Περί της ψαλμώδησης του "Υπό την σήν ευσπλαχνίαν"

[Dimitri]

Στο Τριώδιο λέει οτι το τελευταίο από τα τροπάρια "Θεοτόκε Παρθένε, το "Υπό την σήν ευσπλαχνίαν", λέγεται άνευ μέλους (προφανώς διότι δεν υπάρχει μετάνοια, έγιναν 3 μετάνοιες στα προηγούμενα 3 τροπάρια). Τα παλαιά μουσικά βιβλία απ'όσο θυμάμαι δεν έχουν μουσική για αυτό το τροπάριο. Παρόλαυτά επικράτησε να ψάλλεται και το "Υπο την σήν" τουλάχιστον από τον καιρό του Ναυπλιώτη στο Πατριαρχείο (το καταγράφει ο Βουδούρης).

 

[ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΥΡΑΓΚΑΝΟΣ]

Στο Τριώδιο λέει οτι το τελευταίο από τα τροπάρια "Θεοτόκε Παρθένε, το "Υπό την σήν ευσπλαχνίαν", λέγεται άνευ μέλους (προφανώς διότι δεν υπάρχει μετάνοια, έγιναν 3 μετάνοιες στα προηγούμενα 3 τροπάρια). Τα παλαιά μουσικά βιβλία απ'όσο θυμάμαι δεν έχουν μουσική για αυτό το τροπάριο. Παρόλαυτά επικράτησε να ψάλλεται και το "Υπο την σήν" τουλάχιστον από τον καιρό του Ναυπλιώτη στο Πατριαρχείο (το καταγράφει ο Βουδούρης).

Έτσι είναι. Παλαιότερα δε ψάλλονταν, λέγονταν άνευ μέλους και πραεία τη φωνή. Έτσι ορίζεται στο Τριώδιο και αυτή η τάξη τηρείτε στις Μονές. Το ίδιο ορίζει και το Τυπικό της Μ. Εκκλησίας. Στον Πατριαρχικό Ναό το ψάλλουν όμως. Την αλλαγή αυτή την έκανε ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Στ΄(1835), ο οποίος ήθελε να ψάλλεται το τελευταίο τροπάριο αυτό όπως και τα τρία πρώτα. Η πράξη αυτή μαρτυρείτε και από τη μελοποίηση στη Μουσική Συλλογή του Πρωγάκη ( 1909), την καταγραφή του Βουδούρη (δεκαετία του ΄20) και τις διάφορες ηχογραφήσεις που υπάρχουν τουλάχιστον από τη δεκαετία του '50 στον Πατριαρχικό Ναό.

 

[dkalpakidis]

Έτσι είναι. Παλαιότερα δε ψάλλονταν, λέγονταν άνευ μέλους και πραεία τη φωνή. Έτσι ορίζεται στο Τριώδιο και αυτή η τάξη τηρείτε στις Μονές. Το ίδιο ορίζει και το Τυπικό της Μ. Εκκλησίας. Στον Πατριαρχικό Ναό το ψάλλουν όμως. Την αλλαγή αυτή την έκανε ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Στ΄(1835), ο οποίος ήθελε να ψάλλεται το τελευταίο τροπάριο αυτό όπως και τα τρία πρώτα. Η πράξη αυτή μαρτυρείτε και από τη μελοποίηση στη Μουσική Συλλογή του Πρωγάκη ( 1909), την καταγραφή του Βουδούρη (δεκαετία του ΄20) και τις διάφορες ηχογραφήσεις που υπάρχουν τουλάχιστον από τη δεκαετία του '50 στον Πατριαρχικό Ναό.

Καλή Σαρακοστή άρχοντα Βασίλειε.
Πολλές φορές κάποια τροπάρια "αναγινώσκονται" στην λατρεία αν και μας φαίνεται περίεργο αυτό.
Προσωπικά, προτιμώ να το αναγινώσκει ο αναγνώστης το Και νύν μετά του Θεοτοκίου, αφού δεν γίνεται στο τελευταίο τροπάριο μετάνοια. Και νομίζω ότι αυτός είναι ο λόγος που και τα αρχαία τυπικά απαιτούν αυτό άνευ μέλους.
(Αντίθετα, προτιμώ λ.χ.την ψαλμωδία της Υπακοής στον Όρθρο, επειδή αυτή, επέχει θέση καθίσματος. Αλλά αυτό καλύτερα να το συζητήσουμε αλλού)

 

[Lampadarios]

Και ο π. Δοσίθεος στο Τριώδιό του (ή καλύτερα η έκδοση της ΑγιοΚυπριανίτικης αδελφότητας στην Φυλή) το έχουν "κατ' έθος αρχαίον χύμα". Ωστόσο νομίζω πως δημιουργήται περισσότερη "αταξία" και το ψάλλω συνήθως απο την Ζωή (δεν έχω ελέχξει αν είναι το ίδιο με του Πρωγάκη, πάντως με ξενίζουν λίγο οι γραμμές). Μπορούμε να βρούμε κάποια αρχαιότερη πηγή;

