Αυτό που θα ήθελα να σας ρωτήσω (παρακαλώ συγχωρέστε με αν σας ζαλίζω), είναι αν μπορείτε να μου υποδείξετε κάποιες κατευθύνσεις όσον αφορά το τί θα ήταν καλό να διαβάσω και να μελετήσω αν θέλω να γίνω πιο εγκρατής στο συγκεκριμένο θέμα.
Για παράδειγμα: έχω αρκετά θεωρητικά συγγράμματα (είτε σε φυσική, είτε σε ψηφιακή μορφή), ποιών τα έργα θα ήταν καλύτερά να μελετήσω στην αρχή για να πάρω τις στοιχειώδεις αρχές και ποιών αργότερα για πιο προχωρημένη και βαθιά γνώση (για όλα αυτά τα θέματα: διαστήματα, κλίμακες , λόγους…); Επίσης έχετε κατά νου κάποια επιστημονική μελέτη να μου συστήσετε για αυτό το θέμα, εκτός Βυζ. Μουσικής;
Αυτό που φοβάμαι είναι μήπως διαβάσω στην αρχή κάποιον ο οποίος δεν τα γράφει εντελώς σωστά, και τα μάθω και εγώ λάθος. Το λέω αυτό διότι αν διαβάσεις ή ακούσεις 20 άτομα, θα σου πουν 20 διαφορετικές θεωρίες, δεν υπάρχει 100% ομοφωνία. Άλλος θα σου πει ότι ο Χρύσανθος κάνει λάθος, άλλος ότι η επιτροπή κάνει λάθος, άλλος ότι ο Ευθυμιάδης κάνει λάθος και ούτω καθεξής.
Λοιπόν, να ξεκαθαρίσουμε κάποια πράγματα: καταρχήν εγώ δεν έχω σχέση με τα μαθηματικά. Κατά δεύτερο, σε ό,τι αφορά την "μετάφραση" της μουσικής πράξης σε θεωρία, προφανώς θα ακούσετε πολλές διαφορετικές απόψεις. Άλλος θα πει ότι η πιο κατάλληλη κλίμακα είναι της Επιτροπής (72), άλλος του Χρυσάνθου (68), άλλος η Πυθαγόρεια (53) κοκ. Σε ό,τι όμως αφορά καθαρά επιστημονικά στοιχεία, δηλ. το τι παριστάνουν αυτές οι κλίμακες, ποια διαστήματα εκφράζουν καλύτερα και ποια όχι, από ποιους λόγους προέρχονται, αν είναι επιτυχής ο συγκερασμός σε μια συγκεκριμένη κλίμακα και αν εκφράζει καλά τα διαστήματα των λόγων κλπ., στα θέματα αυτά δεν χωρούν και πολλές διαφορετικές απόψεις, τουλάχιστον όταν συζητούν άνθρωποι που γνωρίζουν τα θέματα αυτά (γιατί αν κάποιος δεν τα γνωρίζει, λέει βλακώδη επιχειρήματα, το έχουμε δει πολλές φορές αυτό εδώ μέσα...). Η διαφοροποίηση των απόψεων μπορεί να προέλθει από την αξιολόγηση των δεδομένων. Τα δεδομένα αυτά καθεαυτά όμως είναι, σε μεγάλο βαθμό, παραδεκτά από όλους (όσους γνωρίζουν, το ξανατονίζω!).
Θα έλεγα λοιπόν, εάν σας ενδιαφέρει το θέμα με τα διαστήματα και πώς προέκυψαν αυτά από λόγους κλπ., να ξεκινήσετε από τα αντικειμενικά στοιχεία που τα γνωρίζουν όλοι όσοι ασχολούνται. Είναι λ.χ. αδιαμφισβήτητο ότι η οκτάβα (συμφωνία ογδόης) είναι στο μισό της χορδής ή ότι συμφωνία τετάρτης είναι στα 3/4 της χορδής και άρα οι λόγοι που απαρτίζουν ένα πλήρες τετράχορδο θα πρέπει να δίνουν γινόμενο 4/3 (θα σας φανεί περίεργο, αλλά σε συζητήσεις για διαστήματα θα δείτε ότι κάποιοι δείχνουν να λησμονούν ακόμα κι αυτά!! Ε, εκεί σηκώνουμε τα χέρια ψηλά...). Εγώ λοιπόν θα έλεγα: διαβάστε τα στάνταρ πράγματα για τη δομή της κλίμακας, τους βασικούς λόγους και πώς προκύπτουν τα διαστήματα κατά το συγκερασμό και μετά κρίνετε μόνος σας ποια κλίμακα εκφράζει πιο σωστά τα διαστήματα που ψάλουμε, η 72άρα ή η 68άρα ή η 53άρα ή η 100άρα ή κάποια άλλη.
