Παλαιὰ διάταξη Χριστουγέννων

[MTheodorakis]

Ἀπὸ τὶς Ἀρχέτυπες διατάξεις:


25 Δεκεμβρίου-παρουσία[1]:


Στὸν ἑσπερινὸ φορεῖται λευκὴ στολή (D III σ. 644) μέχρι τὰ Φῶτα (Τ Ι σ. 156).

«Ὀψὲ ἐν τῇ συνάξει» (χφ. Σινὰ ΜΓ 2 ἀπόστολος θ’ αἰ. φ. 79r) «γίνεται εἴσοδος μετὰ τοῦ θυμιατοῦ καὶ τοῦ Εὐαγγελίου» (P 402 φ. 71v).

«Ψάλλει ὁ διάκονος τὸ τροπάριον» Λαθὼν ἐτέχθης «καὶ εἶθ’ ὁ λαός» (χφ. Κρυπτοφέῤῥης Α.δ.II προφητολόγιο ι’ αἰ.).

Τὸ Εὐαγγέλιο λέγει ὁ διάκονος ἀπὸ τὸν ἄμβωνα (τυπικὸ Κωνσταντίνου πρωτοψάλτου 1851 σ. 64, ΤΜΕ σ. 123, ΤΓΡ σ. 379).

Δὲν ψάλλεται «Ὅσοι εἰς Χριστὸν...» ὅπως τὸ Μ. Σάββατο, διότι τὰ βαπτίσματα τῆς ἑσπέρας τοῦ Μ. Σαββάτου μεταφέρθηκαν ὄχι στὴν ἑσπέρα τῆς παραμονῆς τῶν Θεοφανείων, ἀλλὰ μετὰ τὸν ὄρθρο (D I σσ. 41, 147, T I σ. 184) καὶ μετὰ τὸν ὄρθρο τῶν Χριστουγέννων (T I σ. 156).

Τοὺς κανόνες ἀρχίζει ὁ προεστώς

(ΤΕ σ. 356, χφφ. Paris. gr. 1569 ἀντίγραφο τοῦ τυπικοῦ τῆς Εὐεργέτιδος ιβ’ αἰ. φ. 20r, Ῥουσάνου 36 ΤΑΣ α’ ἥμισυ ιδ’ αἰ. φ. 164v, Ῥουσάνου 34 ΤΑΣ μέσα ιδ’ αἰ. φ. 147v, ΠΝ φ. 209v, ΛΜ 88 φ. 149v, ΕΒΒ 56 φ. 183r, D III σσ. 173, 234).

«Ἀρχόμεθα τῆς δοξολογίας ἀπὸ τὸ Ὑμνοῦμεν σε»

(ΠΝ φ. 82v, χφ. Βατοπαιδίου 1206 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1739 φ. 47v).

​

[1] «Ἐπιφάνεια» (κάθισμα μετὰ τὴν α’ στιχολογία 27ης Δεκεμβρίου).

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Δεν ψάλλεται «Ὅσοι εἰς Χριστὸν...» ὅπως τὸ Μ. Σάββατο, διότι τὰ βαπτίσματα τῆς ἑσπέρας τοῦ Μ. Σαββάτου μεταφέρθηκαν ὄχι στὴν ἑσπέρα τῆς παραμονῆς τῶν Θεοφανείων, ἀλλὰ μετὰ τὸν ὄρθρο (D I σσ. 41, 147, T I σ. 184) καὶ μετὰ τὸν ὄρθρο τῶν Χριστουγέννων.

Χαίρετε.
Αυτό γίνεται μόνο τις ημέρες που η λειτουργία της παραμονής ψάλλεται τριθέκτη (δηλαδή ΣΚ), εάν δεν κάνω λάθος.

 

[giorgosgoudi]

Μπορείτε να δομησετε τις πληροφορίες αυτές και να μας δώσετε την εξέλιξη του εορτασμού λίγο πιο περιγραφικά;

 

[MTheodorakis]

Πρόκειται γιὰ μέρος τῆς ἀρχικῆς διάταξης, τὸ ὁποῖο σταδιακὰ λησμονήθηκε.

Τὶς ὑπακοὲς γενικά, καὶ εἰδικὰ τὶς «Λαθὼν ἐτέχθης...» καὶ «Ἀνέτειλας Χριστὲ ἐκ Παρθένου...», ἄρχιζε ὁ διάκονος παραδίδοντάς τις στὸ λαό.

