Παναγιώτης Χαλάτζογλου

[phokaeus]

Ανοίγω αυτό το θέμα γιατί δεν βλέπω να υπάρχουν στο φόρουμ πολλές πληροφορίες για τον Παναγιώτη Χαλάτζογλου. Προσωπικά, γνωρίσω σχεδον τίποτα για τον συγκεκριμένον ψάλτη, ωστόσο ελπίζω πως η μουσικολογιοτατοι μας συνάδελφοι μπορούνε να μας πούνε λίγο. Η σελίδα του στο musipedia βρίσκεται εδώ.

 

[Nikos L.]

"Έφριξε γη";;;;
Ήταν κάποτε.
Δάσκαλος του Ιωάννου Πρωτοψάλτου του Τραπεζουντίου...

 

[Nikos L.]

Παναγιώτης Χαλατζόγλους, Πρωτοψάλτης της Μ.Εκκλησίας (1728), Βυζάντιος την πατρίδα, καλλίφωνος, δίδαχθείς τα πρώτα γράμματα και τας προκαταρκτικάς γνώσεις της εκκλησιαστικής μουσικής παρά τινος αγιορείτου μοναχού Τραπεζουντίου, συγγενούς του πατρός αυτού, του ωσαύτως εκ Τραπεζούντος ορμωμένου και τον χαλάτζην επαγγελλομένου. Προς τελειοτέραν εκμάθησιν της μουσικής μετέβη εις Άγιον Όρος και εμαθήτευσε παρά τω ονομαστώ μουσικώ της εποχής εκείνης Δαμιανώ τω Βατοπεδινώ· επανελθών δε διωρίσθη Πρωτοψάλτης της Μ. Εκκλησίας ότε και ανέδειξε πολλούς μαθητάς. Εμέλισε διάφορα έργα, εξ ων γνωρίζομεν τον καλοφωνικόν ειρμόν «Έφριξε γη» εις ήχον Πλ. Α' μετά του κρατήματος, έτερον κράτημα εις ήχον Βαρύν κατά το διατονικόν γένος, και άλλα· συνέγραψε δε μικρόν Εγχειρίδιον περί Μουσικής, εν τω οποίω πραγματεύεται περι φθορών, θέσεων κτλ., και περί Αραβοπερσικής μουσικής εν σχέσει προς την ημετέραν. Δεινώς εβασανίσθη ο Χαλατζόγλους εκ ποδαλγίας. Τούτον αποθανόντα τω 1748 κατά την ημέραν της Μ. ΙΙαρασκευής διεδέξατο ο εκ των αρίστων μαθητών αυτού.

Ιωάννης ο Τραπεζούντιος, όστις ως Λαμπαδάριος πρότερον συνέψαλλε μετά του διδασκάλου αυτού.

πηγή:http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/papadopoulos_music_per6_3.html

 

[phokaeus]

Ἔχουν σωθεί άλλες συνθέσεις;

 

[Shota]

Ἔχουν σωθεί άλλες συνθέσεις;

Κράτημα σε Βαρύ.

 

[lazaros]

ΚΡΑΤΗΜΑ ΣΕ ΗΧΟ ΠΛ. Α΄ΠΕΝΤΑΦΩΝΟ. ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ. ΕΠΙΣΗΣ ΜΙΑ ΑΚΟΜΑ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΠΟΙΗΤΟΥ ΣΕ ΗΧΟ ΒΑΡΥ ΣΑΣ ΠΡΟΤΕΙΝΩ ΝΑ ΑΚΟΥΣΕΤΕ Η ΟΠΟΙΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΑ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΩΣ ΔΕΜΑ απο τὸ φωνητικὸ καὶ ὀργανικὸ σύνολο Ἀνατολῆς τὸ Περιήχημα, ὑπὸ τὴ διεύθυνση τοῦ ἀναπληρωτοῦ καθηγητοῦ τοῦ Τμήματος Μουσικῶν Σπουδῶν Ἀχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, ΣΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ : http://www.youtube.com/watch?v=5eTwDE3QwTk
Συλλογὴ πολλῶν χαρίτων
Ἦχος βαρὺς μαλακὸς χρωματικός (μακὰμ ἐβιτσαρᾶ), ρυθμὸς τετράσημος (οὐσοὺλ σοφιάν)

