Περί της ακολουθίας της Παννυχίδος

[Dimitri]

Ανοίγω νέο θέμα για την ακολουθία της Παννυχίδος το ξαναζωντάνεμά της στη σύγχρονη λατρευτική πράξη επιχειρείται τα τελευταία χρόνια από διαφόρους (π.χ. Γρηγόριος Στάθης). Στο διαδίκτυο βρήκα τις εξής πληροφορίες:

Η «Παννυχίς», νυκτερινή ασματική ακολουθία του βυζαντινού κοσμικού τυπικού, που ψαλλόταν μέχρι τις αρχές του ιδ' αιώνα, σύγκειται από εναρκτήριο ψαλμό (τον 90ό) και τρεις ενότητες αντιφώνων, δηλαδή συναπτών δεήσεων-ευχών-ψαλμών (των 119,120,121), στους απαγγελλόμενους στίχους των οποίων αντιφωνούνται ψαλλόμενα εφύμνια τροπάρια. Ακολουθεί διπλό προκείμενο και ευαγγελικό ανάγνωσμα, ο αρχαίος ύμνος «Ή ασώματος φύσις», το μέγα «Κύριε, ελέησον» και οι ευχές της απολύσεως και της κεφαλοκλισίας.

Ο καθηγητής Γρ. Στάθης έχει εκδόσει και βιβλίο σχετικά:

Παννυχίς: Ήτοι νυκτερινή ασματική ακολουθία κατά το βυζαντινόν κοσμικόν τυπικόν της μεγάλης Εκκλησίας Αγίας Σοφίας
Εκδότης: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος
ISBN: 960-315-395-8

Πρόσφατα πρόσεξα οτι υπάρχει και άλλη "Παννυχίς", αυτή της Αναστάσεως που επιζεί ώς τις μέρες μας στις ενορίες η οποία φαίνεται να είναι κάτι διαφορετικό.

Περισσότερες πληροφορίες ευπρόσδεκτες και σας ευχαριστώ εκ των προτέρων.

 

[Lampadarios]

Την έχει ο Φουντούλης ολόκληρη σε κάποιο βιβλίο του. Ουσιαστικά απ ότι θυμάμαι (ίσως κάνω λάθος) είναι η Προηγιασμένη...

 

[dkalpakidis]

Την έχει ο Φουντούλης ολόκληρη σε κάποιο βιβλίο του. Ουσιαστικά απ ότι θυμάμαι (ίσως κάνω λάθος) είναι η Προηγιασμένη...

Επειδή έχω ασχοληθεί αρκετά με τις Ασματικές Ακολουθίες και έχω ψάλλει σε δύο Παννυχίδες του Ασματικού Τυπικού αναφέρω ότι η ακολουθία είναι ένα ασματικό ενοριακό Απόδειπνο. Τελείται τις Νυχτερινές Ώρες αντί του Αποδείπνου. Στην σημερινή πράξη έχουν απομείνει ως λείψανα της αρχαίας αυτής πράξεως τα Ευαγγέλια της Παννυχίδος που έχουν βρεί καταφύγιο πλέον στα Απόδειπνα της α΄ εβδομάδος. ΄

 

[Dionysios]

Επειδή έχω ασχοληθεί αρκετά με τις Ασματικές Ακολουθίες και έχω ψάλλει σε δύο Παννυχίδες του Ασματικού Τυπικού αναφέρω ότι η ακολουθία είναι ένα ασματικό ενοριακό Απόδειπνο.

Νὰ συμπληρώσω· καὶ μεσονυκτικόν. οἱ ἐρευνηταὶ ἀναφέρουν ὅτι ἡ ᾀσματικὴ παννυχὶς εἶχε διαδόχους της τὸ ἀπόδειπνον καὶ τὸ μεσονυκτικὸν τοῦ μοναχικοῦ τύπου.

 

[π. Μάξιμος]

Πρόσφατα πρόσεξα οτι υπάρχει και άλλη "Παννυχίς", αυτή της Αναστάσεως που επιζεί ώς τις μέρες μας στις ενορίες η οποία φαίνεται να είναι κάτι διαφορετικό.

