὴ τῆς λύσης γιὰ τὸ θεατρολογικὸ πρόβλημα. Δὲν μπορῶ γιὰ διάφορους λόγους νὰ συγκεκριμενοποιήσω τὸ ἐπίμαχο σημεῖο: ὅποιος ἐνδιαφέρεται, μπορεῖ νὰ τὸ καταλάβῃ. Ἑπίσης τὸ σημεῖο αὐτὸ φωτίζει ἀναπάντεχα διάφορα εὐαίσθητα θέματα ποὺ ἔχουν θιχθῇ κατὰ καιροὺς σὲ αὐτὸ τὸ ἱστολόγιο, καὶ σὲ σχέση μὲ τὴν θεώρηση ποὺ ὑπερτίθεται, ἀφήνει, μετὰ τις ἔρευνες τοῦ θεατρολόγου White, ἕνα παράθυρο ἀνοιχτὸ στὸ ὅτι τὸ θεατρικο-τελετουργικὸ στοιχεῖο δύναται νὰ λείπει τελείως ἀπὸ τὴν ὀρθόδοξη πραακτική. Τὸ ἔθιμο "Ἄρατε Πύλας" εἶναι - ἦταν ἡ.... κερκόπορτα γιὰ τὴν.... ἄλωση τοῦ πνευματικοῦ οἰκοδομήματος ποὺ θεμελιώνεται, σύμφωνα μὲ τὴν ἄποψη τοῦ ὡς ἄνω θεατρολόγου, στὸν συνειδητὸ ἐκ μέρους τῶν Πατέρων τῆς Ἑκκλησίας μὴ-ἐγκλωβισμὸ τῆς ἱερουργίας στὴν ἔννοια τῆς τελετῆς. Tὸ μόνο ποὺ μπορῶ νὰ προσθέσω γιὰ λόγους ὄχι μυστικοπάθειας, ἀλλὰ σεβασμοῦ καὶ ἐπίσης ἀκαδημαϊκούς, εἶναι ὅτι φυσικὰ τὸ σημεῖο γιὰ τὸ ὁποῖο μιλάω ἀφορᾷ τὸ Πάσχα. Τὸ κείμενο ἔχει καὶ γενικότερο ἐνδιαφέρον γιὰ διάφορα θέματα ποὺ ἄπτονται τοῦ ἱστολογίου ἀντιμετωπιζόμενο μὲ τὸν δέοντα σεβασμό. https://ir.lib.uth.gr/xmlui/bitstream/handle/11615/19424/article.pdf?sequence=1&isAllowed=y
 
Top