Ἑρμηνεύει ὁ Λάζαρος Κουμεντάκης·
Παρουσιάζονται ὁ πρῶτος καὶ ὁ τρίτος στίχος ἀπὸ τὸ ἀκόλουθο ποίημα, ποὺ φέρει τὴν ἀκροστιχίδα Σμαράγδα:

Συλλογὴ πολλῶν χαρίτων σ' ἕνα σῶμα νὰ δοθῆ, μήτ' ἐφάνη μήτ' ἠκούστη μήτε κἂν νὰ εἰπωθῆ.
Μερικῶς ἡ φύσις δίδει καὶ στολίζει γενικῶς, κάθε πλάσμα τοῦ αἰῶνος μ' ἕνα εἶδος φυσικῶς.
Ἀθετοῦνται ὅμως τώρα φύσεως ὅροι σχεδόν, στὸ κορμάκι σου νὰ βλέπουν κάλλη πλῆθος σωρηδόν.
Ῥοδανθεῖ τὸ πρόσωπόν σου μ' ἕνα ἦθος σοβαρόν, μὲ μαγνήτην ἑνωμένον καὶ μὲ βλέμμα ἱλαρόν.
Ἀφροδίτην καὶ Ἑλένην Καλλιόπην ἂν σὲ 'πῶ, τοὺς ἐπαίνους σ' ἐλαττώνω διὰ τοῦτο σιωπῶ.
Γιατὶ ἔχεις δυὸ πλανήτας ποὺ πλανοῦν ἀνηλεῶς, κάθε δελικάτον νέον χωρὶς σπλάγχνος παντελῶς.
Διαυγεῖς εἰς ἄκρον εἶναι μάλιστα ἐρωτικοί, εἰς τὴν μέσην τους μὲ βέλη ὁ τοξότης κατοικεῖ.
Ἀπελὴς ἀνάγκη ἦτον διὰ νὰ παρευρεθῆ, εἰς τὸν τρέχοντα αἰῶνα τὴν εἰκόνα σου νὰ ἰδῆ.

Κράτημα Παναγιώτου πρωτοψάλτου τοῦ Χαλάτζογλου (+ 1748)

Ἑρμηνεύεται, ἀπὸ χοροῦ, τὸ πρῶτο τμῆμα τοῦ πρώτου μέρους τοῦ μελοποιημένου σὲ ἦχο βαρὺ κρατήματος. Ἡ ἐπιχειρουμένη ὀργανικὴ ὑποστήριξη εἶναι διακριτική, ἐπισημαίνουσα κυρίως τὶς δύο, μελικῶς ἀναδιπλούμενες, ὑποενότητες τῆς συνθέσεως.

Ὁ Παναγιώτης Χαλάτζογλου γεννήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη περὶ τὰ τέλη τοῦ ιζ' αἰῶνα. Μαθήτευσε στὸ Ἅγιον Ὄρος, στὸν περίφημο διδάσκαλο Δαμιανὸ τὸν Βατοπαιδηνὸ (καθ' ὅτι κατ' ἐκεῖνον τὸν καιρὸν ἐξέλιπον ἐν Κωνσταντινουπόλει εἰδήμονες ψαλμῳδοί), πιθανώτατα δὲ καὶ κοντὰ στὸν δομέστικο τῆς Μονῆς τῶν Ἰβήρων Κοσμᾶ τὸν Μακεδόνα. Κατὰ τὶς ἀρχὲς τοῦ ιη' αἰῶνα μαρτυρεῖται ὡς πριμικήριος (1703) καὶ διδάσκαλος (1708) τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἐνῶ ἀργότερα γνωρίζεται, διαδοχικά, ὡς δομέστικος, λαμπαδάριος καὶ πρωτοψάλτης (1721/26-1735/36) τοῦ Πατριαρχείου. Γνωστὰ εἶναι τρία μόνον ἔργα του, ὁ μελοποιημένος σὲ ἦχο πλάγιο τοῦ πρώτου πεντάφωνο καλοφωνικὸς εἱρμὸς Ἔφριξε γῆ μὲ τὸ ὁμόηχο κράτημα, καθὼς καὶ ἄλλο κράτημα σὲ ἦχο βαρύ (τὸ ὁποῖο καὶ παρουσιάζεται ἐδῶ). Σημαντικὴ εἶναι, ἀκόμη, μία θεωρητικὴ συγγραφή του, ὑπὸ τὸν τίτλο· Σύγκρισις τῆς ἀραβοπερσικῆς μουσικῆς πρὸς τὴν ἡμετέραν ἐκκλησιαστικήν.

