Σε ποιές περιπτώσεις ψάλλεται το "Μακάριος Ανήρ" στον εσπερινό;

dkalpakidis

Dimitrios Kalpakidis
Αντιγράφω από τα Ζητήματα Τυπικού του μακαριστού πατρός Γεωργίου Ρήγα. [μονοτονικά όμως και ζητώ συγνώμη για αυτό]
"... η α' στάσις του Μακάριος ανήρ επέχει εν τω Εσπερινώ, οίαν θέσιν επέχει ο Πολυέλεος εν τω Όρθρω, και διότι τούτο και μόνον κατά τον Εσπερινόν των εν λόγω εορτών διατηρείται νυν λείψανον (καίτοι δι' αντικαταστάσεως υπό τον ένα και τον αυτόν τύπον διά το ομοιόμορφον) του αρχαίου ασματικού ή κατά την σημερινήν φρασεολογίαν, πανηγυρικού Εσπερινού
(πρβλ Συμεών, Θεσσαλονίκης, Περί των νυχθημερινών ακολουθιών, κεφ. ΤΒ-ΤΓ)"
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Εὐχαριστοῦμε Δημήτρη γιά τήν ἐνδιαφέρουσα παραπομπή στό ἔργο τοῦ ἀειμνήστου π. Γ. Ρήγα, Ζητήματα Τυπικοῦ, σελ. 19-22. Αὐτό ἐμένα προσωπικῶς μέ ἔκανε νά διαβάσω ὅλο τό Περί τῶν νυχθημερινῶν ἱερῶν Ἀκολουθιῶν, ἐκ ΝΑ΄ κεφαλαίων ἀποτελούμενον, θέμα τοῦ Συμεών Θεσσαλονίκης καί ἀπό ἐκεῖ, ἐξ ἀφορμῆς καί τῶν #19 καί #20 μηνυμάτων σου νά μεταφερθῶ καί ὀλίγον εἰς τό Τυπικόν τῆς Εὐεργέτιδος, γιά νά συνδυάσω καί διασταυρώσω αὐτά πού γράφει ὁ Ρήγας καί ὁ ἅγ. Συμεών.
1. Ὁ Ρήγας παραπέμπει ἐσφαλμένως· αὐτά πού ἀναφέρει εὑρίσκονται εἰς τό ΛΒ΄ καί Ν΄ κεφάλαια τοῦ Συμεών Θεσσαλονίκης (ΣΘ). Αὐτό δέν ἔχει καί τόσο σημασία· σημασία ἔχει τί μᾶς λέει ὁ ΣΘ καί τί ἐνδιαφέροντα συμπεράσματα μποροῦμε νά βγάλουμε.
2. Ὁ ΣΘ κατ᾿ ἀρχήν στό ΛΑ΄ κεφ. μᾶς λέει ὅτι ἄν εἶναι «ἡμέρα ἑόρτιος» ὁ προοιμιακός «λέγεται» ἕως τοῦ «ἀνοίξαντός σου τὴν χεῖρα» καί τότε ὑφ᾿ ὅλων λαμπρότερα ψάλλεται ὁ ὑπόλοιπος καί σέ κάθε στίχο «δοξολογοῦσι ὅλοι τὴν ἁγίαν Τριάδα».
3. Γιά τό θέμα μας, τό «Μακάριος ἀνήρ» στό κεφ. ΛΒ΄ γράφει ὅτι ἄν εἶναι «ἡμέρα ἑορτῆς» μετά τά τριαδικά (σ.σ. ἀνοιξαντάρια) καί τήν συναπτήν ψάλλονται «οἱ τρεῖς πρῶτοι ψαλμοί» (τό «Μακάριος ἀνήρ»).
4. Στό κεφ. Ν΄, ἀναλύων τόν ᾀσματικόν ὄρθρον, γράφει ὅτι ὅλοι οἱ ψαλμοί τοῦ ὄρθρου «προεμφαίνουσι καὶ τὴν ἄμωμον ζωὴν καὶ πολιτείαν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν καί μάλιστα ὁ λεγόμενος Ἄμωμος, ὁμοίως καὶ τὴν ζωὴν τῶν ἁγίων αὐτοῦ καὶ τὰ πάθη καὶ τὴν ἀνάστασιν τοῦ Σωτῆρος. Διὰ τοῦτο ἐξαιρέτως ψάλλεται ἐν ταῖς Κυριακαῖς καὶ ταῖς μνήμαις τῶν ἁγίων πολλάκις αὐτός ὁ ψαλμὸς καὶ ὁ πρῶτος σὺν τῷ δευτέρῳ καί τρίτῳ τὸ "Μακάριος ἀνήρ"· μακάριος δῆλα δὴ ἀνὴρ καὶ ἄμωμος ἐν ὁδῷ μόνος ὁ Σωτὴρ εἶναι, κατὰ χάριν δὲ τούτου καὶ οἱ ἅγιοι ἄμωμοι εἶναι». Ἀπό αὐτά (τά ὀλίγον μπερδεμένα) συμπεραίνει ὁ Ρήγας τά περί Πολυελέου καί «Μακάριος ἀνήρ», καί δέν ἔχει ἄδικον.
