Περί του καλοφωνικού ειρμού «Έφριξε γη» (και διαφορές μεταξύ καταγραφών)

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Γνωρίζει κανείς που υπάρχει ο καλοφωνικός ειρμός «Έφριξε γη» (μαζί με το κράτημά του) σε χειρόγραφο του Χουρμουζίου; Θέλω να το συγκρίνω με την τυπωμένη έκδοση του ειρμού στην Ανθολογία του 1824.

Ειδικά θέλω να ελέγξω τα λόγια του κρατήματος που σε μια θέση μοιάζουν παράξενα και διαφορετικά από την εξήγηση του Γρηγορίου (1835).

Ευχαριστώ πολύ.
 
Last edited:

π. Ρωμανός Καράνος

Παλαιό Μέλος
Δημήτρη,

Εξ όσων γνωρίζω, δεν έχει διασωθεί (ή τουλάχιστον επισημανθεί) χειρόγραφο με εξηγήσεις καλοφωνικών ειρμών από τον Χουρμούζιο.
 

Emmanouil Giannopoulos

Emmanouil Giannopoulos
Ο Χουρμούζιος έχει εξηγήσει τον ειρμό αυτό. Είναι πολύ σπάνιο να το συναντήσει κάποιος στην χειρόγραφη παράδοση. Ένα παράδειγμα είναι ο κώδικας Γενναδείου Βιβλιοθήκης-Κυριαζή 30 για τον οποίο μπορείτε να δείτε αυτό το δημοσίευμα, ή το ίδιο στα Αγγλικά.
Ανεβασμένα και τα δύο αρχεία σ᾿ αυτή την ιστοσελίδα.
 

ybulbu

Μπουλμπουτζής Ιωάννης
Ο Χουρμούζιος έχει εξηγήσει τον ειρμό αυτό. Είναι πολύ σπάνιο να το συναντήσει κάποιος στην χειρόγραφη παράδοση. Ένα παράδειγμα είναι ο κώδικας Γενναδείου Βιβλιοθήκης-Κυριαζή 30 για τον οποίο μπορείτε να δείτε αυτό το δημοσίευμα, ή το ίδιο στα Αγγλικά.
Ανεβασμένα και τα δύο αρχεία σ᾿ αυτή την ιστοσελίδα.
Πρόκειται για όμοια εξήγηση με αυτή που τυπώθηκε στο Ταμείο Ανθολογίας του;
 

π. Ρωμανός Καράνος

Παλαιό Μέλος
Στα πολύ ενδιαφέροντα και σημαντικά που γράφει ο Μανώλης στη μελέτη του να προσθέσω ότι καλοφωνικοί ειρμοί κατά την εξηγητική παράδοση του Χουρμουζίου έχουν διασωθεί και σε ρουμανική μετάφραση, όπως στον κώδικα Βιβλιοθήκης Ρουμανικής Ακαδημίας 1685, αυτόγραφο του Μακαρίου ιερομονάχου του 1833, φ. 46v: "Ειρμός Πέτρου γλυκέος του Μπερεκέτου κατά την παράδοσιν Χουρμουζίου, Την σην ειρήνην δος ημίν", όπου αμέσως μετά παρατίθεται η ίδια σύνθεση και κατά την εξήγηση του Γρηγορίου (με τις παρεμβάσεις φυσικά του Μακαρίου που ήταν απαραίτητες για την προσαρμογή στη ρουμανική γλώσσα). Κάποιο αυτόγραφο του Χουρμουζίου όμως δε γνωρίζω να έχει επισημανθεί.

