Πατριαρχικό Ύφος

dimitris

Παλαιό Μέλος
Τελικά ο Στανίτσας εν Αθήναις ή ο Καραμάνης σε τι ύφος έψαλαν; εκκλησιαστικό ή πατριαρχικό;
Ο Ρεδαιστινός όταν έψαλλε στον Γαλατά πριν πάει στο Πατριαρχείο και έτρεχαν από παντού να τον ακούσουν τι ύφος είχε;
Ο Ναυπλιώτης ήτο σύμφωνος με το ύφος του Ρεδαιστινού και των προγενεστέρων του;

Γιατί οι ίδιοι πατριαρχικοί δεν ακολούθησαν το απλό ύφος του Ναυπλιώτη;
 

Johnsteff

Στεφούλης Ιωάννης
Τελικά ο Στανίτσας εν Αθήναις ή ο Καραμάνης σε τι ύφος έψαλαν; εκκλησιαστικό ή πατριαρχικό;
Ο Ρεδαιστινός όταν έψαλλε στον Γαλατά πριν πάει στο Πατριαρχείο και έτρεχαν από παντού να τον ακούσουν τι ύφος είχε;
Ο Ναυπλιώτης ήτο σύμφωνος με το ύφος του Ρεδαιστινού και των προγενεστέρων του;

Γιατί οι ίδιοι πατριαρχικοί δεν ακολούθησαν το απλό ύφος του Ναυπλιώτη;

Κάθε φορά συνέβαινε αυτό που οι Άγγλοι λένε "evolution but not revolution". Ομαλή δηλ. εξέλιξη κι όχι επαναστατικές ρήξεις. Και σε προσωπικό και σε συλλογικό επίπεδο. Σε αυτό προσθέσατε και την ιδιότητα της τέχνης να είναι "χωνευτήρι" ή "Mixer".
Όμως η τέχνη πιάνεται από την τεχνική της. Kι αυτήν θέλουμε να διασωθεί.

Και κάτι ακόμα: θεωρώ αόριστη και ισοπεδωτική και άχρωμη την έκφραση "εκκλησιαστικό ύφος". Στην Πόλη εκτός από το πατριαρχικό υπήρχε και το εξωπατριαρχικό ή "πολίτικον" ύφος. Κι απ' αυτό είχαν σε ένα βαθμό και για τα πιο πρώιμα χρόνια τους κι Πρίγγος κι ο Στανίτσας.
 

dimitris

Παλαιό Μέλος
Και κάτι ακόμα: θεωρώ αόριστη και ισοπεδωτική και άχρωμη την έκφραση "εκκλησιαστικό ύφος". Στην Πόλη εκτός από το πατριαρχικό υπήρχε και το εξωπατριαρχικό ή "πολίτικον" ύφος. Κι απ' αυτό είχαν σε ένα βαθμό και για τα πιο πρώιμα χρόνια τους κι Πρίγγος κι ο Στανίτσας.
Επειδή ο δάσκαλός μου ήταν από την Πόλη αλλά και με διασταύρωση απο τα του Βουδούρη όπως αναφέρει ο Δημήτρης ο συντονιστής παραπάνω, έτσι έλεγαν το ύφος των ψαλτών εκτός του πατριαρχείου "εκκλησιαστικό" εννοώντας υγειή διαστήματα και εκτέλεση ποιοτικών χαρακτήρων εν αντιθέσει με το μη εκκλησιαστικό που περιλάμβανε τριφωνίες, διαστήματα ευρωπαικά, άγνοια ποιοτικών χαρακτήρων κ.α. καλά που επικρατούσαν στην τότε Αθήνα.
Στο άγιο όρος που τηρούσαν τους καλωπιστικούς κλπ πιστεύω ότι πρόκειται για εκκλησιαστικό ύφος.
Αυτό είναι σωστότερο από το να λέμε εξωπατριαρχικό, εξωαγιορείτικο, εξωταλιαδωρίτικο κλπ.

Johnsteff;82234 Στην Πόλη εκτός από το πατριαρχικό υπήρχε και το εξωπατριαρχικό ή "πολίτικον" ύφος. [B said:
Κι απ' αυτό είχαν σε ένα βαθμό και για τα πιο πρώιμα χρόνια τους κι Πρίγγος κι ο Στανίτσας[/b].
Μήπως εκτός από τα πρώιμα το είχαν και στα ώριμα και στα γεράματα;
Ανέβασα πριν λίγο ένα χερουβικό του Στανίτσα σε ήχο πρώτο από τον Αγ. Δημήτριο Αμπελοκήπων υπέροχο.
εδώ
Δε μου φαίνεται όμως να έχει σχέση με Ναυπλιώτη ο οποίος κατά πολλούς είναι αναφορά και σφραγίδα στο Πατριαρχικό ύφος.

Γιαυτό έγραψα παραπάνω ερωτήματα για το τι συνέβη με τα προ Ναυπλιώτη και μετέπειτα σχετικά με το ύφος.
 

Johnsteff

Στεφούλης Ιωάννης
Επειδή ο δάσκαλός μου ήταν από την Πόλη αλλά και με διασταύρωση απο τα του Βουδούρη όπως αναφέρει ο Δημήτρης ο συντονιστής παραπάνω, έτσι έλεγαν το ύφος των ψαλτών εκτός του πατριαρχείου "εκκλησιαστικό" εννοώντας υγειή διαστήματα και εκτέλεση ποιοτικών χαρακτήρων εν αντιθέσει με το μη εκκλησιαστικό που περιλάμβανε τριφωνίες, διαστήματα ευρωπαικά, άγνοια ποιοτικών χαρακτήρων κ.α. καλά που επικρατούσαν στην τότε Αθήνα.
Στο άγιο όρος που τηρούσαν τους καλωπιστικούς κλπ πιστεύω ότι πρόκειται για εκκλησιαστικό ύφος.
Αυτό είναι σωστότερο από το να λέμε εξωπατριαρχικό, εξωαγιορείτικο, εξωταλιαδωρίτικο κλπ.