5. Διαβάζοντας ὅλο τό θέμα τοῦ ΣΘ εἶδα στό κεφ. ΜΖ΄ περί τοῦ ᾀσματικοῦ ἑσπερινοῦ (πάντοτε ὁ ΣΘ ἀναλύει σέ σχέση μέ τό μοναχικό τυπικό), ὅτι ἀναφερόμενος στήν τάξη τῶν μονῶν γιά τό ἕνα κάθισμα στόν ἑσπερινό καί δύο στόν ὄρθρο, τά ὁποῖα τώρα δέν λέγονται στόν κόσμο, καί γιά τήν παράλληλη κατάργηση τῶν ἀντιφώνων τοῦ ᾀσματικοῦ ἑσπερινοῦ καί τή διατήρησή του μόνον κατά τήν ἁγίαν τεσσαρακοστήν καί τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου, γράφει ὅτι στήν ἁγία Σοφία διέταξε «νὰ λέγηται μόνον εἷς ψαλμὸς, τό Μακάριος ἀνήρ, μέ μελῳδίαν κατά τὸν ἦχον».
6. Στό Δ΄ κεφ. ὅμως, Περὶ τοῦ Ἱεροσολυμιτικοῦ Τυπικοῦ, γράφει ὅτι «αὐτὴν τὴν διατύπωσιν (τοῦ ἱεροῦ Σάββα) ἀκολουθοῦσι καὶ ὅλαι αἱ ἱεραὶ μοναὶ καί Ἐκκλησίαι [...] ἐκτὸς τινῶν (μονῶν) μόνον, αἱ ὁποῖαι εἶναι τεταγμέναι ἰδίᾳ κατὰ καιροὺς εἰς τὴν μεγάλην Ἐκκλησίαν τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἐκ συνηθείας ἀρχαίας· [...] Αὐτοί δέν λέγουσι μήτε ψαλτήριον...». Καί ἀπό ἐδῶ ἐρχόμεθα στό Τυπικόν τῆς Εὐεργέτιδος καί ἐν συνεχείᾳ στό ΤΜΕ, πού καί τά δύο σέ/μᾶς ἀπησχόλησαν.
7. Τό Τυπικόν τῆς Εὐεργέτιδος γράφει στήν ἀρχή του (D I, σελ. 258) ὅτι «ὅταν ἐπιστῇ ἑορτή, ἔχουσα ἀναγνώσματα, εἰς τὸ λυχνικὸν οὐ στιχολογοῦμεν». Ἀπ᾿ ὅ,τι εἶδα στή συνέχεια τό Τυπικόν τῆς Εὐεργέτιδος, ἐνῶ τίς κοινές καθημερινές προβλέπει στιχολογία στόν ἑσπερινό (καί στό ὄρθρο) κατά τή μοναχική τάξη, στίς ἑορτές (ὅποιες ἑορτές) δέν προβλέπει στιχολογία, εἰ μή μόνον τό «Μακάριος ἀνήρ», εἰ ἡ ἑορτή τύχῃ ἐν κυριακῇ, τηρῶντας τήν ἀρχαία ᾀσματική παράδοση τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ὅπως γράφει ὁ ΣΘ.
8. Αὐτή τήν κωνσταντινουπολίτικη τάξη περί τοῦ «Μακάριος ἀνήρ» μόνον τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου, τό ΤΜΕ τήν ἐπεξέτεινε στίς Θεομητορικές ἑορτές καί μνῆμες ἁγίων. Χάνεται (ὅπως λές) τό ἐνδιάτακτο Κάθισμα; Ναί, καταλιμπάνεται σύμφωνα μέ τήν κωσταντινουπολίτικη παράδοση καί «σπάει» (ὅπως λές) ἡ σειρά τῶν καθισμάτων τοῦ ψαλτηρίου. Ἔτσι δέν γίνεται καί μέ τήν διαδοχή τῶν ὑπό τοῦ Τριῳδίου προβλεπομένων κατά τήν ἑορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ὑπό τοῦ ΤΜΕ; Τό ΤΑΣ δέν τήν «σπάει» τή σειρά. Τά προβλέπει ὅλα παράλληλα.
9. Τώρα τό ΤΜΕ βεβαίως τό Σάββατον ἑσπέρας προβλέπει ὅλο τό α΄Κάθισμα καί τίς ἑορτές τήν α΄στάση. Τό «Μακάριος ἀνήρ» τοῦ Τυπικοῦ τῆς Εὐεργέτιδος μᾶλλον προβλέπει τήν α΄στάση ἤτοι τό ἀντίφωνον τοῦ ᾀσματικοῦ ἑσπερινοῦ.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Αὐτή τήν κωνσταντινουπολίτικη τάξη περί τοῦ «Μακάριος ἀνήρ» μόνον τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου, τό ΤΜΕ τήν ἐπεξέτεινε στίς Θεομητορικές ἑορτές καί μνῆμες ἁγίων.