Ἀγαπητέ κ. Κουμπαρούλη,
Ὁ ὅρος «Παννυχίς» πού βλέπετε στά ΔΙΠΤΥΧΑ (ἤ ὅπου ἀλλοῦ εἴδατε -δέν διευκρινίζετε-) Τῷ μεγάλῳ Σαββάτῳ ἑσπέρας πρό τῆς Τελετῆς τῆς Ἀναστάσεως, εἶναι ὅρος πού ἔχει παραμείνει στό ΤΑΣ (καί δέν ὑπάρχει στό ΤΜΕ) μόνο γιά τήν ἑορτή τοῦ Πάσχα, ὡς κατάλοιπον τῆς ἀρχαίας Παννυχίδος ἤ μᾶλλον ὡς διατηρηθείς ὅρος γιά τήν ἐξέλιξη τῆς Παννυχίδος σέ Μεσονυκτικόν τῆς Κυριακῆς. Πρόκειται γιά τό Μεσονυκτικόν τῆς Ἀναστάσεως, ὅπως στή συνέχεια ἀναγράφεται στά ΔΙΠΤΥΧΑ (σελ. 129).
Γιά τήν (μετ)ἐξέλιξη τῆς ἀρχαίας Παννυχίδος καί σέ Μεσονυκτικόν ἔγραψε παραπάνω, πολύ σωστά, ὁ κ. Ἀνατολικιώτης· δέστε καί τήν ὡραία ὑποσημείωσή του (118) στή σελ. 129 τῶν Διπτύχων 2008, πού δίδει ἀπάντηση στό θέμα πού θέσατε.

Ὀ ὅρος «Παννυχίς» καί «Ἀκολουθία τῆς Παννυχίδος» βρίσκεται καί στό Πεντηκοστάριον μετά τόν Ἑσπερινόν τοῦ Ψυχοσάββατου πρό τῆς Πεντηκοστῆς, καθώς καί στό Τριῴδιον ἐπίσης μετά τόν Ἑσπερινόν τοῦ Σαββάτου πρό τῆς Ἀπόκρεω (Ψυχοσάββατου), καί πρόκειται περί τῶν, εἰς τόν νάρθηκα τῶν μονῶν, τελουμένων μνημοσύνων· «Παννυχίς εἰς τούς κοιμηθέντας» ἀποκαλεῖται στό ΤΑΣ.
Ὀ ὅρος «Παννυχίς» ἐπίσης ἀπαντᾶται στό Τριῴδιον μεταξύ τῆς θ΄ ὥρας καί τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς Δευτέρας Α΄ Ἑβδομάδος (Καθαρᾶς), ὡς ὁδηγία, πάλι σημαίνων τήν ἐπιμνημόσυνη δέηση γιά τά τρίμερα, ἐννιάμερα καί σαράντα κεκοιμημένου ἀδελφοῦ.

 

[Π. Δαβίδ]

Και εγώ να πω την αλήθεια μόλις είδα τον τίτλο σκέφθηκα τις υπέρ των κεκοιμημένων ακολουθίες (μάλλον φταίνε τα χρόνια που πέρασα στο κοιμητήριο)

Σημειωτέον ότι στην λειτουργική πράξη των βαλκάνιων αδελφών μας η ακολουθία του μνημοσύνου (ακόμη και στην συντετμημένη μορφή που τελείται στις ενορίες!) είναι σαφώς καλύτερη από την αντίστοιχη ελλαδική!

Περισσότερα περί αυτού αν υπάρξει ειδικό θέμα....

 

[π. Μάξιμος]

Και εγώ να πω την αλήθεια μόλις είδα τον τίτλο σκέφθηκα τις υπέρ των κεκοιμημένων ακολουθίες (μάλλον φταίνε τα χρόνια που πέρασα στο κοιμητήριο)

Σημειωτέον ότι στην λειτουργική πράξη των βαλκάνιων αδελφών μας η ακολουθία του μνημοσύνου (ακόμη και στην συντετμημένη μορφή που τελείται στις ενορίες!) είναι σαφώς καλύτερη από την αντίστοιχη ελλαδική!

Περισσότερα περί αυτού αν υπάρξει ειδικό θέμα....

Καί μέ τό ὑπᾶρχον συνδέεται, ἀλλά καί μπορεῖ νά "υπάρξει ειδικό θέμα" μέ τίτλο "η ακολουθία του μνημοσύνου" μέ δημιουργό Panagiotis.
Εἶναι καί ἐπίκαιρο, καθ᾿ ὅτι πλησιάζει τό Ψυχοσάββατο πρό τῆς Πεντηκοστῆς.
Ἡ ἀκολουθία τοῦ μνημοσύνου, ὅπως ἐπικράτησε στούς ναούς τῶν πόλεων, εἶναι κολοβωμένος τύπος τῆς "παννυχίδος".
Ἀναμένουμε τήν ἐμπειρία σου καί πολλῶν ἄλλων.