 

[dkalpakidis]

Και ο π. Δοσίθεος στο Τριώδιό του (ή καλύτερα η έκδοση της ΑγιοΚυπριανίτικης αδελφότητας στην Φυλή) το έχουν "κατ' έθος αρχαίον χύμα". Ωστόσο νομίζω πως δημιουργήται περισσότερη "αταξία" και το ψάλλω συνήθως απο την Ζωή (δεν έχω ελέχξει αν είναι το ίδιο με του Πρωγάκη, πάντως με ξενίζουν λίγο οι γραμμές). Μπορούμε να βρούμε κάποια αρχαιότερη πηγή;

Περισσότερη αταξία; Γιατί;;;

 

[Lampadarios]

Αταξία εντός εισαγωγικών ("αταξία"). Εγώ το βλέπω έτσι ίσως επειδή γενικά δεν συναντάται. Εξάλλου είναι "Και νυν " τροπαρίων που λέγονται σε θέση απολυτικίων. Αν ίσχυε αυτό και στα απολυτίκια του εσπερινού τότε δεν θα υπύρχε λόγος να το συζητάμε. Τέλος, αν παραβλέψουμε το ζήτημα της μετάνιας που δεν γίνεται (και δεν νομίζω να παίζει τόσο σημαντικό ρόλο αυτό), δεν βρίσκω λόγο να λέγεται "χύμα". Καμμιά πηγή που να αιτιολογεί;;

 

[ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΥΡΑΓΚΑΝΟΣ]

Αταξία εντός εισαγωγικών ("αταξία"). Εγώ το βλέπω έτσι ίσως επειδή γενικά δεν συναντάται. Εξάλλου είναι "Και νυν " τροπαρίων που λέγονται σε θέση απολυτικίων. Αν ίσχυε αυτό και στα απολυτίκια του εσπερινού τότε δεν θα υπύρχε λόγος να το συζητάμε. Τέλος, αν παραβλέψουμε το ζήτημα της μετάνιας που δεν γίνεται (και δεν νομίζω να παίζει τόσο σημαντικό ρόλο αυτό), δεν βρίσκω λόγο να λέγεται "χύμα". Καμμιά πηγή που να αιτιολογεί;;

Άνοιξε αγαπητέ μου το Τυπικό της Μ. Εκκλησίας, στις Τυπικές Διατάξεις του Τριωδίου και θα τη βρεις την αιτιολόγηση.

 

[Lampadarios]

ΟΚ. Βασικά εννοώ αρχαίες πηγές (αρχαιότερες δηλαδή) που να υπαγορεύουν το "χύμα" και να λένε και τον λόγο που το κάνουν αυτό....

 

[ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΥΡΑΓΚΑΝΟΣ]

ΟΚ. Βασικά εννοώ αρχαίες πηγές (αρχαιότερες δηλαδή) που να υπαγορεύουν το "χύμα" και να λένε και τον λόγο που το κάνουν αυτό....

Ο Βιολάκης σίγουρα επαναλαμβάνει και φέρνει στην εποχή του τα παλαιότερα.
Λέει λοιπόν στο Τυπικό σε μια υποσημείωση ότι λέγεται χύμα επειδή δεν υπάρχει μετάνοια.

 

[π. Μάξιμος]

Κι ἐδῶ ὁ λόγος γιά «τρεῖς μετάνοιες», πού σύμφωνα μέ τό Ὡρολόγιον καί τό ΤΜΕ (σελ. 324 ὑποσ. 5) πρόκειται γιά μικρές μετάνοιες (ἐφ᾿ ὅσον δέν προηγεῖται τό χαρακτηριστικόν «μεγάλη»), ἐνῶ γιά τά Ἐγκόλπια Ἀναγνώστου καί Ψάλτου γιά μεγάλες.

Ἄν στίς τρεῖς μεγάλες μετάνοιες τίς συνοδευόμενες ἀπό τήν Εὐχή τοῦ ἁγίου Ἐφραίμ «Κύριε καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου...» ἡ (μεταγενέστερη ; ) προσθήκη μιᾶς τέταρτης, ὅπως διαβάζουμε στό Ὡρολόγιον «Μετάνοιαν (πάλιν) μεγάλην μίαν, λέγοντες (πάλιν) καὶ τὸν τελευταῖον Στίχον τῆς ἀνωτέρω Εὐχῆς, Ναί, Κύριε Βασιλεῦ, δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμὰ πταίσματα...», μήπως μπορεῖ νά δικαιολογήσει κι ἐδῶ, ἐκτός ἀπό τήν προσθήκην καί μιᾶς τέταρτης μετάνοιας, καί τήν ψαλμῳδίαν τοῦ «Ὑπὸ τὴν σὴν εὐσπλαγχνίαν...» ;

Ἐρευνητέον.