Θά ἤθελα νά συμπληρώσω/διορθώσω τήν παρατεθεῖσα φράση μου καί νά πῶ ὅτι αὐτή τήν κωνσταντινουπολίτικη τάξη περί τοῦ «Μακάριος ἀνήρ» μόνον τό ἑσπέρας τοῦ Σαββάτου, τό Τυπικό τοῦ Ἁγίου Σάββα (ΤΑΣ) τήν ἐπεξέτεινε στίς Θεομητορικές ἑορτές καί μνῆμες ἁγίων, καί μετά τό Τυπικό Κωνσταντίνου (ΤΚ) καί Βιολάκη (ΤΜΕ). Καί αὐτό εἶναι πολύ σημαντικό για τί βλέπουμε τήν ἀλληλεπίδραση καί τήν ἀλληλοεπεξεργασία πού δέχθηκαν οἱ δύο παραδόσεις, ὅπως ξέρουμε, ἡ Κωνσταντινουπολίτικη μέ κέντρο τήν μονή Στουδίου καί ἡ Ἱεροσολυμιτική/Ἁγιοπολίτικη μέ κέντρο τή μονή τοῦ Ἁγίου Σάββα. Γνωρίζουμε τό πόσα στοιχεῖα τοῦ ᾀσματικοῦ τυπικοῦ ὑπάρχουν στό μοναχικό. Γιά τό θέμα δέστε καί τό Τυπικό τοῦ π. Γ. Ρήγα (ΤΓΡ) σελ. 53. Τό ΤΓΡ χρησιμοποιεῖ μάλιστα τίς φράσεις «παραλείπεται» καί «ἀργεῖ» τό ἐνδιάτακτον Κάθισμα τοῦ Ψαλτηρίου.


Ἕνας πολύ καλός συνομιλητής/συγγραφέας καί σημαντικό μέλος τοῦ Ψαλτολογίου ὑπῆρξε ὁ Deacon, ὁ ἱερολογιώτατος ἔγγαμος διάκονος, ὅπως μᾶς εἶχε ἀποκαλυφθεῖ (μέχρις αὐτοῦ). Παραθέτω μιά φράση ἀπό τό μήνυμά του #13 τοῦ παρόντος θέματος.

Ο π. Γεώργιος Ρήγας σημειώνει ότι το "Μακάριος ανήρ" "μὴ τελουμένης ἀγρυπνίας ἀναγινώσκεται χύμα, μηδενὸς προστιθεμένου εἰς τὴν αρχὴν αὐτοῦ (εννοεί το "Ανήρ. Αλληλούϊα" με το οποίο ξεκινά η στιχολογία κατά τις αγρυπνίες), εἰ μὴ μόνον εἰς τὸ τέλος λεγομένου Δόξα, καὶ νῦν..." (Οικονόμου Γεωργίου Ρήγα, ΤΥΠΙΚΟΝ, Λειτουργικά Βλατάδων 1, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 53-54).

Καί ἕνα ἄλλο ἀπόσπασμα ἀπό τό μήνυμά του #13 πάλι, ἀπό τό παράλληλο θέμα Πότε ψάλλονται Ανοιξαντάρια (στό #15 ἀπεχώρησε).

Πιθανόν η εμμελής στιχολογία τμήματος κι όχι του συνόλου του προοιμιακού με εφύμνια (φαίνεται σταθερό σε όλους τους στίχους σχεδόν το "δόξα σοι ο Θεός", όπως θα δούμε), να είναι προϊόν της παλαιάς ασματικής πράξης. Μιά ιδέα είναι αυτή.

