Παιδιά εκπλήσσομαι που αποτελώ εξαίρεση στη συζήτησή σας, αλλά μήπως θα πρέπει ν' αρχίσω να νοιώθω τύψεις που ψέλνω Καραμάνη, Χρύσανθο και Στανίτσα;;;
ΟΚ, απλά εξέφρασα λίγο αμεσότερα την άποψή μου. Εγώ, αντίθετα με όλους ( ; ), πιστεύω ότι τα λειτουργικά είναι πολύ ωραία συνήθεια, που όχι μόνο δεν αλλοιώνει τη λατρεία, αλλά και την αναδεικνύει. Κολλάνε πολύ ωραία μεταξύ του χερουβικού και του Άξιόν εστί. Όχι ότι και τα αρχαία με κλιτόν δεν είναι ωραία, τουναντίον μάλιστα (παρεμπιπτόντως, διαφωνώ με την πρόχειρη - "χύμα" εκτέλεση των λειτουργικών αυτών που πολλάκις παρατηρείται εν Ελλάδι και που δεν έχει καμία σχέση με το πιο αργό και κατανυκτικό ύφος που τα εκτελούσαν και τα εκτελούν και σήμερα στο Πατριαρχείο). Αλλά η προσθήκη των λειτουργικών αναβάθμισε μουσικά τη λατρεία. Το ότι κάποιοι ψάλτες και ιερείς τραγουδούν, δεν σημαίνει ότι δεν είναι ωραία τα λειτουργικά. Όλα είναι θέμα μετρημένου ύφους. Μετρημένο φυσικά δεν σημαίνει χωρίς όρεξη και μεράκι, αλλά χωρίς άσκοπες κραυγές (εν μέρει αυτό είναι και θέμα φωνητικής, άλλο μεγάλο θέμα...).
Το ότι λειτουργικά δεν λέγονταν παλιά ή ότι ο Πρίγγος που τα έγραψε δεν τα έλεγε ποτέ στο Πατριαρχείο αλλά τα έγραψε στην Ελλάδα για πανηγύρεις ή ότι σήμερα δεν λένε στο Πατριαρχείο, ε αυτό δε λέει τίποτα: πολλά δεν λέγονταν παλιά που σήμερα λέγονται και πολλά λέγονταν παλιά που σήμερα δεν λέγονται. Η μορφή της λειτουργίας στις εποχές που αναφέρεστε είναι πραγματικά "μουσειακή", όπως είπε και ο κύριος. Με αυτό δεν περιφρονούμε τις προηγούμενες εποχές, ούτε εκθειάζουμε τη σημερινή. Λέτε ότι τα λειτουργικά έχουν ιστορία το πολύ 200 ετών. Χωρίς να είμαι κανένας ειδικός επιστήμονας ή λειτουργιολόγος, πιστεύω ότι και παλαιότερα όταν παρουσιαζόταν κάτι νέο, με ιστορία λιγότερη μάλιστα των 200 ετών, συναντούσε προβληματισμούς, αλλά τελικά πολλές φορές καθιερωνόταν. Να αναφέρουμε για τη νέα μουσική γραφή και τις αντιδράσεις που συνάντησε μέχρι να καθιερωθεί; Ή για τα δοξαστικά του Ιακώβου, που σήμερα θεωρούνται κλασσικά, ενώ για την εποχή τους ήταν καινοτόμα;
Ούτε ευσταθεί νομίζω η γενική κρίση ότι "όλα τα λειτουργικά είναι τραγούδι", αφού, όπως είπαμε, εξαρτάται πώς τα λες. Το παράδειγμα του Αγίου Όρους που αναφέρει ο Φουντούλης φυσικά ισχύει, αλλά πάλι μη μου πείτε ότι δεν έχετε ακούσει υπέροχη εκτέλεση σύγχρονων χερουβικών και λειτουργικών (π.χ. Καραμάνη, Τιμωνίδη) από τον Κάρτσωνα και τους Δανιηλαίους (μια και αναφέρθηκε και το Άγιον Όρος). Νομίζετε ότι αυτό το άκουσμα αλλοιώνει το χαρακτήρα της θείας λειτουργίας;
Επίσης δεν νομίζω ότι είναι τόσο μεγάλο θεολογικό θέμα αν πεις λειτουργικά σε κλιτόν ή κανονικά σε ήχο. Μα και το κλιτόν ψαλτικό είναι και μάλιστα πιο δύσκολο στην απόδοση από τα συνηθισμένα λειτουργικά. Η λειτουργία χαλάει με το τραγούδι και τις κραυγές, όχι με το μεράκι και τη σεμνή μεγαλοπρέπεια στο ύφος. Δε λέω, ωραίος και γόνιμος ο προβληματισμός σχετικά με το γιατί σήμερα είναι έτσι η λειτουργία. Εγώ όμως δεν θεωρώ τον εαυτόν μου αρμόδιο ούτε ικανό να συμμετάσχει σε μια τέτοια συζήτηση. Θεωρώ ότι κάποια πράγματα έρχονται από μόνα τους στο χρόνο, είτε γιατί το επιβάλει η εποχή ή οι συνθήκες είτε για άλλους λόγους, καλώς ή κακώς, δεν με απασχολεί. Το ότι κάτι βυζαντινό κάθεται καλά στο αυτί, ε δεν είναι αμαρτία ρε σεις. Ακόμα και στο Άγιο Όρος έχει υιοθετηθεί.