Μήπως εκτός από τα πρώιμα το είχαν και στα ώριμα και στα γεράματα;
Ανέβασα πριν λίγο ένα χερουβικό του Στανίτσα σε ήχο πρώτο από τον Αγ. Δημήτριο Αμπελοκήπων υπέροχο.
εδώ
Δε μου φαίνεται όμως να έχει σχέση με Ναυπλιώτη ο οποίος κατά πολλούς είναι αναφορά και σφραγίδα στο Πατριαρχικό ύφος.

Γιαυτό έγραψα παραπάνω ερωτήματα για το τι συνέβη με τα προ Ναυπλιώτη και μετέπειτα σχετικά με το ύφος.

Σήμερα ο όρος "εκκλησιαστικόν ύφος" είναι αόριστος και δυνάμενος να συμπεριλάβει κάθε βυζαντινό ύφος. Το ύφος πρέπει να εμπεριέχει ακριβέστερους προσδιορισμούς π.χ. Πολίτικο ή και "Νηλεϊκό", Σμυρναίικο και εν γένει Μικρασιατικό, Αθηναϊκό, Αγιορειτικό των Καρυών κλπ αλλιώς είναι αδύνατον να μαντεψει ο άλλος σε τι ακριβώς αναφερόμαστε. Και βέβαια δε με διακατέχουν σύνδρομα ανάδειξης του πατριαρχικού ως "υπερύφους", έμπροσθεν τού οποίου όλα τα άλλα ύφη ωχριούν και είναι ..."απλώς οδοντόκρεμες" ή ακόμα χειρότερα αποτελούν αναγκαίο κακό και προϊόντα ημιμαθείας ή κακής συνηθείας. Τέτοιοι ολοκληρωτισμοί μακράν εμού! Κι ας το θεωρώ -προσωπικώς ομιλώ- καλύτερο.

Για Πρίγγο και Στανίτσα και τα εξωπατριαρχικά τους -πολίτικα Νηλεϊκά- στοιχεία συμφωνούμε ότι ήταν πρώιμα μεν, επιβιώσαντα μέχρι τέλους δε. "Το αίμα νερό δε γίνεται". Και στον Καραμάνη έχω διαπιστώσει ύπαρξη τέτοιου υποστρώματος. Τα είπαμε: η τέχνη είναι "χωνευτήρι" και γόνιμο έδαφος προσμείξεων. Πάσα καθαρολογία συνιστά νεύρωση. Εδώ ένας Πέτρος Πελοποννήσιος εκατηγορείτο ότι δεν έψαλλε κατά το Πατριαρχικόν -τότε- ύφος! Και ο Ναυπλιώτης δεν εκατηγορήθη λίγο από τον Ψάχο και άλλους, ως φονεύς του προ αυτού πατριαρχικού κλασσικού ύφους. Πόσον αδίκως ή δικαίως ουδείς δύναται να αποφανθεί. Ας μιλήσουμε λοιπόν για ένα είδος εξέλιξης, όπως προεγράψαμε, εν είδει ποταμού που δεν γυρίζει πίσω. Προς χαράν τινων και λύπην άλλων.

Και τα λέει αυτά κάποιος που πασχίζει μια ζωή να ψάλλει τις πατριαρχικές γραμμές που μπόρεσε να έχει ανά χείρας.
 
Last edited:

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Ενδιαφέρον έχουν και οι απόψεις του Νικολάου Γ. Ραιδεστηνού που καταγράφει ο Βουδούρης από προσωπική τους συνομιλία γύρω στα 1940 (δεν έχω την αναφορά εύκαιρη, είναι στα Πρωτοψαλτικά κάπου νομίζω). Εκεί λέει οτι στην εποχή του μόνον αυτός και ο Ιάκωβος (Ναυπλιώτης) διατηρούσαν το αρχαίο ύφος της ψαλμωδίας και οτι ήταν απελπισμένος με τους νεώτερους. Επίσης λέει οτι ο Ιάκωβος πολύ θα είχε ωφεληθεί στο ύφος του εάν είχε προλάβει το Γεώργιο Ραιδεστηνό. Εάν κάποιος έχει την αναφορά εύκαιρη ας μεταφέρει το ακριβές κείμενο. Ευχαριστώ.
 