Καί ἡ πρώτη καί ἡ δεύτερη παράθεση ἔχουν ἄμεση σχέση μέ τόν ᾀσματικό ἑσπερινό καί μέ στοιχεῖα του πού ἐμπεριέχονται/ἔχουν διατηρηθεῖ στό μοναστικό. Στήν πρώτη ὑπονοεῖται ἡ ἐκφώνηση τοῦ δομέστικου καί στήν δεύτερη ἡ ψαλμῳδία τοῦ α΄ ἀντιφώνου/ψαλμοῦ τοῦ ᾀσματικοῦ ἑσπερινοῦ, μέ τήν διαφορά ὅτι ἐκεῖ ὁ α΄ ψαλμός ἦταν τό Κλῖνον, Κύριε, τὸ οὖς σου, μέ ἐφύμνιο Δόξα σοι ὁ Θεός, καί στόν μοναχικό ἑσπερινό ὁ προοιμιακός μέ τό ἴδιο ἐφύμνιο. Γιά τίς Ακολουθίες Ενοριακού Τυπικού ὑπάρχει εἰδικό θέμα.
Μετά ἀπό αὐτά δόθηκαν καί σέ μένα πολλές ἀπαντήσεις σέ ὅσαν ἔχουν γραφεῖ καί στό θέμα τοῦ «Μακάριος ἀνήρ» καί στό τῶν «Ἀνοιξανταρίων».


Μέ τήν εὐκαιρία πρέπει νά ἀποκαλύψω ὅτι ὁ Deacon σέ μένα προσωπικῶς εἶχε ἀποκαλύψει τήν ταυτότητα του, ἀλλά καί μοῦ εἶχε ἐξηγήσει καί τούς λόγους πού δέν τήν ἀποκαλύπτει μέ ἐπαρκῆ γιά μένα στοιχεῖα. Ἄν ἔχετε ἐμπιστοσύνη σέ μένα, τό λέω πρός ὅλους πού εἶχαν ἀντιδράσει μ᾿ αὐτήν τήν ἀνωνυμία, πρέπει νά βλέπουμε τόν ἀγαπητό διάκονο ὡς ἐπώνυμο.
Ἐχθές εἶχα μία τηλεφωνική ἐπικοινωνία μέ τό εὐλαβέστατο διάκονο, καί ἀφοῦ βλέπω ὅτι πολλάκις συνδέεται καί μερικῶς συμμετέχει «μακρόθεν», τόν παρεκάλεσα νά συνεχίσει νά γράφει.
Τόν παρακαλῶ καί δημόσια, γιατί εἶναι ἀξιόλογος, μέ πολλές γνώσεις καί ἀπέραντο ἦθος. Νά συνεχίσει καί νά ἀποτελειώσει μάλιστα ὅτι εἶχε ἀφήσει σέ ἐκκρεμότητα καί νά συμμετάσχει σέ νέα θέματα πού ἔχουν ἀνοιχθεῖ ἄν θέλει καί αἰσθάνεται καλά. Αὐτό εἶναι πρωταρχικό. Ὅσο γιά τά ἄλλα πιστεύω νά μοῦ ἔχετε ἐμπιστοσύνη.
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Τόν παρακαλῶ καί δημόσια, γιατί εἶναι ἀξιόλογος, μέ πολλές γνώσεις καί ἀπέραντο ἦθος. Νά συνεχίσει καί νά ἀποτελειώσει μάλιστα ὅτι εἶχε ἀφήσει σέ ἐκκρεμότητα καί νά συμμετάσχει σέ νέα θέματα πού ἔχουν ἀνοιχθεῖ ἄν θέλει καί αἰσθάνεται καλά. Αὐτό εἶναι πρωταρχικό. Ὅσο γιά τά ἄλλα πιστεύω νά μοῦ ἔχετε ἐμπιστοσύνη.

Ευχής έργον θα ήταν! Συμφωνώ απόλυτα.
 

dkalpakidis

Dimitrios Kalpakidis

9. Τώρα τό ΤΜΕ βεβαίως τό Σάββατον ἑσπέρας προβλέπει ὅλο τό α΄Κάθισμα καί τίς ἑορτές τήν α΄στάση. Τό «Μακάριος ἀνήρ» τοῦ Τυπικοῦ τῆς Εὐεργέτιδος μᾶλλον προβλέπει τήν α΄στάση ἤτοι τό ἀντίφωνον τοῦ ᾀσματικοῦ ἑσπερινοῦ.

Ο π. Μάξιμος με πρόλαβε και διόρθωσε κάποια πράγματα στο αρχικό μήνυμά του.