Ως προς την ερώτηση του Γιάννη, απ' ό,τι φαίνεται στον Πίνακα 19 της μελέτης του Μανώλη, η εξήγηση του ειρμού Την σην ειρήνην που ανθολογείται στον κώδικα του Αθανασίου Καλογερόπουλου δεν είναι πανομοιότυπη με αυτήν που δημοσιεύεται στο Ταμείον Ανθολογίας του Χουρμουζίου (π.χ. στην τελευταία δεν υπάρχουν τρίγοργα στην αρχική θέση της σύνθεσης). Υποθέτω ότι τέτοιες μικροδιαφορές θα υπάρχουν και στην περίπτωση του ειρμού Έφριξε γη. Μανώλη, μήπως θα μπορούσες να ανεβάσεις καμιά φωτογραφία (αν και μάλλον θα υπάρχει θέμα copyright:));

Πάντως, εφόσον ο ίδιος ο Χουρμούζιος 4 χρόνια μετά την παράδοση του κώδικος του Καλογερόπουλου εκδίδει ειρμούς με διαφοροποιημένη παρασήμανση κάποιων θέσεων, υποψιάζομαι ότι ο Καλογερόπουλος επέβαλε κάποια προσωπική αισθητική αντίληψη στην καταγραφή τους και άρα ότι δεν πρόκειται για πιστή αντιγραφή από κάποιο αυτόγραφο του Χουρμουζίου.

Επισυνάπτω και ένα μικρό σχετικό απόσπασμα από τη διατριβή μου.
 

Attachments

  • Οι εξηγήσεις του Γρηγορίου Πρωτοψάλτου και του Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος.pdf
    383.4 KB · Views: 229

ybulbu

Μπουλμπουτζής Ιωάννης
Πάντως, εφόσον ο ίδιος ο Χουρμούζιος 4 χρόνια μετά την παράδοση του κώδικος του Καλογερόπουλου εκδίδει ειρμούς με διαφοροποιημένη παρασήμανση κάποιων θέσεων, υποψιάζομαι ότι ο Καλογερόπουλος επέβαλε κάποια προσωπική αισθητική αντίληψη στην καταγραφή τους και άρα ότι δεν πρόκειται για πιστή αντιγραφή από κάποιο αυτόγραφο του Χουρμουζίου.
Μην το θεωρείτε δεδομένο πως η έντυπη εξήγηση θα έπρεπε να ταυτίζεται με τη χειρόγραφη. Θα σας παραπέμψω στο παράδειγμα της αρχαίας φήμης «Τον δεσπότην και αρχιερέα» που, πέραν από τη διαφορά στη φθορά του β' που τόσο έχει συζητηθεί, υπάρχουν και πάμπολλες διαφορές στον τρόπο ανάλυσης της κάθε γραμμής, πρόκειται δηλαδή για τελείως διαφορετική εξήγηση του ιδίου του Χουρμουζίου, κάτι που είναι αναμφισβήτητο διότι ο ΜΠΤ 704 είναι από τη γραφίδα του.

Βέβαια, αφού υπάρχουν στον ίδιο κώδικα και οι εξηγήσεις του Γρηγορίου, που είναι αρκετά διαδεδομένες και εκδεδομένες, δε θα είναι δύσκολο να γίνει αντιπαραβολή των εξηγήσεων αυτών με άλλες πηγές προκειμένου να διαγνώσουμε την τακτική του συγγραφέως.
 

π. Ρωμανός Καράνος

Παλαιό Μέλος
Μην το θεωρείτε δεδομένο πως η έντυπη εξήγηση θα έπρεπε να ταυτίζεται με τη χειρόγραφη. Θα σας παραπέμψω στο παράδειγμα της αρχαίας φήμης «Τον δεσπότην και αρχιερέα» που, πέραν από τη διαφορά στη φθορά του β' που τόσο έχει συζητηθεί, υπάρχουν και πάμπολλες διαφορές στον τρόπο ανάλυσης της κάθε γραμμής, πρόκειται δηλαδή για τελείως διαφορετική εξήγηση του ιδίου του Χουρμουζίου, κάτι που είναι αναμφισβήτητο διότι ο ΜΠΤ 704 είναι από τη γραφίδα του.