Και δεν νομίζω ότι τα λειτουργικά έχουν περισσότερη μουσικότητα από τα χερουβικά και τα κοινωνικά, μην τρελαθούμε τώρα. Απλά είναι μια σύγχρονη πετυχημένη παρέμβαση (μη μου πείτε τώρα ότι δεν δένουν μουσικά, μην κοροϊδευόμαστε...), που μπορεί να μην κάνανε οι παλαιοί, προφανώς γιατί δεν υπήρχε λόγος, αφού άλλη ήταν τότε η δομή της λειτουργίας και άλλη είναι σήμερα. Μην συγκρίνουμε ανόμοια πράγματα. Είναι δυνατόν σήμερα η μορφή της λειτουργίας να είναι όπως παλαιότερα; Και με την παρούσα -ας πούμε και ελαττωματική, αν θέλετε- μορφή που έχει πάρει η θεία λειτουργία, έχουν ξεπηδήσει από την εκκλησία άνθρωποι άγιοι, γνωστοί και άγνωστοι.
Δεν είναι σκοπός μου να πείσω κανένα, αντίθετα σέβομαι και τιμώ τους συναδέλφους που κρατούν την παλαιά παράδοση του κλιτού (με μόνη επιφύλαξη τη σωστή εκτέλεση) και σας ενθαρρύνω να συνεχίσετε να το κάνετε. Καταλαβαίνω ότι αυτός είναι ο παλαιός παραδοσιακός τρόπος και ο καθένας θα πρέπει να γνωρίζει και να εκτελεί τα αρχαία λειτουργικά: υπάρχει άραγε πατριαρχικός ψάλτης που να μην τα γνωρίζει; Σήμερα όμως είναι άλλες εποχές και αυτός είναι ο λόγος νομίζω που επέβαλε τις νεώτερες συνθέσεις: τα ακούσματά μας και τα ερεθίσματά μας είναι άλλα. Δεν είναι κακό να μας επηρεάσουν, να γίνουν ανάλογες συνθέσεις από τιτάνες της μουσικής μας και να πούμε και κάτι πιο σύγχρονο (βλ. Πρίγγο, Καραμάνη, Στανίτσα). Πάντοτε υπήρχε εξέλιξη στη βυζαντινή μουσική, πάντοτε γράφονταν μέλη που δεν υπήρχαν παλαιότερα. Το κακό αρχίζει όταν λόγω της "εποχής" αλλοιώνουμε αυτό καθεαυτό το χαρακτήρα της μουσικής (βλ. Σακελλαρίδης). Τα λειτουργικά όμως δεν είναι αλλοίωση, πόσο μάλλον όταν βλέπεις ότι "κυλάει" το μέλος, που συμβαίνει βασικά όταν προέρχονται από ψάλτες αναγνωρισμένους, σαν τους προαναφερόμενους.
Ακόμα και οι πατριαρχικοί ψάλτες, όταν έφευγαν εκτός πατριαρχείου ήταν πολύ πιο ελαστικοί (το πιο γνώριμο παράδειγμα ο Στανίτσας). Θα γνωρίζετε επίσης ότι άλλο πατριαρχικό και άλλο κωνσταντινοπολίτικο ύφος (μάλιστα τους υπόλοιπους ψάλτες τους έλεγαν στο Πατριαρχείο "εξωτερικούς", π.χ. Μαγούρης). Αυτό δεν σημαίνει ότι αφοριστικά "το Πατριαρχείο είναι σωστό και οι υπόλοιποι λάθος", δεν υπάρχουν τέτοια διλήμματα, αλλά απλά ότι το Πατριαρχείο ήταν πιο παραδοσιακό και πιο πιστό στους τύπους (ε, αν δεν ήταν το Πατριαρχείο, ποιος θα ήταν; ). Και οι Κωνσταντινοπολίτες ψάλτες όμως από ζώσα παράδοση προέκυψαν. Αναγνωρίζω επίσης ότι πολλά λειτουργικά που έχουν γραφεί σήμερα είναι τελείως out, πολλά όμως είναι διαμάντια παίδες, ας μην κρυβόμαστε τώρα....
συνθέσεις ποια να πούμε ...