Έχω επιφύλαξη για τον εάν το Τυπικόν της Ευεργέτιδος προβλέπει μόνο την α' στάση του "Μακάριος ανήρ" το Σάββατον εσπέρας.
Νομίζω ότι προβλέπει όλο το Κάθισμα.
Ίσως εκεί η φράση "Μακάριος ανήρ" δεν έχει την σημερινή έννοια.
(της α' μόνον στάσεως του Α' καθίσματος του Ψαλτηρίου)
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Έχω επιφύλαξη για τον εάν το Τυπικόν της Ευεργέτιδος προβλέπει μόνο την α' στάση του "Μακάριος ανήρ" το Σάββατον εσπέρας.
Νομίζω ότι προβλέπει όλο το Κάθισμα.
Ίσως εκεί η φράση "Μακάριος ανήρ" δεν έχει την σημερινή έννοια.
(της α' μόνον στάσεως του Α' καθίσματος του Ψαλτηρίου)
Ἀπό ποῦ προκύπτει αὐτή ἡ ἐπιφύλαξή σου; Ὠραῖα φτάσαμε μέχρις ἐδῶ μέ τή δική σου συμβολή· μή τό χαλᾶς. Ἀπ᾿ ὅσα ἔγραψες στά #19, #20 καί #21 μηνύματά σου ὁδηγηθήκαμε στά συμπεράσματα, μετά ἀπό ἕρευνα, πού ὁδηγηθήκαμε. Ἐγώ μάλιστα σκεπτόμουν νά γράψω, μετά τά ὅσα γράφει καί ὁ ΣΘ, μήπως τό «Μακάριος ἀνήρ» τοῦ Τυπικοῦ τῆς Εὐεργέτιδος προβλέπει μόνον τόν α΄ψαλμό, ἤτοι τό 1/3 τοῦ ἀντιφώνου. Αὐτό ἔχει βέβαια λιγότερες πιθανότητες, ὅσες ἔχει καί τό νά ἐννοεῖ ὅλο τό κάθισμα. Ἀφοῦ αὐτή ἡ διάταξη εἶναι κατάλοιπο τοῦ ᾀσματικοῦ τυπικοῦ, ὅλο τό κάθισμα εἶναι 3 ἀντίφωνα. Τό 1 ὅμως ἀντίφωνο, ἤτοι ἡ α΄ στάσις, ἦτο τό πλέον συνηθισμένον καί ἐπικρατέστερον. Ἄλλωστε αὐτό, τό 1 τοῦ σαββάτου, μετεφέρθη στίς προβλεπόμενες ἑορτές.

Αὐτό πού ἐνδιαφέρει τό θέμα, ὅπως ἐτέθη, εἶναι ἡ ψαλμῳδία τοῦ «Μακάριος ἀνήρ». Γιατί, ὅπως ξέρεις καλά, ὅλα ἐψάλλοντο. Αὐτό πού ἔχει μείνει σήμερα ὡς ἔθος, νά ψάλλεται δηλαδή μόνο ἡ α΄ στάση σέ πανηγύρεις κυριακῶν, μήπως μᾶς λέει κάτι; Οἱ μελοποιήσεις, ὅπως γράφει καί ὁ Διονύσιος στό #15 δέν ἀφοροῦν μόνον τήν α΄ στάση; Φυσικά ἡ ἀκρίβεια τῆς ἰσχυούσης τάξεως θέλει ὅλο τό κάθισμα. Ψάλλεται ποτέ ὅλο; Αὐτά συζητήθηκαν δεόντως παλαιότερον.

Ἡ τάξη τοῦ ᾄσματος ἐξέλιπε ἀπό τήν Βασιλεύουσα λόγῳ τῶν θλιβερῶν καταστάσεων, ἀρχῆς γενομένης ἀπό τήν ἄλωση τῶν Φράγκων. Μπορεῖ νά ἐξέλιπε ὅλη ἡ τάξη πού ἀπαιτοῦσε πολλούς ἱερεῖς, διακόνους, χορούς ψαλτῶν μέ τίς ἐξειδικευμένες εἰδικότητες προσώπων, ἀλλ᾿ ἀναβίωσε μέ τόν ὑμνολογικό καί στή συνέχεια μελισματικό πλοῦτο τῶν ᾀσμάτων/ὕμνων, γι᾿ αὐτό καί σήμερα πολλές ἀκολουθίες, καταχρηστικῶς μέν, πραγματικῶς δέ, χαρακτηρίζονται ᾀσματικές. Αὐτό διασώζεται μέ τήν μελῳδική ἀπόδοση καί πλούσια παρακαταθήκη μελισματικῶν σύνθετων μελῶν καί τῶν «Ἀνοιξανταρίων» κυρίως καί τοῦ «Μακάριος ἀνήρ».

