Περί του ήχου των Λειτουργικών σε "Φρύγιο" του Μ. Χατζηαθανασίου

[nikosthe]

Το Μακάμ Κιουρδί έχει άκουσμα πλ. Α΄ Ήχου με ίσον στο Πα.

Τα λειτουργικά του Χατζηαθανασίου τα επονομαζόμενα ως "Φρύγιος" είναι κι αυτά σε Μακάμ Κιουρδί γραμμένα, με άκουσμα πλ. Α΄ Ήχου.

Όχι, δεν είναι ακριβώς μακάμ κιουρντί αλλά ατζέμ κιουρντί, γιατί δείχνει και το ΖΩ ύφεση (ατζέμ).

Όσον αφορά την ονομασία Φρύγιος, όπου προέρχεται απ' την αρχαία Ελληνική μουσική, δεν έχει καμιά σχέση με αυτόν τον τρόπο, ο οποίος έχει διαζευγμένα Φρύγια 4χ της μορφής Τ-Λ-Τ. Τα λειτουργικά του Χατζηαθανασίου, αν θέλουμε να τα αντιπαραβάλλουμε με έναν αρχαιοελληνικό τρόπο, είναι γραμμένα σε Δώριο, ο οποίος έχει διαζευγμένα Δώρια 4χ της μορφής Λ-Τ-Τ.

Νομίζω ότι η ονομασία Φρύγιος έχει να κάνει με τον παραλληλισμό από μερικούς του Φρυγίου ως Γ' ήχου. Κι επειδή ο ήχος είναι μεν πλ. α', αλλά δημιουργεί άκουσμα Γ' στις καταλήξεις, εφόσον το ισοκράτημα πάει στο ΖΩ ύφεση, γι' αυτό ονομάστηκαν Φρύγιος. Το λες κι εσύ παρακάτω:

Στα λειτουργικά αυτά, κάποιοι βάζουν σαν ίσον, ειδικά στις καταλήξεις σε Πα, τον Ζω εν υφέση, κάνοντας να ακούγεται σαν ευρωπαϊκή τριφωνία.
Το μέλος πλέον, έχει άκουσμα Βαρέως Ήχου, αρμονικού από Ζω εν υφέση (οικογέννεια Γ΄ Ήχου).

...μόνο που οι "κάποιοι" που βάζουν ΖΩ ύφεση ίσο είναι, αν θυμάμαι καλά, ο Χατζηαθανασίου, ο ίδιος ο συνθέτης των λειτουργικών. Επειδή όμως δεν έχω το βιβλίο, κρατώ μια επιφύλαξη και ας τα αναρτήσει κάποιος από τη "Ζωοδόχο Πηγή", να το δούμε.

Αν και τα δύο ακούσματα ταιριάζουν (περί ορέξεως...), και ως πλ. Α΄ με ίσον Πα και ως Βαρύς με ίσον Ζω εν υφέση, έχω τη γνώμη ότι το ισοκράτημα σε Πα είναι ορθό, διότι το μέλος πρέπει να ακούγεται ως Ήχος πλ. Α΄, όπως άλλωστε είναι και από την φύση του.

Σαφώς και το ΠΑ δεν είναι λάθος, αφού το τετράχορδο κιουρντί (ΠΑ-ΒΟΥυφ-ΓΑ-ΔΙ) δομείται πάνω στον ΠΑ. Απλώς τα συγκεκριμένα δείχνουν πολύ ΖΩ ύφεση στο οξύ τετράχορδο και "παρασύρεται" και το βαρύ από το άκουσμα αυτό, κατά κάποιον τρόπο, εξ ου και το ίσο στο κάτω ΖΩ ύφεση ως διφωνία Γ' ήχου. Αφού έτσι τα είπαν, κι έχει και μια λογική, όπως την περιέγραψα, θα έλεγα να το σεβαστούμε. Φυσικά και ΔΕΝ είναι φρύγιος ο ήχος με την αρχαιοελληνική έννοια, όπως σωστά το επισημαίνεις, και φυσικά δεν είναι λάθος και το ΠΑ ισοκράτημα. Έχω όμως την αίσθηση ότι, από τότε που γράφτηκαν, ερμηνεύτηκαν εξ αρχής με ΖΩ ύφεση ίσο. Αν κάποιος παλιός ξέρει περισσότερα ή θυμάται παλιές εκτελέσεις των λειτουργικών αυτών, ας μας πει, ενδιαφέρον θα ήταν.