nicos

Νικόλαος Κουμαραδιός
Κοιτάξτε, όπως βλέπω την συζήτηση, νομίζω ότι αόριστα τίθεται ένα ερώτημα στο κατα πόσο η σύγχρονη πατριαρχική παράδοση είναι φυσική συνέχεια της παλαιάς ή έχει εισάγει στοιχεία που δεν θα έπρεπε. Επίσης, πως έψαλλαν οι πατριαρχικοί σε σχέση με τους εξωπατριαρχικούς κλπ.
Οι εξωπατριαρχικοί είχαν μια σχετική ελευθερία ως προς τα ψαλλόμενα, πράγμα που εντός του Π.Ναού δεν επιτρέπονταν. Επίσης κάποιος που ήθελε να υπηρετήσει στον Π.Ναό έπρεπε να γνωρίζει τα κατα παράδοσιν, πράγμα δύσκολο τότε λόγω έλλειψης έντυπων και ακουστικών μέσων. Γιάυτό βγήκε και το περίφημο "δια ζώσης". Επίσης τα μαθήματα ήταν ''στάνταρ'', όποιος και να υπηρετούσε την εποχή εκείνη, σε αντίθεση με τους εξωπατριαρχικούς...για παράδειγμα απο την Θεία Λειτουργία του Πρωγάκη, υπάρχει Τρισάγιο σε Β' Ήχο αλλά και σε Α'. Το δεύτερο στο Πατριαρχείο δεν λέγονταν. Τολμώ να πώ ότι το ύφος των Θεσσαλονικέων μοιάζει με το Κων/πολίτικο ύφος το εκτός του Π. Ναού.
Το Πατριαρχικό Ύφος το παλαιό όπως έχω ακούσει παλιούς ψάλτες στη Σάμο, είναι πολύ απλό και συντηρητικό. Σήμερα κάποιος θα το χαρακτήριζε...ντεμοντέ. Και υπάρχει και άποψη γνωστού ψάλτη (σύγχρονου) ο οποίος θεωρεί το στύλ αυτό ως...σκυλογαυγίσματα (χωρίς πλάκα).
Εν ολίγοις συμφωνώ στο ότι ο Κ. Πρίγγος επέφερε αλλαγές στο ψαλτικό ύφος. Μήπως όμως ήταν οι αλλαγές που προστάζει η εποχή μας; Αν ακούγαμε σήμερα απο τα μικρόφωνα (οι μικροφωνικές έχουν επιφέρει μεγάλη αλλαγή στο ψαλτικό ύφος) ψάλτη παλαιάς κοπής, πιστεύω ότι σε κάποιους θα ξένιζε... Δηλαδή συμφωνώ με τη ρήση του Πρίγγου ότι "'ο κάθε ψάλτης έχει διακίωμα στην εποχή του". Μακάρι να βρώ τις ηχογραφήσεις του Ειρηναίου για να καταλάβετε τι εννοώ...και πάλι, αν δεν ακούσεις ζωντανά, δεν μπορείς να καταλάβεις πόσο απλό στη βάση του είναι το παλαιό πατριαρχικό ύφος. Βασίζεται κατα κύριο λόγο στον όγκο της φωνής και η εκτέλεση είναι όπως αναμένει κανείς, φλάτ. Ούτε πιάνο ούτε μέτζο ούτε τίποτα. Φόρτε πάντα. Με τα σημερινά δεδομένα, δεν εντυπωσιάζει ένας ψάλτης τέτοιος.
Επίσης, λόγω του μεγέθους του Ναυπλιώτη, οι περισσότεροι έλεγαν ότι έτσι το έλεγε ο Ναυπλιώτης κλπ. με σκοπό να προβάλλουν ως αυθεντική την καταδική τους εκτέλεση. Αν ακούσετε "Τον Δεσπότη και Αρχιερέα" απο τον Ναυπλιώτη και τον Ειρηναίο είναι η ίδια εκτέλεση! Το μετ'αναλύσεων τούτο, είναι...κατοπινό. Ο Ναυπλιώτης έψαλλε τα κλασσικά μαθήματα, αλλά όπως λένε τα είχε κάνει δικά του. Ο Ναυπλιώτης αντιπροσωπεύει την απλότητα του Πατριαρχικού Μέλους με μια φωνή όμως που δεν μπορούμε να συλλάβουμε σήμερα απο τις τότε ηχογραφήσεις. Όπως μου έλεγε ο δάσκαλός μου, όταν άρχιζε το Χερουβικό, απο την φράση "Οι τα..." είχε ήδη κερδίσει τις εντυπώσεις (και στο "Τριάδι"...ξεφούσκωνε, λόγω βαρυτονίας! αλλά είχε ήδη κερδίσει τις εντυπώσεις!)...Είχε την παράδοση του Πατριαρχείου, με μια φωνή ασύλληπτης καλλιφωνίας, τέτοιας που δεν ξέρω αν έχει ξαναεμφανιστεί. Πως να μην γίνει θρύλος;
 
Last edited:

dimitris

Παλαιό Μέλος
Λένε ότι αν κλείσεις ένα καναρίνι σε κοτέτσι, αυτό θα κακαρίζει.

Θέλω να πω ότι όσοι μεγάλωσαν στο Πατριαρχικό Ναό έμαθαν μια γλώσσα από τα γεννοφάσκια τους.
 
Last edited:

nicos

Νικόλαος Κουμαραδιός
Ο Νικόλαος Σμύρνης είχε ψάλλει στον Αγ. Σπυρίδωνα της Σάμου καλεσμένος, εκείνη την εποχή...είχε αφήσει άριστες εντυπώσεις.
 

Johnsteff

Στεφούλης Ιωάννης
Κοιτάξτε, όπως βλέπω την συζήτηση, νομίζω ότι αόριστα τίθεται ένα ερώτημα στο κατα πόσο η σύγχρονη πατριαρχική παράδοση είναι φυσική συνέχεια της παλαιάς ή έχει εισάγει στοιχεία που δεν θα έπρεπε. Επίσης, πως έψαλλαν οι πατριαρχικοί σε σχέση με τους εξωπατριαρχικούς κλπ.
Οι εξωπατριαρχικοί είχαν μια σχετική ελευθερία ως προς τα ψαλλόμενα, πράγμα που εντός του Π.Ναού δεν επιτρέπονταν. Επίσης κάποιος που ήθελε να υπηρετήσει στον Π.Ναό έπρεπε να γνωρίζει τα κατα παράδοσιν, πράγμα δύσκολο τότε λόγω έλλειψης έντυπων και ακουστικών μέσων. Γιάυτό βγήκε και το περίφημο "δια ζώσης". Επίσης τα μαθήματα ήταν ''στάνταρ'', όποιος και να υπηρετούσε την εποχή εκείνη, σε αντίθεση με τους εξωπατριαρχικούς...για παράδειγμα απο την Θεία Λειτουργία του Πρωγάκη, υπάρχει Τρισάγιο σε Β' Ήχο αλλά και σε Α'. Το δεύτερο στο Πατριαρχείο δεν λέγονταν. Τολμώ να πώ ότι το ύφος των Θεσσαλονικέων μοιάζει με το Κων/πολίτικο ύφος το εκτός του Π. Ναού.
Το Πατριαρχικό Ύφος το παλαιό όπως έχω ακούσει παλιούς ψάλτες στη Σάμο, είναι πολύ απλό και συντηρητικό. Σήμερα κάποιος θα το χαρακτήριζε...ντεμοντέ. Και υπάρχει και άποψη γνωστού ψάλτη (σύγχρονου) ο οποίος θεωρεί το στύλ αυτό ως...σκυλογαυγίσματα (χωρίς πλάκα).
Εν ολίγοις συμφωνώ στο ότι ο Κ. Πρίγγος επέφερε αλλαγές στο ψαλτικό ύφος. Μήπως όμως ήταν οι αλλαγές που προστάζει η εποχή μας; Αν ακούγαμε σήμερα απο τα μικρόφωνα (οι μικροφωνικές έχουν επιφέρει μεγάλη αλλαγή στο ψαλτικό ύφος) ψάλτη παλαιάς κοπής, πιστεύω ότι σε κάποιους θα ξένιζε... Δηλαδή συμφωνώ με τη ρήση του Πρίγγου ότι "'ο κάθε ψάλτης έχει διακίωμα στην εποχή του". Μακάρι να βρώ τις ηχογραφήσεις του Ειρηναίου για να καταλάβετε τι εννοώ...και πάλι, αν δεν ακούσεις ζωντανά, δεν μπορείς να καταλάβεις πόσο απλό στη βάση του είναι το παλαιό πατριαρχικό ύφος. Βασίζεται κατα κύριο λόγο στον όγκο της φωνής και η εκτέλεση είναι όπως αναμένει κανείς, φλάτ. Ούτε πιάνο ούτε μέτζο ούτε τίποτα. Φόρτε πάντα. Με τα σημερινά δεδομένα, δεν εντυπωσιάζει ένας ψάλτης τέτοιος.
Επίσης, λόγω του μεγέθους του Ναυπλιώτη, οι περισσότεροι έλεγαν ότι έτσι το έλεγε ο Ναυπλιώτης κλπ. με σκοπό να προβάλλουν ως αυθεντική την καταδική τους εκτέλεση. Αν ακούσετε "Τον Δεσπότη και Αρχιερέα" απο τον Ναυπλιώτη και τον Ειρηναίο είναι η ίδια εκτέλεση! Το μετ'αναλύσεων τούτο, είναι...κατοπινό. Ο Ναυπλιώτης έψαλλε τα κλασσικά μαθήματα, αλλά όπως λένε τα είχε κάνει δικά του. Ο Ναυπλιώτης αντιπροσωπεύει την απλότητα του Πατριαρχικού Μέλους με μια φωνή όμως που δεν μπορούμε να συλλάβουμε σήμερα απο τις τότε ηχογραφήσεις. Όπως μου έλεγε ο δάσκαλός μου, όταν άρχιζε το Χερουβικό, απο την φράση "Οι τα..." είχε ήδη κερδίσει τις εντυπώσεις (και στο "Τριάδι"...ξεφούσκωνε, λόγω βαρυτονίας! αλλά είχε ήδη κερδίσει τις εντυπώσεις!)...Είχε την παράδοση του Πατριαρχείου, με μια φωνή ασύλληπτης καλλιφωνίας, τέτοιας που δεν ξέρω αν έχει ξαναεμφανιστεί. Πως να μην γίνει θρύλος;