Υ.Γ.
1. Περισσότερα στό· Δημ. Κ. Μπαλαγεώργου, Ἡ ψαλτική παράδοση τῶν ἀκολουθιῶν τοῦ βυζαντινοῦ κοσμικοῦ τυπικοῦ, Ἀθήνα 2001.
2. Εὐχαριστοῦμε τόν ἱερολογιώτατο διάκονο γιά τήν ἀνταπόκρισή του.
 

dkalpakidis

Dimitrios Kalpakidis
π. Μάξιμος;13828 said:
Ἀπό ποῦ προκύπτει αὐτή ἡ ἐπιφύλαξή σου; Ὠραῖα φτάσαμε μέχρις ἐδῶ μέ τή δική σου συμβολή· μή τό χαλᾶς.

H επιφύλαξή μου έχει να κάνει με το γεγονός ότι προβλέπεται η στιχολογία του τυχόντος Καθίσματος Ψαλτηρίου και τις υπόλοιπες ημέρες.
Παραλείπεται αυτό κάποιες ημέρες, τις ημέρες των εορτών.
Δεν βρίσκω τον λόγο να λέγανε μόνο την α' στάση το Σάββατο.
και οι άλλες δύο στάσεις; δεν τίς λέγανε ποτέ; δεν το βρίσκω λογικό.

Και λέει το ΤΕ πολλές φορές "Εσπέρας ού στιχολογούμεν" (εννοεί ότι δεν λέγεται το τυχόν Κάθισμα του Ψαλτηρίου που προβλέπεται ρητώς τις υπόλοιπες ημέρες) "ει μή ειη Κυριακή" εννοώντας ότι κατά το Σάββατο μόνον δεν παραλείπεται το Α' Κάθισμα του Ψαλτηρίου.

Και αλλού διαβάζω.
"Από δε ταύτης (της εορτής εννοεί) δύο καθίσματα εν τω Όρθρω και έτερον τη εσπέρα".

Είπα για επιφύλαξη. Συμπεράσματα ίσως αργήσουμε να βγάλουμε.

Φιλικά
Δημήτριος Καλπακίδης
 
Last edited:

dkalpakidis

Dimitrios Kalpakidis
H επιφύλαξή μου έχει να κάνει με το γεγονός ότι προβλέπεται η στιχολογία του τυχόντος Καθίσματος Ψαλτηρίου και τις υπόλοιπες ημέρες.
Παραλείπεται αυτό κάποιες ημέρες, τις ημέρες των εορτών.
Δεν βρίσκω τον λόγο να λέγανε μόνο την α' στάση το Σάββατο.
και οι άλλες δύο στάσεις; δεν τίς λέγανε ποτέ; δεν το βρίσκω λογικό.

Και λέει το ΤΕ πολλές φορές "Εσπέρας ού στιχολογούμεν" (εννοεί ότι δεν λέγεται το τυχόν Κάθισμα του Ψαλτηρίου που προβλέπεται ρητώς τις υπόλοιπες ημέρες) "ει μή ειη Κυριακή" εννοώντας ότι κατά το Σάββατο μόνον δεν παραλείπεται το Α' Κάθισμα του Ψαλτηρίου.

Και αλλού διαβάζω.
"Από δε ταύτης (της εορτής εννοεί) δύο καθίσματα εν τω Όρθρω και έτερον τη εσπέρα".

Είπα για επιφύλαξη. Συμπεράσματα ίσως αργήσουμε να βγάλουμε.

Φιλικά
Δημήτριος Καλπακίδης
...
Συνεχίζοντας την "ματιά" στο ΤΕ όταν ομιλεί περί στιχολογίας αρκετές φορές αναγράφει μόνο την έναρξη του Καθίσματος π.χ.

