Θα ήθελα να θέσω στην ενδιαφέρουσα αυτή συζήτηση ορισμένους προβληματισμούς για διερεύνηση, καθότι το φόρουμ αυτό εσχάτως πλούτισε από ανθρώπους με πολλή σχετική γνώση.
Υπάρχει μια παλιά εμπεδωμένη τακτική στους χώρους που σχετίζονται με την μουσική αλλά και την παράδοση μας να γίνεται χρήση του όρου "καθ' ημάς" (περισσότερο νομίζω ως στοιχείου αντιδιαστολής με άλλες παραδόσεις παρά ως αυτόνομου προσδιοριστικού στοιχέιου). Αυτό το "καθ'ημάς" είναι πολύ ωραίο ανάμεσα στ' άλλα και γιατί λειτουργεί ενίοτε ή και πάντα και ως ενοποιητικό στοιχείο, θα μπορούσε δηλαδή κάποιος στο όμαιμο, ομόγλωσσο, ομόθρησκο κλπ να προσθέσει και το ομόμουσον. Πολύ θεωρητικά αυτά και όχι της παρούσης, αλλά γενικά αποδεχόμαστε ευμενώς ως βάση τον όρο "καθ' ημάς".
1. Λαμβάνοντας αφορμή από το μήνυμα του κ. Συμεωνίδη που μιλούσε για περισσότερο ή λιγότερο "ημέτερους" ήχους (παραθέτω)
δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό, οτι μπορεί να θεωρηθεί ο πλ. Δ' "ημέτερος". Εγώ τον θεωρούσα πάντα ήχο και μακάμια που προτιμούν οι Οθωμανοί (γι αυτό και ξεκινούν πάντα από τον Ραστ). Σαν ημέτερο θεωρούσα τον Α΄ήχο, που και την ρωμαίικη λαμπρότητα και το "χαρμολυπικόν" του γένους μας, μπορεί να εκφράσει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο ήχο. Δεν είναι τυχαίο που το 60% των μικρασιάτικων τραγουδιών σε αυτό το ήχο είναι. Ακόμα "ημέτερος" θα μπορούσε να θεωρηθεί ο Β ήχος, ως ήχος εκκλησιαστικός, με μεγάλη χρήση στη μακεδονική μουσική παράδοση. Ο πλ. Δ΄ δεν θα τόλεγα...
θέτω το θέμα της μεγαλύτερης ή μικρότερης συγγένειας κάποιων ήχων με αυτήν την καθ' ημάς παράδοση που προανέφερα: δηλαδή
με κριτήριο αυτήν ακριβώς τη συγγένεια πώς θα μπορούσαν να ιεραρχηθούν και να ταξινομηθούν οι ήχοι;
Πρωτα, μια προσωπική υποκειμενική τοποθέτηση. Χάρηκα με την διατύπωση (κάτι παρόμοιο είπε και ο κ. Ευάγγελος),
Σαν ημέτερο θεωρούσα τον Α΄ήχο, που και την ρωμαίικη λαμπρότητα και το "χαρμολυπικόν" του γένους μας, μπορεί να εκφράσει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο ήχο
γιατί προσωπικά, πάντα (από τότε που είχα αντίληψη εννοώ) θεωρούσα ότι οι ήχοι μοιράζονται σε δύο κατηγορίες: τον πρώτο και τους άλλους.
Εδώ όμως δεν είναι αυτό το ερώτημα, αλλά η σχέση του β με τον πλ. δ. Να πω κατ' αρχήν ότι στο εν λόγω κείμενο του Πλουτάρχου (προς ενημέρωσή σας κ. Ευάγγελε είναι κατ' άλλους νόθο του Πλουτάρχου, αλλά αυτό δεν αλλοιώνει βέβαια καθόλου την αξία του ως μαρτυρίας και καλώς το αναφέρετε) μεταφέρεται η ιδέα περί μουσικής που επικρατούσε στην εποχή του Πλάτωνα, δηλαδή πριν πολλούς αιώνες, όταν νομίζω δεν ξέραμε ακριβώς τι να ήταν αυτός ο Λύδιος τρόπος και δεύτερον με κριτήρια όχι λατρευτικά-εκκλησιαστικα όπως τα δικά μας.
Ειδικότερα, σε σχέση με τους δύο ήχους, β και πλ. δ. θα πω το εξής (με αρκετή δόση υποκειμενικότητας βέβαια, όπως είναι φυσικό, αλλά και με όρους όχι πολύ τεχνικούς).
Στον β ήχο πιστεύω ότι τα αλλοιωμένα διαστήματα σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο ήχος κινείται σε υψηλή περιοχή της κλίμακας του προσδίδουν ένα κάπως οξύ και συνήθως μονότονο άκουσμα. Είναι βέβαια επιρρεπής στους χρωματισμούς από πλ. β και α ήχο, κι αυτό δίνει σε ορισμένα μέλη του ιδιαίτερη ομορφιά (πολύ ωραίος παντού όποτε ψαλλεται είναι ο δευτερόπρωτος, π.χ.).