Όπως ήδη έχω γράψει ο Ναυπλιώτης δεν πιάνεται από πουθενά. Είχε πολλαπλά επίπεδα αναλύσεων. Προχείρως θα ξεχώριζα δυο τύπους αναλύσεών του με βάση τα ηχογραφημένα του: Τον κλασσικίζοντα και τον αναλυτικό.
-Ο "κλασσικίζων" τύπος εκτελέσεως του Ναυπλιώτη (Δύναμις Κρητός, Ψυχή μου ψυχή μου, καταβασίαι και καθίσματά τινα κλπ), ο οποίος κατά τα φαινόμενα εισήχθη εις Σάμον υπό του μεγάλου Ειρηναίου και άλλων και προσπαθείται να διατηρηθεί άχρι της σήμερον -κι ας καθυβρίζουν κάποιοι περί "γαυγισμάτων" . Σεβαστός και διατηρητέος και παραπέμπων πιθανώς εις τας παλαιοτέρας εποχάς και βεβαίως εις τον προκάτοχον Βιολάκην.
- Ο "αναλυτικός" τρόπος εκτελέσεώς του (Την γαρ σην μήτραν, Ότε εκ του ξύλου & Δεύτε τελευταίον, Καταβασίαι και Καθίσματά τινα, Κασσιανή κλπ). Ο τρόπος αυτός διεσώθη όπως φαίνεται εις την Πόλιν και εγέννησεν άλλην σειράν μαθητών, εν οίς και το "φερέφωνον" και "παρακοιμώμενός" του Ανεστιάδης (που μόνον ψεύτης και φαντασιόπληκτος δεν ήτο). Ο "αναλυτικός" τρόπος εθεωρήθη υπό τινων (εν οις και ο Ψάχος που ονομάζει τον αναλυτικόν τρόπον "Ιακωβισμόν" και τον κατακεραυνώνει) ως η αρχή της παρακμής της μουσικής και πηγή κακοφωνίας και αυθαιρεσίας.
Διαλέγετε και παίρνετε.
Βεβαίως και οι δυο τρόποι συνυπάρχουν σε πολλά μέλη Ιακώβου.
Το δε νεωτερίζον ύφος του Πρίγγου δεν έγκειται εις τας αναλύσεις (που δεν είναι τολμηρότεραι των πλέον προχωρημένων του Ιακώβου) αλλά εις τας μελωδικάς εξωπατριαρχικάς θέσεις του (Νηλεϊκάς κυρίως). Η δε "σχολή της Θεσσαλονίκης" εγεννήθη κατά μέγα μέρος από την διασταύρωσιν του αναλυτικού Ιακωβισμού μετά του κατά Πρίγγον πατριαρχικού και Πολίτικου ύφους. Ο δε Παναγιωτίδης, ως άλλος δομήτωρ του Θεσσαλονικείου ύφους υπήρξεν κυρίως μαθητής Ευσταθίου Βιγγοπούλου, του λαμπαδαρίου αν δεν κάνω λάθος, του Ιακώβου (υπήρξε και κανοναρχάκι του Ναυπλιώτου ο Παναγιωτίδης) και δεν του προσεδόθη τυχαίως το παρατσούκλι "μικρός Ιάκωβος" με το οποίον είχον προσωνομάσει και τον Πρίγγον οι δυο δερβίσαι(;) (μετά το "Θαυμαστή"). ΔΕΝ διεκόπη η πορεία που εβάδισεν ο Ιάκωβος. Απλώς πήρε, όπως πολύ ορθώς λέτε, το χρώμα της μετέπειτα εποχής. Και τόπου θα συνεπλήρωνα εγώ.
Και όπως εγράψαμεν, η εξέλιξις ήταν αυτή που ήταν και "οι ποταμοί δεν στρέφονται εις τα οπίσω"...

Πάντως και προσωπικώς θεωρώ τον Γεώργιον Ραιδεστηνόν (με αφορμή την αναφορά του κ. Κουμπαρούλη) ανεκμετάλλευτο κοίτασμα χρυσού, αν ο όποιος αναβαπτισμός μας εις τας κλασσικοτέρας πηγάς γίνει όραμά μας. Αυτό δι' όποιον πιστεύει ότι η εξέλιξις μπορεί και να αντιστρέφεται με επιστροφή εις τας ρίζας. Μπροστά εις τον Ραιδεστηνόν ασφαλώς υστερεί πως και ο Ιάκωβος.
 