Ο μακαριστός Κωνσταντίνος Πρίγγος μελοποίησε λειτουργικά σε Ήχο πλ.Α΄, Μακάμ Κιουρδί, όπως αναφέρει, τα οποία τοποθετεί τονικά, στον κάτω Κε.

Αν τα μεταφέρουμε τονικά στον Πα (βλέπε λειτουργία Καραμάνη), τότε έχουμε την ίδια κλίμακα με τα του Χατζηαθανασίου, τρόπος Δώριος, Μακάμ Κιουρδί, Ήχος πλ. Α΄.

Όχι, ούτε αυτό το μακάμ είναι ακριβώς "κουρντί" αλλά κιουρντί χιτζασκιάρ, όπως το "Σαν τα μάρμαρα της πόλης" και διαφέρει από το ατζέμ κιουρντί των λειτουργικών: αρχίζει από την επταφωνία και δομεί στην τετραφωνία σκληρό διάτονο, στοιχεία χαρακτηριστικά του κιουρντί χιτζασκιάρ.

Ένα ακόμα παράδειγμα συγχύσεως του ακούσματος είναι το κατανυκτικό ιδιόμελο «Ο τον αμπελώνα» του Ιακώβου, σε Ήχο Βαρύ. Η συνήχηση ίσου Γα ή Κε, σε φράσεις όπου το μέλος επιδεικνύει ακουστικά τον Κε αλλάζει το άκουσμα του ήχου, από Ήχο Γ΄ σε Ήχο πλ. Α΄.

Δεν νομίζω ότι είναι το ίδιο: αν αναφέρεσαι στη φράση "και τους εργάτας καλέσας" είναι φράση όχι πλ. α' αλλά α' τετραφώνου (ή... "έξω", που σου αρέσει η ορολογία!) με το ΖΩ φυσικό και όχι ύφεση, ενώ το ίσο είναι σαφώς στο ΚΕ και όχι στο ΓΑ. Πιο πετυχημένο παράδειγμα σε σχέση με την αντιστοίχηση της διφωνίας ΠΑ-ΖΩύφεση είναι οι φράσεις του Γ' ήχου που αρχίζουν και καταλήγουν στο ΚΕ, ενώ το ισοκράτημα συνεχίζει στο ΓΑ (π.χ. "και ενδοξοτέραν ασυγκρίτως των Σεραφείμ").

Υ.Γ. Άσχετο: σ' αυτές τις φράσεις πιστεύω ότι κολλάει η διαρκής ύφεση που έχει στο ΚΕ του Γ' ήχου ο Χρύσανθος στην Εισαγωγή -και όχι στο Θεωρητικό!- ως διάστημα 5/68 (σε αντίθεση με το 3/68 του ΒΟΥ-ΓΑ), την οποία δέχεται και ο Στέφανος στην Κρηπίδα και η οποία, κατά τους Καρά-Αγγελόπουλο, σημαίνει ότι ο Χρύσανθος κατατάσσει τον Γ' ήχο σε γένος με "τόνους και ημίτονα" (ενώ στην κλίμακα του Χρυσάνθου δεν υπάρχουν ημίτονα 6/12!), συμπέρασμα τελείως άστοχο, βάσει του οποίου κατηγορούν αδίκως το Χρύσανθο για "προφανείς αντιφάσεις" με το θεωρητικό (Αγγελόπουλος) και για "σύγχυση" των πραγμάτων (Καράς), ενώ μάλλον αυτοί είναι που δεν έχουν διαβάσει καλά το Χρύσανθο, ο οποίος ορίζει μια χαρά το εναρμόνιο γένος. Έχω γράψει αρκετά για το θέμα αυτό και εδώ, και άλλα όμως που δεν έχω δημοσιοποιήσει γιατί τα επεξεργάζομαι ακόμα.