 

[Π. Πρωτοψάλτης]

Μια παρατήρηση μόνο (και ίσως και διόρθωση). Εφόσον το "έφριξε γη" είναι τροπάριο του κανόνα του Α' ήχου, και ως γνωστόν οι καλοφωνικοί ειρμοί δεν είναι τίποτα άλλο από σύνθεση στα παπαδικά μέλη ειρμών ή τροπαρίων κανόνων, πώς γίνεται το "έφριξε γη" το αργό να είναι σε πλάγιο του Α'; Ίσως θα έπρεπε να προσέχουμε λίγο αυτές τις μικρές λεπτομέρειες, οι οποίες ίσως να μη φαίνονται σημαντικές, αλλά λειτουργώντας αθροιστικά στο διάβα της ιστορίας μπορούν να οδηγήσουν σε μεγάλες αλλοιώσεις.

 

[Shota]

Κράτημα σε Βαρύ.

Από το Καλοφωνικό Ειρμολόγιο.

 

[ybulbu]

Μια παρατήρηση μόνο (και ίσως και διόρθωση). Εφόσον το "έφριξε γη" είναι τροπάριο του κανόνα του Α' ήχου, και ως γνωστόν οι καλοφωνικοί ειρμοί δεν είναι τίποτα άλλο από σύνθεση στα παπαδικά μέλη ειρμών ή τροπαρίων κανόνων, πώς γίνεται το "έφριξε γη" το αργό να είναι σε πλάγιο του Α'; Ίσως θα έπρεπε να προσέχουμε λίγο αυτές τις μικρές λεπτομέρειες, οι οποίες ίσως να μη φαίνονται σημαντικές, αλλά λειτουργώντας αθροιστικά στο διάβα της ιστορίας μπορούν να οδηγήσουν σε μεγάλες αλλοιώσεις.

Πράγματι! Πρέπει όμως να κοιτάξουμε την ιστορία της μελοποίησης του ειρμού. Δύο άλλες μελοποιήσεις του έγιναν από τον Βαλάσιο και τον Μπερεκέτη και είναι σε α' ήχο. Πρώτη μελοποίηση του ειρμού είναι αυτή του Βαλασίου ιερέως. Ο Χαλάτζογλου εμφανώς βασίστηκε στη σύνθεση αυτή. Ίσως κατά την επεξεργασία που της έκανε, που τόνισε τις εναρμόνιες θέσεις (πολλές από τις οποίες είχε ήδη ο Βαλάσιος), να προέκυψε ο πλ. α', άλλωστε αυτοί οι δύο ήχοι συγγενεύουν. Δεν έχω ακόμη κατασταλάξει ποια από τις δύο κορυφαίες αυτές μελοποιήσεις προτιμώ!

 

[Shota]

Και η μαρτυρια του Χρυσανθου.

 

[π. Ρωμανός Καράνος]

Πράγματι! Πρέπει όμως να κοιτάξουμε την ιστορία της μελοποίησης του ειρμού. Δύο άλλες μελοποιήσεις του έγιναν από τον Βαλάσιο και τον Μπερεκέτη και είναι σε α' ήχο. Πρώτη μελοποίηση του ειρμού είναι αυτή του Βαλασίου ιερέως. Ο Χαλάτζογλου εμφανώς βασίστηκε στη σύνθεση αυτή. Ίσως κατά την επεξεργασία που της έκανε, που τόνισε τις εναρμόνιες θέσεις (πολλές από τις οποίες είχε ήδη ο Βαλάσιος), να προέκυψε ο πλ. α', άλλωστε αυτοί οι δύο ήχοι συγγενεύουν. Δεν έχω ακόμη κατασταλάξει ποια από τις δύο κορυφαίες αυτές μελοποιήσεις προτιμώ!

Σε πολλά χειρόγραφα η σύνθεση του Χαλάτζογλου επιγράφεται στον πρώτο ήχο, π.χ. στον κώδικα Ιβήρων 968, γραμμένο το 1724, που είναι από τους παλαιότερους κώδικες, όπου ανθολογείται ο ειρμός.