Last edited:

nicos

Νικόλαος Κουμαραδιός
Ηχογραφήσεις του Χ. Ανεστιάδη έχουμε κάπου;
 

Johnsteff

Στεφούλης Ιωάννης
Ηχογραφήσεις του Χ. Ανεστιάδη έχουμε κάπου;

Ποτέ δεν άκουσα κάτι τέτοιο.
Έχω μόνον να προσφέρω τις εξής πληροφορίες υπό του κορυφαίου μαθητού και "στόματός" του Αθανασίου Καραμάνη:
Ο Ανεστιάδης υπήρξεν ένας υπέροχος άνθρωπος, με αριστοκρατικές συνήθειες και συμπεριφορά, καίτοι μη εύπορος οικονομικώς, που ωμιλούσε γλυκύτατα την ελληνικήν και την τουρκικήν και έψαλλε επίσης το ίδιο ηδύεως, παρά την μικράν εις όγκον φωνήν του. Ήτο εκ των πλέον -αν όχι ο πλέον εξ ού και το παρατσούκλι "το φερέφωνον του Ιακώβου"- μεμυημένων μαθητών του Ναυπλιώτου και μπορούσε με την οξείαν μουσικην του αντίληψιν και μνήμην να συντηρεί τον ποικιλόμορφον θησαυρόν που ο Ιάκωβος ξεδίπλωνε κάθε φορά επ' αναλογίω. Πρέπει να ήταν και εκ των πλέον εμπίστων ανθρώπων του. Χαμηλών τόνων και εγκάρδιος άνθρωπος ο Χαράλαμπος ενώ ο Ναυπλιώτης ηγεμονικός, δυσπρόσιτος και κλεισμένος στα ανάκτορα του μουσικού του εαυτού.
"Εγώ στον Ανεστιάδη πήγα ήδη φτασμένος. Αυτός όμως μου έβαλε το σουβά" έλεγε ο Καραμάνης, εννοώντας το πατριαρχικό ύφος.
Είναι πολλές οι φορές που σε κάποιο καφενείο ή στο σπίτι του μού έχει υποψάλλει ο εννενηκονταεννεαετής μύστης της μουσικής μας ηδυφώνως και με νόθα συχνά φωνήν τις θέσεις που ο Ανεστιάδης ωσάν μυστικά τού είχε παραδώσει. Από στόμα σε αυτί. Και μέσα στα βιβλία του καθώς και σε εκτός βιβλίων ζωντανές θέσεις του, με την απίστευτη μνήμη που ως σήμερα διατηρεί, διασώζει πολύ από αυτό το υλικό. Διασταυρωμένο πάντα με τις θέσεις που από Πρίγγο παρέλαβε και όπως σάς έχω γράψει προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από τον "αναλυτικό" Ναυπλιώτη.

(Βεβαίως ο Καραμάνης κρατεί στη μνήμη του πολλές θέσεις και τεχνικές και άλλων παραδόσεων πολίτικων και μη, και με έχει εκπλήξει πολλάκις με πράγματα που ουδέποτε έψαλλε επ' αναλογίω, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.)
 
Last edited:
καλησπέρα στους συναδέλφους και φίλους του SITE...
Το θέμα του πατριαρχικού ύφους και τρόπου του ψάλλειν πόλλες φορές έχει απασχολήσει και την νεανική ιεροψαλτική παρέα μας εδώ στον Βόλο.
Προσωπικά θεωρώ ότι πολλά απο τα τεχνικά του στοιχεία έχουν σωθεί εκούσια η ακούσια στην ψαλμωδία του ευρήτερου ελλαδικού χώρου σε ένα κράμα θα έλεγα, που περιλαμβάνει...1)στοιχεία πατρ.τρόπου,2)στοιχεία του ιδιαίτερου γεωγραφικού χώρου και 3)προσωπικά στοιχεία ερμηνείας.
Συμπέρασμα : Δε πιστεύω ότι στις μέρες μπορούμε να μιλάμε πλέον για ψάλτες που εκφράζουν αυτό και μόνο τον τρόπο του ψάλλειν αλλά ούτε και η ερμηνεία μπορεί να επιστρέψει ολοκληρωτικά σε εκείνη την εποχή γιατί εμείς οι ίδιοι και κατ' επέκταση η Εκκλησία δεν το θέλουμε πραγματικά να γίνει!!.
Συνάδελφοι ,υπάρχει πλήθος ηχογραφήσεων οπότε ο καθένας μας ας κάνει την προσπάθειά του να διατηρήσει όσα περισσότερα στοιχεία μπορεί απο εκεινή την εποχή.
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Σε άλλα σημεία του έργου του φαίνεται να υποστηρίζει οτι δεν είναι τόσο η θητεία στον Πατριαρχικό ναό που δημιουργεί το ύφος (π.χ. ο Βιολάκης κατά αυτόν δεν προσαρμόστηκε στο ύφος αυτό παρότι διετέλεσε χρόνια πρωτοψάλτης)

Κάτι παρόμοιο λέει και ο Σταμάτη Παπαμανωλάκης για το δάσκαλό του Βιγγόπουλο, το Δανιηλίδη (;), το Νικολαϊδη (;) και το Λ. Αστέρη μάλιστα χρησιμοποιώντας τη σκληρή έκφραση «άσχετος» με το Πατριαρχικό ύφος παρόλο που έκανε για μερικά φεγγάρια κανονάρχος, αν και δέχεται οτι ευτυχώς που υπάρχει και αυτός εκεί, θεωρώντας οτι το Πατριαρχικό ύφος στην Πόλη «πνέει τα λοίσθια» στις μέρες μας. Για το Στανίτσα λέει οτι προσαρμόστηκε στο Πατριαρχικό ύφος σε μεγάλο βαθμό (90% λέει χαρακτηριστικά) αν και δεν μεγάλωσε μέσα στον Πατριαρχικό ναό. Αναφέρει για τα παιδάκια-κανονάρχες που έκαναν αρκετά χρόνια στον Πατριαρχικό ναό και μετά πήγαιναν σε άλλες εκκλησίες μεταφέροντας αυτά που άκουσαν εκεί. Γενικά παρατηρείται ένας δογματισμός από τους παλαιούς (και νέους;) ψάλτες ως προς το θέμα του ύφους και ακόμα και αυτής της Βυζαντινής Μουσικής ώστε ο Ιωάννης πρωτοψάλτης να λέει τον περασμένο αιώνα οτι έξω από το Σαράϊ Μπουρνού δεν θα ακούσεις Βυζαντινή Μουσική (βλ. Βουδούρη).
 