 

[ΓΙΑΝΝΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ]

Το λες κι εσύ παρακάτω:
...μόνο που οι "κάποιοι" που βάζουν ΖΩ ύφεση ίσο είναι, αν θυμάμαι καλά, ο Χατζηαθανασίου, ο ίδιος ο συνθέτης των λειτουργικών. Επειδή όμως δεν έχω το βιβλίο, κρατώ μια επιφύλαξη και ας τα αναρτήσει κάποιος από τη "Ζωοδόχο Πηγή", να το δούμε.
Σαφώς και το ΠΑ δεν είναι λάθος, αφού το τετράχορδο κιουρντί (ΠΑ-ΒΟΥυφ-ΓΑ-ΔΙ) δομείται πάνω στον ΠΑ. Απλώς τα συγκεκριμένα δείχνουν πολύ ΖΩ ύφεση στο οξύ τετράχορδο και "παρασύρεται" και το βαρύ από το άκουσμα αυτό, κατά κάποιον τρόπο, εξ ου και το ίσο στο κάτω ΖΩ ύφεση ως διφωνία Γ' ήχου. Αφού έτσι τα είπαν, κι έχει και μια λογική, όπως την περιέγραψα, θα έλεγα να το σεβαστούμε.

Φίλοι μου,
Τα ισοκρατήματα στο Βιβλίο του Χατζηαθανασίου είναι ... μεταγενέστερη προσθήκη ... (του επιμελητή-διορθωτή-τρομάρα του!) και γράφτηκαν σύμφωνα με την εκτέλεσή τους από τον Άρχοντα Θρ. Στανίτσα ο οποίος τροποποίησε τα αρχικά ισοκρατήματα που ο ίδιος είχε προσθέσει.... Για να γίνω σαφέστερος, στο σημείο «και αχω-ρι-στον» αρχικά υπήρχε ΝΗ! αλλά το άλλαξε σε όλες τις όμοιες περιπτώσεις για να μην ακούγεται πρίμο-σεγόντο κυρίως στις καταλήξεις και έβαλε τον ΖΩ ύφεση αντί του ΝΗ στα επίμαχα σημεία του Βου εν υφέσει.

 

[priggos]

Όχι, δεν είναι ακριβώς μακάμ κιουρντί αλλά ατζέμ κιουρντί, γιατί δείχνει και το ΖΩ ύφεση (ατζέμ).

Ακόμα και από Μακάμια γνωρίζεις;

Δηλαδή το Μακάμ Κιουρδί δεν δείχνει τον Ζω εν υφέση;



Τέλος πάντων, μην απαντήσεις, θα σου πω απλά ότι έχεις δίκιο για να τελειώνουμε.

Υ.Γ.: Κιουρντιλί Χιτζαζκιάρ Μακάμ λέγεται, έτσι για την ιστορία (δεν αντέχω, θα το πω) και όχι, δεν είναι σε αυτό το Μακάμ τα λειτουργικά του Πρίγγου, είναι σκέτο Μακάμ Κιουρδι.
Το Μακάμ Κιουρντιλί Χιτζαζκιάρ έχει μαλακό χρώμα πάνω απ' την επταφωνία, όπως το "Σαν τα μάρμαρα της Πόλης", τα δε λειτουργικά δεν έχουν μαλακό χρώμα, αλλά ένα υποβόσκον χρώμα Σαμπά, κάνοντας τον άνω Νη, Γα του Σαμπά, οπότε ο άνω Πα εκτελείται με ύφεση, σαν Δη του Σαμπά.

Υ.Γ. 2: Άσε και κάτι να πέσει κάτω.