Εγώ προσωπικά διάβασα τα στάνταρ αυτά πράγματα από ξένες κυρίως πηγές στο διαδίκτυο, από άρθρα αλλά και βιβλία που κατέβασα ή προμηθεύτηκα. Για να μη σας αραδιάζω τώρα τίτλους και να σας παραπέμπω σε ολόκληρα συγγράμματα (αφού αυτά τα διαθέτετε, όπως λέτε), αυτό που ενδιαφέρει άμεσα και είναι τα σπουδαιότερα που αφορούν διαστήματα και λόγους, τα οποία έχω βρει εγώ και μπορεί κανείς να τα διαβάσεις απευθείας από το διαδίκτυο, τα έχω αναρτήσει σε μορφή συνδέσμων στο έτερο ψαλτικό forum, στο σχετικό θέμα
εδώ (τελευταίο μήνυμα). Το "διά ταύτα" όλων αυτών, έτσι όπως το έχω κατανοήσει εγώ, το έχω δημοσιεύσει
εδώ. Για την υποκειμενικότητα των δικών μου γραφομένων, θα πω καταρχήν ότι τα βασικά αυτά πράγματα, περί λόγων και διαστημάτων, σε γενικές γραμμές είναι αντικειμενικά και δεν χωρούν πολλές αμφισβητήσεις, εκτός των λαθών που μπορεί να έχω υποπέσει. Επειδή βέβαια κάποιοι θα πουν ότι προσπαθώ να σε παρασύρω, σου λέω ότι μπορείς, αν θες, και να μην διαβάσεις καθόλου τα δικά μου. Να διαβάσεις τα υπόλοιπα και αν καταλήξεις κάπου διαφορετικά, πες μου. Να ξέρεις όμως ότι θα σου πάρει πολύ χρόνο... Αν θες λοιπόν τη δική μου γνώμη, εγώ θα έλεγα να διαβάσεις αυτά που έχω γράψει εγώ για αρχή και μετά πάρε και τους συνδέσμους, για να διαπιστώσεις αυτά που γράφω και μόνος σου. Και ό,τι λάθος βρεις, να μας το πεις να το διορθώσουμε (ήδη βρήκα μόνος μου ένα λάθος όταν, μετά από καιρό, ξαναδιάβασα αυτά που είχα γράψει και το διόρθωσα
εδώ -ανάθεμα κι αν το κατάλαβε κανείς, τέλος πάντων...-).
ΥΓ Στο διορθωτικό αυτό μήνυμα αναλύω κάπως πιο διεξοδικά το απρόσφορο στη δομή του διατονικού τετραχόρδου της χρυσανθινής 68άρας κλίμακας.
Επίσης βλέπω ότι πάρα πολλοί είναι επηρεασμένοι από τις θεωρίες της γνωστής σχολής που επικρατεί σήμερα. Εγώ προσωπικά σέβομαι απόλυτα τις απόψεις κάθε ανθρώπου της μουσικής και δεν έχω κανένα πρόβλημα με κανέναν (άλλωστε όλοι για το καλό της μουσικής μας παλεύουμε), αλλά θα ήθελα να μείνω έξω από αυτές τις θεωρίες όσο γίνεται.