Johnsteff

Στεφούλης Ιωάννης
Ιδού μια πρόχειρη σειρά ερωτημάτων προς προβληματισμό μας:

ΙΑΚΩΒΟΣ: Ενώ υπό των περισσοτέρων εθεωρείτο ο εγκρατέστερος του πατριαρχικού αρχαϊκού ύφους γιατί θεωρήθηκε υπό του Νικολάου Ραιδεστηνού αυθεντικός μεν, μή τελειοποιημένος όμως κατά το ύφος; Τι ακριβώς τού έλειπε; Γιατί υπό μεν των φίλων εθεωρείτο η αυθεντική του πατριαρχικού ύφους και εν γένει της μουσικής ζώσα τότε πηγή και υπό των εχθρών ως εκμεταλλευτής της καλλιφωνίας του με καταστρατήγηση της μουσικής και άκρατο "αναλυτισμό" ακόμα και 'εξωτερικοποίηση' των μελών; Και θα ήτο φυσικόν ένας τόσον αυθεντικός συνεχιστής του ύφους και της παραδόσεως να έχει τόσον έντονες αμφισβητήσεις σε αυτό ακριβώς το σημείο; Τι τρέχει;
ΒΙΟΛΑΚΗΣ: Ψάλλων μη αναλυτικώς, ήτο κοντά εις τους προγενεστέρους ή εκτός τόπου και ύφους; Αν συμβαίνει το δεύτερον ποίος του ενεπιστεύθη τον θώκον του πρωτοψάλτου; Αν συμβαίνει το πρώτον, ποίος αν όχι ο Ιάκωβος αμφισβητείται; Παρομοίως ο Μισαηλίδης μετά του χορού του επαινείτο υπό του Γάλλου ως το καλύτερον άκουσμα βυζαντινής, αλλά μανθάνουμε ότι συνιστούσε εις τους χορωδούς του να ψάλλουν επακριβώς τα μουσικά κείμενα. Τι συμβαίνει άραγε; Ανεπαρκής και πατριαρχικώς "άσχετος" ο Βιολάκης ή νεωτεριστής και αυθαιρεσίας ο διάδοχος και εξ αγχιστείας συυγενής Ιάκωβος;(δυστυχώς "δεν χωρούν και τα δυο αυτά καρπούζια στην ίδια μασχάλη", αν και εμείς γενικώς "στρογγυλεύουμε")
ΒΟΥΔΟΥΡΗΣ: Ως θαυμαστής του Ναυπλιώτου και άνθρωπός του πιθανότατα, όλα όσα λέει κρίνων πολλά και πολλούς έχουν τη χροιά της αυθεντικότητος ή του υποκειμενισμού; Τι τον καθιστά αμερόληπτον τιμητήν των μουσικών πραγμάτων; Ιακωβιστής είναι θα σού πεί ο άλλος, γράφει όσα συμφέρουν. Αν όμως ο ίδιος και ο Ιάκωβος έχουν δίκαιον, πολλά ανατρέπονται και άλλα τίθενται στη θέση τους. Έχει άραγε δίκαιο και πώς μπορεί να διερευνηθεί; (όχι βεβαίως με λήψιν του ζητουμένου, κατά τα μαθηματικά)
Με παρόμοιο τρόπο μπορούν να θεωρηθούν και τα λεγόμενα υπό του Παπαμανωλάκη.
ΨΑΧΟΣ: Εκείνος ο επίσημος θεωρητικός του Πατριαρχείου είχε τάξει μεταξύ των σκοπών της μουσικής του ζωής την αποτίναξιν του "Ιακωβισμού", τουτέστιν του αναλυτικώς ψάλλειν, ως πηγής αυθαιρεσίας και κακοφωνίας, επικαλούμενος και την μαρτυρίαν πατριάρχου πρώην πρωτοσυγγέλου επί Ιωάννου πρωτοψάλτου. Είναι άραγε ορθές ή θέσεις του ή είναι εντελώς υποκειμενικές και εμπαθείς; (μέση οδός δεν φαίνεται να χωράει)
ΠΡΙΓΓΟΣ: Είναι -έστω και με όσα εισήγαγε και ήλλαξε- ο "θεματοφύλαξ" του νεώτερου πατριαρχικού ύφους; Αν ναι, τότε πώς εξηγείται το ότι εκθειάζει μαθητήν του καλλίφωνον αλλά αμύητον εις το πατριαρχικόν ύφος ενώ μάλλον υποβλέπει άλλον, φωνητικώς υποδεέστερον αλλά "σκάλες" ανώτερον (επιτρέψατέ μου να μην κατονομάσω); Ποιά υπηρεσία προσφέρει στο 'ύφος' έτσι; Πάλιν, υπεραμύνεται των συνθέσεων Πέτρου Λαμπαδαρίου, ως των μόνων επιτρεπομένων και κακίζει τους κορυφαίους μαθητάς του που έψαλλαν όσα εκείνος επ' αναλογίω έψαλλεν ("για το κέφι του" όπως ισχυριζόταν)! Είναι περιφρούρηση του ύφους; Εκδοτικώς: π.χ.Το Δοξαστικάριον Πρίγγου, που κατά μαρτυρίες του και του Στανίτσα εμπεριέχει τον όψιμο Ιάκωβο Ναυπλιώτη, πόσον κοντά είναι εις το Δοξαστικάριον Πέτρου που ο Βιολάκης μετά Ιακώβου και Κλάβα μετέγραψαν, εξέδωσαν και έψαλλαν και ποιον σκοπόν εξυπηρέτει η επανασύνθεσις τέτοιου μέλους υπό του Ναυπλιώτου και η υπό Πρίγγου έκδοσίς του; Υποκαθιστούσαν τον Πέτρο;
Παρόμοια μπορούν να επαναληφθούν και για το Θρασύβουλο Στανίτσα, που όπως και ο προκάτοχός του έχουν καταστεί και οι εύκολοι στόχοι.