"Μετά το Εξομολογήσομαί σοι στιχολογούμεν τον Άμωμον".
Αυτό σημαίνει ότι στιχολογείται μόνο εις ψαλμός; ή μόνο η α' στάσις του Καθίσματος;
Νομίζω ότι είναι άλλη η φρασεολογία του ΤΕ.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
H επιφύλαξή μου έχει να κάνει με το γεγονός ότι προβλέπεται η στιχολογία του τυχόντος Καθίσματος Ψαλτηρίου και τις υπόλοιπες ημέρες.
Παραλείπεται αυτό κάποιες ημέρες, τις ημέρες των εορτών.
Δεν βρίσκω τον λόγο να λέγανε μόνο την α' στάση το Σάββατο.
και οι άλλες δύο στάσεις; δεν τίς λέγανε ποτέ; δεν το βρίσκω λογικό.
Αὐτό ἔχει νά κάνει μέ τί στοιχεῖα διατηρεῖ αὐτό τό τυπικό ἀπό τή κωνσταντινουπολίτικη παράδοση καί σέ τί βαθμό ἐπηρεάζεται ἀπό τήν ἱεροσολυμίτικη.
Και λέει το ΤΕ πολλές φορές "Εσπέρας ού στιχολογούμεν" (εννοεί ότι δεν λέγεται το τυχόν Κάθισμα του Ψαλτηρίου που προβλέπεται ρητώς τις υπόλοιπες ημέρες) "ει μή ειη Κυριακή" εννοώντας ότι κατά το Σάββατο μόνον δεν παραλείπεται το Α' Κάθισμα του Ψαλτηρίου.
Ἤ σημαίνει τήν ὑπο τοῦ ΣΘ ἐπισημανθεῖσα κατάργηση τῶν στιχολογιῶν τοῦ ψαλτηρίου, πού τηρεῖται κατά τό ΤΕ μόνο στίς ἑορτές, ἐνῶ γιά τίς καθημερινές προβλέπει τίς διατάξεις τοῦ ἱεροσολυμίτικου τυπικοῦ, μέ μάλιστα περισσότερη χρήση τῆς Παρακλητικῆς.
Και αλλού διαβάζω.
"Από δε ταύτης (της εορτής εννοεί) δύο καθίσματα εν τω Όρθρω και έτερον τη εσπέρα".
Δέν ξέρω πού καί πῶς ἀκριβῶς τό γράφει, ἀπ᾿ ὅ,τι καταλαβαίνω ἀφορᾶ στό ΤΑΣ.
Είπα για επιφύλαξη. Συμπεράσματα ίσως αργήσουμε να βγάλουμε.
Συμφωνῶ. Τἀ ἐρωτήματα σου στά #19 καί #20 ἀπαντήθηκαν;
Συνεχίζοντας την "ματιά" στο ΤΕ όταν ομιλεί περί στιχολογίας αρκετές φορές αναγράφει μόνο την έναρξη του Καθίσματος π.χ.
"Μετά το Εξομολογήσομαί σοι στιχολογούμεν τον Άμωμον".
Αυτό σημαίνει ότι στιχολογείται μόνο εις ψαλμός; ή μόνο η α' στάσις του Καθίσματος;
Νομίζω ότι είναι άλλη η φρασεολογία του ΤΕ.
Ἡ φρασεολογία γιά τόν "Ἄμωμο" ἦταν πάντα ἡ αὐτή καί στόν ᾀσματικό καί στόν μοναχικό τύπο· ἐννοεῖτο πάντα ὅλος ὁ 118 ψαλμός, ὁ τεράστιος, πού ἦταν πάντα 1 ἀντίφωνο. Δέν εἶναι συγκρίσιμο αὐτό τό ἐπιχείρημα.

Σημασία πάντως ἔχει ὅτι αὐτά πού ἤθελα νά μάθω τά ἔμαθα καί σ᾿ εὐχαριστῶ πού μέ ὁδήγησες σ᾿ αὐτή τήν ἀναζήτηση. Οἱ ἀπορίες μου λύθηκαν.
Ἡ ἔρευνα ποτέ δέν σταματάει...
 

Deacon

Παλαιό Μέλος
Οφείλω να ευχαριστήσω δημόσια τον σεβαστό π. Μάξιμο αλλά και τον κ. Κουμπαρούλη για τα τιμητικά τους μηνύματα, από τα οποία μάλλον φαίνεται η καλοσύνη τους παρά η αντικειμενική πραγματικότητα (Υ/Γ Αν και δεν νομίζω ότι προσέξανε πολλοί την απουσία μου ... :D).

Πράγματι, παρακολουθώ το forum όσο και όποτε μπορώ, με διάθεση μαθητείας πάντα, και έχω μέχρι τώρα κερδίσει πολλά από αυτό. Συγχαρητήρια σε όσους ξέρουν να συζητούν και να μοιράζονται τις γνώσεις τους, αλλά και σε όσους δεν πολυξέρουν και έχουν την "ταπείνωσιν τοῦ ἐρωτᾶν", προτρέποντας τους πρώτους σε υγιή διάλογο.

Αναμένω με πολύ ενδιαφέρον κάποιες απαντήσεις σε θέματα τυπικού και σε ερωτήματα που τέθηκαν στο παρελθόν (βλ. εδώ) και τα θεωρώ πολύ ουσιώδη για την πρόοδο του διαλόγου, όπως π.χ. ποιά είναι τα κριτήρια με τα οποία τηρούμε ένα Τυπικό, και ποιό από όλα τα Τυπικά, συγκεκριμένα;

Πολλές ευχές για καλή συνέχεια σε όλους!
 
Last edited:

dkalpakidis

Dimitrios Kalpakidis
...
"Μετά το Εξομολογήσομαί σοι στιχολογούμεν τον Άμωμον".
Αυτό σημαίνει ότι στιχολογείται μόνο εις ψαλμός; ή μόνο η α' στάσις του Καθίσματος;
Νομίζω ότι είναι άλλη η φρασεολογία του ΤΕ.