Αν θέλετε τη γνώμη μου, φυσικά θα πω ότι καλά κάνετε
ως μαθητής και μένετε έξω από αυτά! Όποιος όμως θέλει
ως ερευνητής να έχει μια σφαιρική άποψη για τη μουσική μας, θα πρέπει να τα διαβάσει όλα, και τα καλά και τα στραβά. Γιατί, για παράδειγμα, μέχρι πρότινος οι της γνωστής σχολής μας έλεγαν ότι ο Καράς έχει μελετήσει τα διαστήματα όσο κανένας άλλος, ότι ο β' ήχος έχει τετράχορδο όχι 8-14-8, που είπε η Επιτροπή, αλλά το 8-16-6 του Καρά και "ποιος είσαι εσύ που τα ξέρεις καλύτερα από τον Καρά" κλπ. κλπ. Αν λοιπόν διαβάσεις να δεις πώς έχει προκύψει αυτό το ρημάδι το 8-16-6 (ή 7.5-16-6.5 στο θεωρητικό του Καρά), θα δεις ότι προέκυψε από... λανθασμένο υπολογισμό κατά το συγκερασμό, δηλ. κατά τη μετατροπή των λόγων σε μόρια επί κλίμακος! Και ότι ο ακριβής συγκερασμός των λόγων που πρότεινε ο Καράς είναι 7-16-7 (θα το διαπιστώσεις αν, στο άρθρο μου για τους λόγους που σε παρέπεμψα, απλώς βάλεις στο excel, που έχω ως συνημμένο, τους λόγους του Καρά και δεις την αντιστοίχισή τους στην 72άρα κλίμακα). Αν λοιπόν ο άλλος σου λέει ότι "λάθος τα είπε η Επιτροπή, ο Καράς που τα μελέτησε ξέρει καλύτερα", εσύ, για να του απαντήσεις επιστημονικά, θα πρέπει να ξέρεις ότι η μετατροπή της Επιτροπής από λόγους σε μόρια ήταν σωστή, ενώ του Καρά λανθασμένη! (μιλώ για το συγκεκριμένο πάντα -φυσικά διαφέρουν και οι λόγοι τους οποίους δέχονται οι δύο αντικρουόμενες θεωρίες στο μαλακό χρώμα, άλλο θέμα αυτό-). Τον μαθητή βέβαια δεν τον ενδιαφέρουν αυτά. Διδάσκεται τη στάνταρ διδασκαλία της Επιτροπής, ακούει παραδοσιακούς ψάλτες που λένε τα διαστήματα αυτά και τελειώνει εκεί. Το ψάλσιμο είναι αυτό που μας ενδιαφέρει εν πρώτοις. Απλώς, αυτά που ξέρει θα πρέπει να είναι σωστά θεμελιωμένα και αν παρουσιαστεί κάποιος που να τα λέει διαφορετικά, από οποιαδήποτε γνωστή ή άγνωστη σχολή, ο μαθητής θα πρέπει να ξέρει πού να ψάξει για να του λυθούν οι απορίες και να τεκμηριώσει και επιστημονικά τον τρόπο που ψέλνει. Η Επιτροπή μεν καλά τα είπε τότε γενικώς, δυστυχώς όμως τα νεώτερα θεωρητικά δεν ακολούθησαν (πολλώ μάλλον δεν συμπλήρωσαν...) την τεκμηρίωση της Επιτροπής πάνω στα διαστήματα βάσει των λόγων, αλλά ούτε και συμπλήρωσαν το έργο της με ανάλογη σοβαρή τεκμηρίωση της ψαλτικής τέχνης και σε άλλα θέματα, που δεν ασχολήθηκε η Επιτροπή με το ουσιώδες πλην όμως ολιγοσέλιδο πόνημά της, με αποτέλεσμα οι ψάλτες να είναι έρμαιο της κάθε γνωστής σχολής που θα αραδιάσει την κάθε γνωστή θεωρία πάνω στα διαστήματα και σε άλλου είδους θέματα, συνοδευόμενη μάλιστα από πολυσέλιδα συγγράμματα. Και από τότε δυστυχώς δεν έχει γραφεί κάτι που να τεκμηριώνει επιστημονικά το σύνολο της βυζαντινής μουσικής μας παράδοσης (το θεωρητικό του Ευθυμιάδη, καλό μεν, αλλά όχι αρκετό). Έτσι, το κενό που υπήρχε το εκμεταλλεύτηκε ο Καράς, με αποτέλεσμα το δίτομο θεωρητικό του, παρά τα λάθη του, να θεωρηθεί σχεδόν αυθεντία και να επιφέρει στη μουσική μας τη ζημιά που επέφερε, κυρίως συνδυαζόμενο με την πράξη των αλλοτρίων με την παράδοση καραϊκών ακουσμάτων.
Μ' άλλα λόγια, η μουσική μας πάσχει ακόμα από μια σοβαρή επιστημονική τεκμηρίωση στο σύνολό της.
Αφού λοιπόν καταλάβετε τα βασικά περί διαστημάτων, μετά μπορείτε να πιάσετε και τα βιβλία του Καρά να δείτε μόνος σας τα λάθη του. Τις δικές μου πάντως διαπιστώσεις τις έχω δημοσιεύσει
εδώ (υποτίθεται βέβαια κάποια γνώση σε βασικά πράγματα περί λόγων, κλιμάκων και συγκερασμού, προκειμένου να τα κατανοήσει κανείς, γι' αυτό λέω να διαβάσετε πρώτα τα βασικά! Γιατί ο παπαγαλισμός ενός συμπεράσματος του στυλ "ο Καράς έχει λάθος διαστήματα στο μαλακό χρώμα", χωρίς την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αυτό εξάγεται, δεν προσφέρει στην αληθινή γνώση, μάλλον το φανατισμό εξάπτει και τίποτα περισσότερο).
και κατάλαβα πως έχουν τα πράγματα.