Ἀπὸ τὶς Ἀρχέτυπες διατάξεις:

«Εἰς τὸ τέλος τῶν στιχολογιῶν ἡ ὑπακοὴ» (χφ. Σινὰ 755 πεντηκοστάριο ι’ αἰ. φ. 161r, ΤΕ σσ. 258, 276, 500, 608) ὑποδεικνύεται (ψάλλεται· ΤΜ σσ. 294, 297, ΤΕ σ. 359, R φ. 131v, ΚΣ σσ. 8, 161, B 350 φ. 4r, ΤΚΠ σ. 215) πρῶτα ἀπὸ τὸν διάκονο (Μ. Ἀθανασίου ἔργα ΕΠΕ τ. 8 σ. 382, χφ. Κρυπτοφέῤῥης Α.δ.II προφητολόγιο ι’ αἰ.) ἀπὸ τὸν ἄμβωνα[1], ποὺ βρίσκεται στὸ μέσον τοῦ ναοῦ[2], στραμμένο πρὸς ἀνατολάς, κατόπιν ὁ ἀναγνώστης ἀπὸ τὴν ἴδια θέση ἀρχίζει τὴ «στιχολογία τῆς ὑπακοῆς[3]», δηλαδὴ ἕναν κατάλληλο ψαλμό, στοὺς στίχους τοῦ ὁποίου ὅλος ὁ λαὸς ἐπαναλαμβάνει τὸ ἀκροτελεύτιο τῆς ὑπακοῆς, κατὰ τὴν τάξη τοῦ «Λαθὼν ἐτέχθης ὑπὸ τὸ σπήλαιον» (Τ Ι σ. 150, D I σσ. 339-340, 356, 382, 660, ΚΣ σ. 102, ΤΡΕ Β’ σ. 245, Π. Τρεμπέλα Λειτουργικοὶ τύποι Αἰγύπτου καὶ ᾿Ανατολῆς σ. 87, ΑΛΑ Δ’ σ. 286· βλ. Ἀποκ. ιθ’ 1-4) «ἱσταμένων πάντων» (ΤΜ σ. 83, χφφ. Barb. gr. 359 τυπικὸ τῆς Bova τοῦ ἔτους 1552 φ. 43v, Vat. gr. 1609 τυπικὸ τοῦ ἔτους 1585 φ. 51r).
[1] χφφ. Φλωρεντίας Plutei 09.15 προφητολόγιο τοῦ ἔτους 964 φφ. 119v, 129v, 133r, ΤΑ σ. 192, Barb. gr. 359 τυπικὸ τῆς Bova τοῦ ἔτους 1552 φ. 38v.
[2] Ἡ ὑπακοὴ λέγεται ἀπὸ τὸ μέσον τοῦ ναοῦ καὶ κατὰ τὸν Ἀ. Βουδούρη Οἱ μουσικοὶ χοροὶ τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ ᾿Εκκλησίας κατὰ τοὺς κάτω χρόνους μέρος β’ 1937 σ. 14.
[3] Δ σ. 99. Καὶ οἱ ἀναστάσιμες ὑπακοὲς εἶχαν στιχολογία (στὸ χφ. Πάτμου 221 ψαλτικὸν μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1162-1179 φφ. 179v-183r μαρτυρεῖται Δόξα, Καὶ νῦν).

 

[giorgosgoudi]

Και ποιες ήταν οι χριστουγεννιάτικες υπακοες κατά τις πηγές; Μέχρι πότε υπήρχαν;

 

[π. Μάξιμος]

Αυτό γίνεται μόνο τις ημέρες που η λειτουργία της παραμονής ψάλλεται τριθέκτη (δηλαδή ΣΚ), εάν δεν κάνω λάθος.

Πάντα γίνεται. Δηλ. οἱ ἑσπερινές θ. λειτουργίες τοῦ Μ. Βασιλείου τῶν παραμονῶν Χριστουγέννων καί Θεοφανείων δέν ἔχουν «Ὅσοι εἰς Χριστὸν...». Τό «Ὅσοι εἰς Χριστὸν...» προβλέπεται μόνον στίς μετά τόν ὄρθρο θ. λειτουργίες.
Ἡ πρόβλεψη γιά τό «Ὅσοι εἰς Χριστὸν...» καί στίς α΄ μεθέορτες εἶναι πρόβλεψη τῶν νεωτέρων πατριαρχικῶν τυπικῶν, ἴσως ἀπό μίμηση τοῦ Πάσχα.

Βέβαια ἄν πᾶμε πολύ πιό πίσω (χρονικά) ἀπό τίς πηγές πού προσάγει ὁ Μανόλης, μᾶλλον πάντα εἴχαμε (ὅλες τίς ἡμέρες ἐννοῶ) καί θ. λειτουργία ἑσπερινή (ἀρχαία παννυχίδα) μέ τήν ἐπίσημη λειτουργία (Μ. Βασιλείου) —πού δέν καταργεῖται τά ΣΚ μεταφερομένη στήν πρωινή— καί εἴχαμε καί βαπτίσματα στήν παννυχίδα. Ἀλλά ξεφεύγουμε ἀρκετά...

 

[MTheodorakis]

Και ποιες ήταν οι χριστουγεννιάτικες υπακοες κατά τις πηγές; Μέχρι πότε υπήρχαν;

«Λαθὼν ἐτέχθης...» καὶ «Ἀνέτειλας Χριστὲ ἐκ Παρθένου...» καὶ ἀπὸ γ' ᾠδῆς «Τὴν ἀπαρχὴν τῶν Ἐθνῶν...» μὲ ἄγνωστη στιχολογία.

 

[giorgosgoudi]

Από τον όρθρο ξεκίνησαν; Πότε κατέβηκαν στον εσπερινό;

 

[MTheodorakis]

Δὲν γνωρίζω.