 

[MTheodorakis]

Τὸ «Ὑπὸ τὴν σὴν εὐσπλαχνίαν ...» ψάλλεται ὅπως τὰ προηγούμενα τροπάρια, χωρὶς μικρὴ μετάνοια (χφ. Βατοπεδίου 1248 ὡρολόγιον ιβ' αἰ. φ. 34r-v, τυπικὸν Εὐεργέτιδος ια'-ιβ' αἰ. ἔκδ. Dmitrievskij τ. 1 σσ. 522 καὶ 601, τυπκὸν Μεσσήνης τοῦ ἔτους 1131 σσ. 193,196,205, καὶ 214, τυπικὸν Κασούλων τοῦ ἔτους 1174 ἐκδ. Dmitrievskij τ.1 σ. 797, χφ. Σινὰ 1094 ΤΑΣ ιβ' αἰ. ἔκδ. Dmitrievskij τ. 3 σ. 3, χφ. Σινὰ 1097 σιναϊτικὸν τυπικὸν τοῦ ἔτους 1214 ἔκδ. ὅπ. πρ. τ. 3 σ. 396, τυπικὸν Μίλι τοῦ ἔτους 1292 ἔκδ. ὅπ. πρ. τ. 1 σ. 872 καὶ 873, χφ. Λειμῶνος 134 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1428-1429 φ. 97v, ἰδιωτικὸ χφ. ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1528 ἔκδ. ὅπ. πρ. τ. 3 σ. 319, ἐκδόσεις ΤΑΣ κεφ. ε', ἔντυπα ὡρολόγια τῶν ἐτῶν 1509, 1520 καὶ 1830 σ. 179).
Ἴσως τὸ «Θεοτόκε Παρθένε, χαῖρε κεχαριτωμένη ...» νὰ ἦτο τὸ πρωτογενὲς ἄμνημο ἀπολυτίκιο τοῦ ἑσπερινοῦ γιὰ τὴν Κυριακή (ΤΑΣ κεφ. β') καὶ τὴν Δευτέρα (Γαβριὴλ τοῦ χαιρετιστοῦ καὶ λοιπῶν ἀσωμάτων), τὸ «Βαπτιστὰ τοῦ Χριστοῦ ...» γιὰ τὴν Τρίτη, τὸ «Ὑπὸ τὴν σὴν εὐσπλαχνίαν ...» γιὰ τὶς σταυρώσιμες ἡμέρες (κατανυκτικόν, χωρὶς χαιρετισμό), γιὰ τὴν Πέμπτη τὸ «Ἱκετεύσατε ὑπὲρ ὑμῶν ἅγιοι ἀπόστολοι ...», ἐνῶ τὸ Σάββατον διατηροῦσε τὴν παλαιότερη διάταξη τοῦ νεκρωσίμου Ἀλληλούια μὲ τὰ «Ἀπόστολοι, μάρτυρες ...» κ.λ.π.

 

[π. Μάξιμος]

Εὐχαριστοῦμε τόν Μανόλη γιά τά προηγούμενα.
Ἐπανέρχομαι γιά νά κάνω μία εἰδική καί μία γενική παρατήρηση μέ ἀφορμή διατύπωση παλαιῶν μηνυμάτων.

Παλαιότερα δε ψάλλονταν, λέγονταν άνευ μέλους και πραεία τη φωνή. Έτσι ορίζεται στο Τριώδιο και αυτή η τάξη τηρείτε στις Μονές. Το ίδιο ορίζει και το Τυπικό της Μ. Εκκλησίας.

Ο Βιολάκης σίγουρα επαναλαμβάνει και φέρνει στην εποχή του τα παλαιότερα. Λέει λοιπόν στο Τυπικό σε μια υποσημείωση ότι λέγεται χύμα επειδή δεν υπάρχει μετάνοια.

(τά ἔντονα δικά μου)​

Τό ἰσχῦον Τυπικό (σελ. 324) σαφῶς προβλέπει/ὁρίζει τήν μετά μέλους ἐκτέλεση/ψαλμῳδία καί τῶν τεσσάρων τροπαρίων.
Στήν ὑποσημείωση 5, ἁπλῶς ἀναφέρει μιά παλαιά διάταξη καί τήν ἑρμηνεύει.

Αὐτό, γιά νά μάθουμε νά ξεχωρίζουμε τό κείμενο/διάταξη ἀπό τήν ὑποσημείωση. Ἡ ὑποσημείωση δέν ἀναιρεῖ τήν διάταξη, ἄν καί στήν προκειμένη περίπτωση ἡ ὑποσημείωση καταλήγει στήν ἐφαρμογή τῆς διατάξεως.

Βέβαια ὑπάρχουν πολλῶν εἰδῶν ὑποσημειώσεις, πού πολλές φορές, ὁρισμένες (ὅπως μοῦ ἔχει πεῖ ὁ Διονύσιος) διαγράφουν ὀρθότερη διάταξη. Ἀλλά καί ἔτσι νά εἶναι, πάλι ἡ τήρηση τῆς ὑποσημειώσεως γίνεται «εἰ δόξῃ τῷ προεστῶτι».