Βέβαια, αφού υπάρχουν στον ίδιο κώδικα και οι εξηγήσεις του Γρηγορίου, που είναι αρκετά διαδεδομένες και εκδεδομένες, δε θα είναι δύσκολο να γίνει αντιπαραβολή των εξηγήσεων αυτών με άλλες πηγές προκειμένου να διαγνώσουμε την τακτική του συγγραφέως.

Όντως. Πάντως, είδα ότι και στον ειρμό Έφριξε γη υπάρχουν διαφορές μεταξύ της "χουρμουζείου" εξηγήσεως που δίνει ο Καλογερόπουλος και της έντυπης εκδοχής.
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Ευχαριστώ πολύ για τις ενδιαφέρουσες απαντήσεις. Παρατήρησα επίσης οτι αλλού ο ειρμός αναφέρεται σαν α' ήχος και αλλού σαν πλ. α'.
 

π. Ρωμανός Καράνος

Παλαιό Μέλος
Ευχαριστώ πολύ για τις ενδιαφέρουσες απαντήσεις. Παρατήρησα επίσης οτι αλλού ο ειρμός αναφέρεται σαν α' ήχος και αλλού σαν πλ. α'.

Στα παλαιότερα χειρόγραφα (αρχές 18ου αιώνος), ενόσω ακόμη ζούσε ο Χαλάτζογλου(ς), επιγραφόταν σχεδόν πάντα στον α΄ ήχο (π.χ. κώδικας Ιβήρων 968 γραφείς υπό Αντωνίου Οικονόμου το έτος 1724). Κυρίως από τις αρχές του ΙΘ΄ αιώνος και μετά βλέπουμε να κατατάσσεται στις συνθέσεις του πλ. α΄ ήχου και πολύ συχνά με ενδείξεις όπως "φθορικός", "έντεχνος και φθορικός" κ.τ.ό.
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Αρχικά θα το έγραφαν έτσι επειδή το κείμενο είναι τροπάριο της Ζ' ωδής του αναστάσιμου κανόνα του Α' ήχου.
 

π. Ρωμανός Καράνος

Παλαιό Μέλος
Αναγράφεται και «πεντάφωνος» στα χειρόγραφα; Βλέπω εδώ

http://openarchives.gr/view/153600

κάτι αλλά δεν ξέρω εάν είναι από το χφ.

Εξαιρετικά σπάνια και μάλλον όχι πριν από τον 19ο αιώνα. Μέχρι τότε οι συχνότερες αναγραφές είναι απλά "ήχος α΄" ή "ήχος α΄ φθορικός (ή φθορικόν)" (π.χ. κώδικες Ξηροποτάμου 323 του 1708, Ξηροποτάμου 380 του 1759, Παντελεήμονος 1007 του β΄μισού του 18ου αι.). Σε κάποιους κώδικες χαρακτηρίζεται "ατζέμ", π.χ. Σινά 1331 του β΄ μισού του 18ου αι. και Προφήτου Ηλιού Ύδρας 607 του 1833. Στον κώδικα Δοχειαρίου 368 (π. 1810) αναγράφεται ως "ήχος α΄ πεντάφωνος".

Και κάτι ψιλοάσχετο αλλά ενδιαφέρον. Στον κώδικα Ξηροποτάμου 318 των αρχών του 19ου αιώνος παρατίθεται κατάλογος ακμασάντων μουσικών που αναφέρει τα εξής: "Παναγιώτης Χαλάτζογλους, ο εις άκρον φθονερός :eek:, σύγχρονος Πέτρω τω Περεκέτη, και διδάσκαλος Ιωάννη και Δανιήλ τοις Πρωτοψάλταις".
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Ευχαριστούμε για τις πληροφορίες.

"Παναγιώτης Χαλάτζογλους, ο εις άκρον φθονερός

Πολύ ενδιαφέρον στοιχείο. Πέρα από την προφανή ερμηνεία, ίσως και γλωσσοπαίγνιο ή παραφθορά για την εκτεταμένη χρήση φθορών; Ποιός ξέρει.
 
Top