 

[π. Μάξιμος]

Καί μέ τό ὑπᾶρχον συνδέεται, ἀλλά καί μπορεῖ νά "υπάρξει ειδικό θέμα" μέ τίτλο "η ακολουθία του μνημοσύνου" μέ δημιουργό Panagiotis.

Ὁ Παναγιώτης Σόμαλης ἄνοιξε μόνος τό θέμα καί εὐχαριστοῦμε.
Οἱ διαχειριστές ἄς μή λάβουν ὑπ᾿ ὄψι τους τήν παραπάνω φράση μου.

 

[μάρκελλος]

Ἡ ἀκολουθία τοῦ μνημοσύνου, ὅπως ἐπικράτησε στούς ναούς τῶν πόλεων, εἶναι κολοβωμένος τύπος τῆς "παννυχίδος".

Γι' αυτόν τον λόγο οι Ρώσοι ονομάζουν το μνημόσυνο ''Panixida''.

 

[vagelis]

Υπενθυμιζω την ακολουθια της Πανυχιδος οπως τουτη εψαλλει στις 18-4-2008στον Ιερο Ναο Παναγιας των Σταυροφορων Ηρακλειου απο την Βυζαντινη Χορωδια του Δημου Ηρακλειου , παρουσια του καθηγητου κ. Γρηγοριου Σταθη .

http://www.analogion.com/forum/attachment.php?attachmentid=1937&d=1211053318

http://www.analogion.com/forum/attachment.php?attachmentid=1960&d=1211138627

 

[dkalpakidis]

Υπενθυμιζω την ακολουθια της Πανυχιδος οπως τουτη εψαλλει στις 18-4-2008στον Ιερο Ναο Παναγιας των Σταυροφορων Ηρακλειου απο την Βυζαντινη Χορωδια του Δημου Ηρακλειου , παρουσια του καθηγητου κ. Γρηγοριου Σταθη .

http://www.analogion.com/forum/attachment.php?attachmentid=1937&d=1211053318

http://www.analogion.com/forum/attachment.php?attachmentid=1960&d=1211138627

Κατά μια αγαθή σύμπτωση και η ακολουθία στον Ιερό Ναό Αγίων Αναργύρων Βερροίας εψάλλει 18-4-2008

 

[vagelis]

Κατά μια αγαθή σύμπτωση και η ακολουθία στον Ιερό Ναό Αγίων Αναργύρων Βερροίας εψάλλει 18-4-2008

Το ειδα και την περιμενω .

 

[dkalpakidis]

Άλλες μελωδίες λιτότερες (και ίσως πρακτικότερες για τις Ενοριακές Ακολουθίες) για την Ακολουθία Παννυχίς έχουν γραφεί από τον κ. Αντώνιο Αλυγιζάκη στα ΜΕΛΩΔΗΜΑΤΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ αλλά και από τον γράφοντα.
Πρώτα ο Θεός προγραμματίζουμε την τέλεσή της την Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή με την συμμετοχή της Δημοτικής Χορωδίας.
Η θέση πάντως του 90ου Ψαλμού με έχει προβληματίσει.
Στην γνωστή δομή των Ασματικών Ακολουθιών μετά την εναρκτήρια ευλογία λέγονται ευθύς τα Ειρηνικά.
Στην Ακολουθία Παννυχίς παρεμβάλεται ο 90ος Ψαλμός όπως στις Μοναστηριακές Ακολουθίες.
Επίσης, με προβληματίζει η σύντμηση των Ψαλμών σε 4 μόνο στίχους που πρέπει να είναι αποτέλεσμα πιο έντεχνης απόδοσης των ύμνων αυτών (
Δεν ξέρω που βασίζεται ο μακαρίτης Ιωάννης Φουντούλης και προτείνει στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ της ακολουθίας όλη την στιχολογία των Ψαλμών των τριών Αντιφώνων, αλλά και την "σύντμηση" των εφυμνίων στα ακροτελεύτια, μια πράξη που θυμίζει τον καθ' υπακοήν τρόπο ψαλμωδίας χωρίς όμως να είναι Υπακοές.