Τίποτα από όλα όσα γράφω δεν ασπάζομαι αλλά και τίποτα δεν απορρίπτω. Οι απαντήσεις επι των ερωτημάτων αυτών (και κάποιων άλλων που δεν διετύπωσα) δεν είναι καθόλου εύκολο πράγμα. Πιστεύω όμως ότι έχει αξίαν η ενασχόλησις.
 
Last edited:

Shota

Παλαιό Μέλος
Από εδώ:

Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να γίνει σύντομος λόγος για το λεγόμενο σήμερα πατριαρχικό ύφος (ορθότερα "ύφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας"). Καταρχήν, ως ύφος στην εκκλησιαστική μουσική πρέπει να ορισθεί, γενικότερα, ο ειδικός τρόπος εκφοράς και απαγγελίας των μελών. Πρόκειται για στοιχείο ακατάγραφο, στοιχείο κυρίως της προφορικής ερμηνευτικής παράδοσης, το οποίο ωστόσο σχετίζεται άμεσα με το είδος και τη δομή των μουσικών φράσεων, τον ρυθμό και, γενικότερα, την υφή της μελωδίας. Ακόμη, με το ευρύτερο κοινωνικό, πνευματικό και ό,τι θα μπορούσε να ονομασθεί ως γαιο-πολιτισμικό περιβάλλον. Στο τελευταίο ακριβώς αναφέρονται και οι παλαιότεροι χαρακτηρισμοί των χειρογράφων για πολλά μέλη ως "Θεσσαλονικαίον", "Πολίτικον" ή, ακόμη πιο προσδιοριστικά, "ως ψάλλονται παρά των Κρηταίων", "παρά των Κυπραίων", κλπ. Σε ότι αφορά στο ύφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας δύο είναι οι κύριοι ιστορικοί λόγοι που συνέβαλαν στη διαμόρφωσή του. Ο πρώτος, και περισσότερο θεωρητικός, είναι η ηγεμονική (πνευματική και με πολιτικές προεκτάσεις) θέση του Οικουμενικού πατριαρχείου μέσα στον Ορθόδοξο κόσμο μετά την Άλωση. Η επίσημη, και κεντρική, αυτή θέση (που παρέπεμπε στην παλαιά αυτοκρατορική Αυλή) ήταν επόμενο να επιβάλει τον χαρακτήρα της σε μιαν έντονα εκφραστική τέχνη, όπως η εκκλησιαστική ψαλτική. Παράλληλα, η αυστηρή ενδοστρέφεια (μέσα σ' έναν αλλοεθνή και αλλόθρησκο κόσμο) απέτρεπε τα φυγόκεντρα και εξωγενή στοιχεία που μπορούσαν να αλλοιώσουν (ακόμη και να αποδυναμώσουν) αυτό που σιγά-σιγά διαμορφώθηκε ως η αυθεντική πατριαρχική παράδοση. Ο δεύτερος λόγος, ο πιο σημαντικός, από πρακτικής κυρίως πλευράς, είναι η ύπαρξη μιας μακράς σειράς σπουδαίων πρωτοψαλτών - μελοποιών της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της ισχυρής αστικής Φαναριώτικης τάξης, συσπειρωμένης σε μεγάλο ποσοστό γύρω από το Οικουμενικό πατριαρχείο (κοινό φιλόμουσο, πεπαιδευμένο και απαιτητικό). Η πρώτη έμμεση ιστορική μνεία για τη διαμόρφωση του μουσικού πατριαρχικού ύφους αναφέρεται στον πρωτοψάλτη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Παναγιώτη Χαλάτζογλου (αρχές 18ου αι.). Κατά τον Χρύσανθο (Θεωρητικό, σ. XLVIII) ο Χαλάτζογλου "παραδιδούς εις τους μαθητάς τα μέλη, αλλού μεν συνέτεμνε τινάς μελωδίας των θέσεων, αλλού δε μετέβαλλεν αυτάς, αφορών εις το ηδονικόν εν ταυτώ και καλλωπιστικόν […] και εντεύθεν επήγασεν η οπωσούν διάφορος απαγγελία των εκκλησιαστικών μελών κατά τινας θέσεις η των Κωνσταντινοπολιτών μουσικών διδασκάλων […]". Ωστόσο, η οριστική διατύπωση του πατριαρχικού μουσικού ύφους φαίνεται ότι οφείλεται στη μουσική ιδιοφυΐα του Πέτρου Πελοποννησίου (ακμή 1760-†1777), ο οποίος ρητά πλέον σημειώνει στη νέα μελοποίηση των δύο σπουδαίων βιβλίων του (Αναστασιματαρίου και Ειρμολογίου) "κατά το ύφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας", χαρακτηρισμός που διαφοροποιεί έκτοτε τα μέλη που συνθέτονται και ψάλλονται στον χώρο του Οικουμενικού πατριαρχείου. Το ύφος αυτό καλλιέργησαν ( και υπηρέτησαν ) όλοι οι πρωτοψάλτες της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας ως τις ημέρες μας, με κορυφαίους όπως φαίνεται τον Ιάκωβο πρωτοψάλτη ( περ. 1760 - †1800), τον Κωνσταντίνο πρωτοψάλτη (1787 - †1866) και τους νεώτερους Ιάκωβο Ναυπλιώτη (1864-1942) και Κωνσταντίνο Πρίγγο (1892-1964). Με τα δεδομένα αυτά το πατριαρχικό μουσικό ύφος που διαμορφώθηκε και διατηρείται ζωντανό ως σήμερα διακρίνεται για το ηγεμονικό πράγματι και επίσημο, ταυτόχρονα όμως το λιτό και απέριττο, το ιεροπρεπές, το κατανυκτικό, με βαθειά και πλούσια πνευματικότητα, το στιβαρό, το εύρυθμο, χωρίς περιττές εμφάσεις και δεξιοτεχνικά τεχνάσματα. Και τούτο γιατί η μελωδία στον Πατριαρχικό ναό αποσκοπεί κυρίως στην περισυλλογή και στην κατάνυξη, όπως φαίνεται καθαρά και στα μέλη που ψάλλει εδώ ο Μέγας Πρωτοπρεσβύτερος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας πατήρ Γεώργιος Τσέτσης.