Αντίθετα ο πλ. δ, παρά το διασταλτικό ύφος του, έχει μια έμφυτη ησυχαστικότητα. ιδιαίτερα γλυκιά ιδίως όταν μετακυλίει σε πρώτο ήχο, που τον φέρνει πιο κοντά, δεν θα πω στο ρωμαίικο ύφος, αλλά στο εκκλησιαστικό ήθος. Εν προκειμένω, έχει αξία το πόσο πιο αγαπητό αντικείμενο μελουργίας έχει γίνει από τους περισσότερους κλασικούς συνθέτες. (Μνημονεύω μόνο το τροπάριο της Κασσιανής).
Θα με ενδιέφεραν εδώ τα τεκμήρια ή τα μουσικά στοιχεία που υπονόησε ο κ. Συμεωνίδης. (Θα μπορούσαν ίσως να γίνουν αφορμή να αγαπήσω κι εγώ περισσότερο τον β ήχο). Και τονίζω ότι θέτω τα ερωτήματα αυτά με πολύ ενδιαφέρον και με απόλυτη διάθεση μαθητείας σε όσους (όπως εκείνος) έχουν από τον Θεό το χάρισμα να γνωρίζουν πολλά σχετικά.
2. Η συζήτηση αυτή θα μπορούσε να έχει δύο σκέλη ή κατευθύνσεις: την
ιστορική-διαχρονική (όπου εντάσσονται και οι αρχαιοελληνικές μαρτυρίες, σαν αυτές του Ευάγγελου) που θα μπορούσε να καταδείξει ιστορικά το συγγενέστερο ή μη των εν λόγω ήχων προς την καθ' ημας μουσική, αλλά και την
συγχρονική, που στηρίζεται στο τωρινό τους άκουσμα και την χρήση τους στη σημερινή μουσική- ψαλτική μας πράξη.
Πιστεύω γενικά ότι υπάρχουν πολλά στρώματα στην παράδοσή μας. Και είναι ευλογία Θεού αυτό. (Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τη γλώσσα μας, πράγμα που την ωφέλησε πολύ). Και σίγουρα υπήρχε το πριν και το μετά την προσέγγιση με την οθωμανική μουσική παράδοση. Και ο πλ. δ ήταν ένας ήχος με δικό του πρόσωπο και ύφος πριν την προσέγγιση με την οθωμανική παράδοση, έτσι δεν είναι;
Γι' αυτά όλα θα χαιρόμουν πολύ να ακούσω τους ειδικούς, που δόξα τω Θεώ, έχουμε πολλούς (όπως ο κ Πανάγου και ο κ. Συμεωνίδης και άλλοι, όπως ο κ. Θεοτοκάτος, ο κ. Κουνατίδης, ο κ. Ψωμιάδης, ο "μαθητής" καθώς και πολλοί που ξεχνώ), με την παράκληση να περιορίσουμε λίγο τους τουρκικούς όρους, γιατί πολλοί από μας είναι εντελώς αδαείς από τουρκική μουσική, τουλάχιστον εγώ είμαι (αλλά ας μην χρησιμοποιηθεί παρακαλώ εναντίον μου αυτή η παραδοχή).
3. Στην έσχατη προέκτασή της βέβαια μια τέτοια συζήτηση θα μπορούσε να αγγίξει και πολλά άλλα φλέγοντα θέματα (σε άλλο χώρο του φόρουμ ίσως) όπως:
• τελικά τι είναι η καθ' ημάς παράδοση;
• υπήρχε ένας ελληνικός-ρωμαιίκος πυρήνας που κάποια στιγμή διευρύνθηκε;
• η οθωμανική επίδραση ήταν αλλοίωση ή εμπλουτισμός;
• ποιος ο ρόλος των πατριαρχικών ψαλτών στην εισαγωγή και επέκταση των μακαμιών και των όποιων οθνείων στοιχείων;
• πρόκειται για επίδραση λόγω ιστορικής συγκυρίας και γειτνίασης ή λόγω ομοιοτήτων γένους και νοοτροπίας;
• η επίδραση της Δύσης, με την εναρμόνιση και τα "γεωμετρικά" τετράχορδα κ.λπ. δεν είναι εξίσου θεμιτή ως πολιτισμική επίδραση;
• η πρόκειται για εντελώς άλλου επιπέδου και γένους επίδραση;
• ποια η χρήση και η κατάχρηση των οθνείων στοιχείων στη σημερινή ψαλτική πράξη;
• πέρα από τα στοιχεία θεωρίας και διαστημάτων υπάρχουν και στοιχεία ψαλτικου ύφους που θα μπορούσαν να θεωρηθούν περισσότερο ή λιγότερο "καθ' ημάς";
Συγνώμη που μακρηγόρησα και ευχαριστώ εκ των προτέρων
ΥΓ Δεν θα άνοιγα μόνος μου τέτοιο θέμα, αν δεν υπήρχε σχετική προτροπή.