Δημήτριος Καλπακίδης

 

[MTheodorakis]

«''Ὁ κατοικῶν ἐν βοηθείᾳ'', ὁ δὲ ἱερεὺς εἰπὼν τὴν εὐχὴν ἐν τῷ σκευοφυλακίῳ συστέλλει τὰ» καθημερινὰ προηγιασμένα «Ἅγια. Εἰς δὲ τὸ Δόξα καὶ νῦν ποιεῖται συναπτὴν» (Συμεὼν Θεσσαλονίκης (+1429) ἔκδ. P. G. τ. 155 στ. 660Β).

 

[dkalpakidis]

«''Ὁ κατοικῶν ἐν βοηθείᾳ'', ὁ δὲ ἱερεὺς εἰπὼν τὴν εὐχὴν ἐν τῷ σκευοφυλακίῳ συστέλλει τὰ» καθημερινὰ προηγιασμένα «Ἅγια. Εἰς δὲ τὸ Δόξα καὶ νῦν ποιεῖται συναπτὴν» (Συμεὼν Θεσσαλονίκης (+1429) ἔκδ. P. G. τ. 155 στ. 660Β).

Δόξα... Και νυν... να φανταστώ πώς ψαλλόταν και η περισσή;

 

[π. Μάξιμος]

Άλλες μελωδίες λιτότερες (και ίσως πρακτικότερες για τις Ενοριακές Ακολουθίες) για την Ακολουθία Παννυχίς έχουν γραφεί από τον κ. Αντώνιο Αλυγιζάκη στα ΜΕΛΩΔΗΜΑΤΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ αλλά και από τον γράφοντα.

Θά χαροῦμε νά δοῦμε τίς συνθέσεις σου. Πιστεύω ὅτι ἡ σύνθεση/ἔμπνευση ἔχει νά κάνει ἀκριβῶς μέ τήν ἀντίληψη τοῦ συνθέτου περί τῶν πρακτέων, τῶν ἀναγκῶν τους καί τῆς σύνολης διεξαγωγῆς τους σέ συνάρτηση μέ τό τυπικό καί μέ τοῦ τί ἀκριβῶς γίνεται ἀπό ὅλους τούς ἐμπλεκομένους σέ κάθε στιγμή, καί πάντα ταῦτα ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι τά κατέχεις καί δέν κλείνεσαι στόν «γυάλινο πύργο» σου, αὐτόν τοῦ ἀναλογίου.

Πρώτα ο Θεός προγραμματίζουμε την τέλεσή της την Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή με την συμμετοχή της Δημοτικής Χορωδίας.

Καλή δύναμη στήν προετοιμασία ὡς διδασκάλου καί χοράρχου καί καλή ἐπιτυχία ἐκ τῶν προτέρων.

Η θέση πάντως του 90ου Ψαλμού με έχει προβληματίσει.
Στην γνωστή δομή των Ασματικών Ακολουθιών μετά την εναρκτήρια ευλογία λέγονται ευθύς τα Ειρηνικά.
Στην Ακολουθία Παννυχίς παρεμβάλεται ο 90ος Ψαλμός όπως στις Μοναστηριακές Ακολουθίες.

Ἔχεις δίκιο νά προβληματίζεσαι. Ἡ ἔναρξη αὐτῆς τῆς ἀκολουθίας ὅπως ἔχει ἀποκατασταθεῖ ἀπό τόν μακαριστό, διαφέρει ἐν συγκρίσει μέ τίς ἄλλες. Πάντως, ὅπως γράφει καί στήν εἰσαγωγή τῆς Παννυχίδος ὁ ἀείμνηστος Φουντούλης, δέν μποροῦμε νά ἔχουμε καί ξεκάθαρη εἰκόνα λόγῳ τῆς μεγάλης χρονολογικῆς ἀποστάσεως τῶν πηγῶν, οἱ ὁποῖες καλύπτουν διάστημα ἑπτά αἰώνων καί ἐν τῷ μεταξύ ὑπάρχει ἐξέλιξη. Ἡ δέ μαρτυρία τοῦ Συμεών Θεσσαλονίκης (ὅπως τήν ἀνέβασε καί ὁ Μανόλης) ἀφορᾶ σέ χρόνους ἀναβιώσεως αὐτῆς τῆς ἀκολουθίας στόν ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας, συνδεδεμένη ὅμως μέ τήν Προηγιασμένη. Ὁ δέ 90ος ψαλμός δέν ἀπαντᾶται σέ κάποιες πηγές. Ὁπότε μᾶλλον δέχεσαι τήν προταθεῖσα ὑπό τοῦ μακαριστοῦ ἀποκατάσταση σ᾿ αὐτό τό σημεῖο.