Αναφέρομαι στο "Εξομολογήσομαι σοι" κι όχι στον Άμωμο που είναι γνωστό ότι εννοεί όλο το Κάθισμα.
(αν και σήμερα ούτε την επιτομή δεν χρησιμοποιούμε [στον Όρθρο] - άλλο θέμα αυτό βέβαια)
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Αναφέρομαι στο "Εξομολογήσομαι σοι" κι όχι στον Άμωμο που είναι γνωστό ότι εννοεί όλο το Κάθισμα.
Δέν ξέρω πού ἀναφέρεται αὐτό, σέ ἑόρτιο ἤ μή ἡμέρα;
Δέν "δογματίζουμε" σέ τίποτε, ἀλλά νά μήν ξεφεύγουμε ἀπό τό θέμα, πού εἶναι τό «Μακάριος ἀνήρ» ὡς α΄ στάση τοῦ καθίσματος στίς Θεομητορικές ἑορτές καί στίς μνῆμες ἀγίων.

Ὅσο γιά τό ᾀσματικό τυπικό, ἄν αὐτό ἐνδιαφέρει, βρῆκα ὅτι οἱ ψαλμοί 1 καί 2 ἀποτελοῦσαν ἕνα ἀντίφωνο (μέ ἐφύμνιο Ἀλληλούια). Ὁ 3 ἦταν σταθερός ὡς ἀντίφωνο τοῦ ὄρθρου. Καί γνωρίζουμε ὅτι οἱ σταθεροί δέν ἐχρησιμοποιοῦντο στήν διαδοχή τῶν κινουμένων/ἐναλλασομένων ἀντιφώνων.
Ὁ 9 ψαλμός ἀποτελοῦσε καί αὐτός 1 ξεχωριστό ἀντίφωνο (μέ ἐπίσης ἐφύμνιο Ἀλληλούια).
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Ἡ στιχολογία τοῦ ψαλτηρίου ἀρχικὰ ψαλλόταν καὶ ἄρχιζε ὁ α’ χορός

(χφφ. ΤΑΣ Σινὰ 1094 ιβ’ αἰ. φ. 6v, 1095 ιβ’ αἰ. φ. 16r, 1097 τυπικὸ Συμεὼν ἀρχιεπισκόπου Σινὰ τοῦ ἔτους 1214 φ. 15r, ἁγ. Σάβα 312 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1201 φ. 7v, Κουτλουμουσίου 395 παπαδικὴ β’ ἥμισυ ιστ’ αἰ. φ. 20v, ΤΑΣ κεφ. ε’, τυπικὸ Ῥήγα τοῦ ἔτους 1908 σ. 54).

Ἑπομένως καὶ ὅταν στιχολογεῖται μόνο ἡ α’ στάση τοῦ καθίσματος «Μακάριος ἀνήρ», ἀρχίζει ὁ α’ χορός.
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Ευχαριστώ για όλες τις σημαντικές πληροφορίες που αναφέρθηκαν σε αυτό το θέμα ως τώρα. Η τάξη όπως την καταλαβαίνω είναι ως εξής:

Κυριακή (εκτός Μ. Σαββάτου) - διαβάζεται όλο το Α' κάθισμα (και ψάλλεται η Α' στάση αν είναι αγρυπνία)
Δεσποτική εορτή (πλην Κυριακής) - παραλείπεται η στιχολογία
Άλλη εορτή - ψάλλεται η Α' στάση

Παρακαλώ διορθώστε εάν κάτι δεν είναι σωστό.
 
Last edited:

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Σχετικό άρθρο του Α. Χαλδαιάκη για σύνθεση του Γερμανού Νέων Πατρών (1665) εδώ

Εἰδικὸ ἀντικείμενο τῆς παρούσας ἀνακοίνωσης ἀποτελεῖ μία ἀπὸ τὶς μουσικὲς συνθέσεις τοῦ Γερμανοῦ Νέων Πατρῶν · ἡ πλήρης μελοποίηση τῶν τριῶν πρώτων ψαλμῶν τοῦ Ψαλτηρίου τῆς γνωστῆς στὴν ὑμνολογία τοῦ Ἑσπερινοῦ ἑνότητας τοῦ Μακάριος ἀνήρ - Πρόκειται γιὰ μιὰν ἥκιστα διαδεδομένη ἀλλὰ πάντως ἐξαιρετικὰ ἐνδιαφέρουσα σύνθεση ποὺ ἐντοπίζεται σὲ εὐάριθμα μουσικὰ χειρόγραφα ὅπου καὶ προσδιορίζεται ὅτι «ψάλλεται ἐν ταῖς ἀγρυπνίαις»
 
Top