Φαίνεται λοιπόν από την μαρτυρια του Πέτρου Λαμπαδαρίου ότι "κατά το ύφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας" είχε την κυριότερη έννοια "το νέο στιχηραρικό (η ειρμολογικό) γένος όπως το ψάλλεται στο Πατριαρχείο".
 

giorgos052

Γεώργιος Μ. Καλογερόπουλος
τώρα διάβασα τα λέγομενα για το Πατριαρχικό ύφος η γνώμη μου είναι ότι για να ερμηνεύσουμε και να αναλύσουμε το πατριαρχικό ύφος πρέπει να έχουμε βίωσει κάποια πράγματα μέσα στον Πατριαρχικό Ναό εκεί που είναι η κοιτίδα του πατριαρχικού ύφους, είχα την μεγάλη τιμή να ψάλλω εφέτος Μ. Εβδομάδα στην Κωνσταντινούπολη και κάποια στιγμή μιλήσαμε με τον 'Αρχοντα Πρωτοψάλτη κ. Αστέρη μας είπε ότι το πατριαρχικό ύφος είναι δύσκολο να αποκτηθεί αν δεν το βιώσεις από κοντά άρα καταλαβαίνουμε ότι πρέπει να αντλήσουμε πληροφορίες από κάποιον που έχει ζήσει στο Πατριαρχείο
 

Johnsteff

Στεφούλης Ιωάννης
Από εδώ:

Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να γίνει σύντομος λόγος για το λεγόμενο σήμερα πατριαρχικό ύφος (ορθότερα "ύφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας")...
Η πρώτη έμμεση ιστορική μνεία για τη διαμόρφωση του μουσικού πατριαρχικού ύφους αναφέρεται στον πρωτοψάλτη της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Παναγιώτη Χαλάτζογλου (αρχές 18ου αι.). Κατά τον Χρύσανθο (Θεωρητικό, σ. XLVIII) ο Χαλάτζογλου "παραδιδούς εις τους μαθητάς τα μέλη, αλλού μεν συνέτεμνε τινάς μελωδίας των θέσεων, αλλού δε μετέβαλλεν αυτάς, αφορών εις το ηδονικόν εν ταυτώ και καλλωπιστικόν […] και εντεύθεν επήγασεν η οπωσούν διάφορος απαγγελία των εκκλησιαστικών μελών κατά τινας θέσεις η των Κωνσταντινοπολιτών μουσικών διδασκάλων […]". Ωστόσο, η οριστική διατύπωση του πατριαρχικού μουσικού ύφους φαίνεται ότι οφείλεται στη μουσική ιδιοφυΐα του Πέτρου Πελοποννησίου (ακμή 1760-†1777), ο οποίος ρητά πλέον σημειώνει στη νέα μελοποίηση των δύο σπουδαίων βιβλίων του (Αναστασιματαρίου και Ειρμολογίου) "κατά το ύφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας", χαρακτηρισμός που διαφοροποιεί έκτοτε τα μέλη που συνθέτονται και ψάλλονται στον χώρο του Οικουμενικού πατριαρχείου.

Το ύφος αυτό καλλιέργησαν ( και υπηρέτησαν ) όλοι οι πρωτοψάλτες της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας ως τις ημέρες μας, με κορυφαίους όπως φαίνεται τον Ιάκωβο πρωτοψάλτη ( περ. 1760 - †1800), τον Κωνσταντίνο πρωτοψάλτη (1787 - †1866) και τους νεώτερους Ιάκωβο Ναυπλιώτη (1864-1942) και Κωνσταντίνο Πρίγγο (1892-1964). .

Δυο πικρές παρατηρήσεις:
-Με βάση τα γραφόμενα "πατριαρχικόν ύφος" είναι οι κατά το στιχηραρικόν είδος καινοτομίες Χαλάτζογλου και Πέτρου; Προσωπικά το βρίσκω άποψη-οδοστρωτήρα ιδιαζόντως περιοριστική. Και παρακινδυνευμένη, επειδή πρέπει να αποδείξει τη γένεση τότε του συγκεκριμένου ύφους και να το αντιπαραβάλλει προς το προϋπάρχον. Αν όμως τη δεχθούμε, ξέρουμε όλοι καλά πόσο άλλαξε ο Πέτρος και το παπαδικόν π.χ. Άρα θα είναι γενικότερη η αλλαγή...(Αναφορικά με την είσοδο εξωτερικών στοιχείων ας μη μιλήσουμε εδώ).
-Παραπέμπουμε και στο προηγούμενο post μας με τα "δυσάρεστα ερωτήματα" αλλά και στις πηγές για να διαπιστώσετε ότι είναι χονδροειδές "στρογγύλεμα" αυτή η "αδιατάρακτη" συνέχεια από Πέτρο μέχρι Πρίγγο...
 

Shota

Παλαιό Μέλος
Δυο πικρές παρατηρήσεις:
-Με βάση τα γραφόμενα "πατριαρχικόν ύφος" είναι οι κατά το στιχηραρικόν είδος καινοτομίες Χαλάτζογλου και Πέτρου; Προσωπικά το βρίσκω άποψη-οδοστρωτήρα ιδιαζόντως περιοριστική. Και παρακινδυνευμένη, επειδή πρέπει να αποδείξει τη γένεση τότε του συγκεκριμένου ύφους και να το αντιπαραβάλλει προς το προϋπάρχον. Αν όμως τη δεχθούμε, ξέρουμε όλοι καλά πόσο άλλαξε ο Πέτρος και το παπαδικόν π.χ. Άρα θα είναι γενικότερη η αλλαγή...(Αναφορικά με την είσοδο εξωτερικών στοιχείων ας μη μιλήσουμε εδώ).

Αυτό που λέω εγώ είναι ότι μάλλον άλλο εννοεί ο Πέτρος όταν λέει "κατά το ύφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας" και άλλο εμείς. Όσον αφορά το νέο (σύντομο) στιχηραρικό είδος της μελοποιΐας, έχουμε εδώ ειδικούς (Ιωάννη Αρβανίτη, π. Νικόλαο Mεζη...) για να πουν κάτι συγκεκριμένο.
 
Top