Επίσης, με προβληματίζει η σύντμηση των Ψαλμών σε 4 μόνο στίχους που πρέπει να είναι αποτέλεσμα πιο έντεχνης απόδοσης των ύμνων αυτών (
Δεν ξέρω που βασίζεται ο μακαρίτης Ιωάννης Φουντούλης και προτείνει στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ της ακολουθίας όλη την στιχολογία των Ψαλμών των τριών Αντιφώνων, αλλά και την "σύντμηση" των εφυμνίων στα ακροτελεύτια, μια πράξη που θυμίζει τον καθ' υπακοήν τρόπο ψαλμωδίας χωρίς όμως να είναι Υπακοές.

Αὐτό ὀφείλεται στή συρρίκνωση τῶν ἀντιφώνων καί στήν περιστολή τῶν στίχων τῶν ψαλμῶν. Ὁ μακαριστός τά ἐξηγεῖ ὅλ᾿ αὐτά καί προτείνει ὅλες τίς ἐκδοχές κατά τήν κρίσιν τῶν εἰδημόνων προεστώτων (τῆς τε συνάξεως καί τοῦ ἀναλογίου), ἤτοι ὁλόκληρους ψαλμούς ἤ συντετμημένους καί ὁλόκληρα τροπάρια ἤ ἐφύμνια. Ἡ διαφορετικότητα μεταξύ κειμένου καί παραρτήματος εἶναι ἐντελῶς τυχαία. Αὐτό κατάλαβα ἐγώ. Μᾶλλον θέλει νά πεῖ· διαλέγεις καί παίρνεις, ὄχι ἀναγκαστικά μέ αὐτούς τούς τρόπους ἀλλά καί μέ τούς ἀντιθέτους ἤ παράλληλους. Ἐσύ προτίμησε ἐπιλογή στίχων καί ὁλόκληρα τροπάρια.

Δόξα... Και νυν... να φανταστώ πώς ψαλλόταν και η περισσή;

Καί αὐτό πολύ πιθανό. Τό γράφει ἄλλωστε. Τό ὅτι «δέν γνωρίζει ὁ Συμεών αὐτή τήν ἐπανάληψη» δέν σημαίνει τίποτε. Ὄντως δυνατόν νά ὑπῆρχε, ὡς γνωστόν ἐκ τῆς συγκρίσεως αὐτῶν τῶν μορφῶν τῶν ᾀσματικῶν ἀκολουθιῶν.

Καλή ἐπιτυχία !!!

 

[dkalpakidis]

Υπάρχει δυνατότητα τελέσεως της Παννυχίδος Παρασκευή εσπέρας; (εναλλακτικά αντί της 2ης ακολουθίας των Χαιρετισμών; όπου τελείται)
Και εάν ναι, είναι δυνατή η παρεμβολή του Κανόνος και του Κοντακίου - Οίκων της εβδομάδος;

 

[MTheodorakis]

«Περὶ τὸ τέλος τῆς ἀκολουθίας (μετὰ τὸ ''Ἡ ἀσώματος φύσις...'') παρενεβάλλετο τὸ κοντάκιον μετὰ τῶν οἴκων ἤ ὁ κανὼν τοῦ ἁγίου» (Ἰ. Φουντούλη Παννυχὶς 1977 σ. 10). Οἱ δ' οἴκοι ψάλλονται ἀπὸ τὸν ψάλτη (κατὰ τὴν ἀρχαία τάξη) εἰρμολογικῶς, γιὰ συντομία.

 

[Π. Δαβίδ]

Ψαλμωδία των "χαῖρε" των οίκων όταν γίνονται "χαιρετισμοί" σε μια λιτή μελωδία (σχεδόν χύμα και κάπως μελισματική στα εφύμνια) γνωστή ως "μελωδία του ακαθίστου" συναντάμε ακόμη και σήμερα στη ρωσική παράδοση-ο οίκος απαγγέλεται από τον ιερέα και τα "χαῖρε" από τη χορωδία.

 

[dkalpakidis]

Αφού το θέμα είναι η Ασματική Παννυχίς υπενθυμίζω την τέλεση της στον Ιερό Ενοριακό Ναό Αγίου Αποστόλου, Πρωτομάρτυρος Στεφάνου της Σκύδρας, την Καθαρά Δευτέρα ώρα 6:30 μ.μ.
Περισσότερα στο παρακάτω θέμα:
http://www.analogion.com/forum/showthread.php?t=4273
και εδώ.