Περί της ψαλτικής εκτέλεσης/απόδοσης των παρακλητικών κανόνων και γενικά των κανόνων

[petrosgrc]

[Σημ. συντ. (π.Μ.) Μετακίνηση μηνυμάτων από το θέμα: Μουσικά κείμενα Παρακλήσεων της Θεοτόκου (Μικράς και Μεγάλης)

Επιτρέψατέ μου να εκφέρω μία «αιρετική» άποψη. Θεωρώ ότι ο προσφορότερος τρόπος να ψαλεί ο οποιοσδήποτε κανόνας είναι μαθαίνοντας σωστά τους ειρμούς και εφαρμόζοντας τις μουσικές γραμμές στα τροπάρια. Αυτή θεωρώ ότι είναι η φιλοσοφία του κανόνα. Ειδικώτερα, οι Παρακλητικοί Κανόνες, λόγω και της ψαλμωδίας τους από γυναίκες έχουν κακοποιηθεί ίσως περισσότερο από κάθε άλλου είδους κανόνα με ελευθεριάζουσες ερμηνείες οι οποίες εμένα τουλάχιστον δεν με εκφράζουν. Επίσης, καθώς είναι κανόνας, προέχει η σωστή ερμηνεία με βάση το μέτρο του μέλος και όχι με βάση τη σύνταξη ή γραμματικά κόμματα και τελείες. Τα κείμενα της βυζαντινής υμνογραφίας είναι ποιήματα με μέτρο και όχι πεζές διδαχές.

 

[Θεόδωρος Τσατσαρώνης]

Επιτρέψατέ μου να εκφέρω μία «αιρετική» άποψη. Θεωρώ ότι ο προσφορότερος τρόπος να ψαλεί ο οποιοσδήποτε κανόνας είναι μαθαίνοντας σωστά τους ειρμούς και εφαρμόζοντας τις μουσικές γραμμές στα τροπάρια. Αυτή θεωρώ ότι είναι η φιλοσοφία του κανόνα.

Συμφωνώ απόλυτα, αγαπητέ, σ αυτή σας την τοποθέτηση! Πιστεύω ότι είναι καλό να καταγράφονται και κάπου οι κανόνες, ώστε να υπάρχει κάποια αναφορά/ένας κοινός οδηγός για όλους τους ψάλλοντες. Όπως επίσης και σε μία χορωδιακή εκτέλεση θεωρώ σημαντική την ύπαρξη ενός μουσικού κειμένου ώστε να αποφεύγονται χασμωδίες (ειδικά αν ο χορός συσταθεί περιστασιακά)

Επίσης, καθώς είναι κανόνας, προέχει η σωστή ερμηνεία με βάση το μέτρο του μέλος και όχι με βάση τη σύνταξη ή γραμματικά κόμματα και τελείες.

Εδω όμως θα διαφωνούσα ελαφρώς. Έχω υπόψη μου κάποια σημεία που το μέλος κατακρεουργει τον λόγο! Και σε προσμόμοια και σε τροπάρια κανόνων ... Προσωπικά απορώ μ αυτούς που ισχυρίζονται ότι, πχ μια αργία, ή ενας διαφορετικος τονισμός του μέλους, τους χαλάει το άκουσμα ... βέβαια όλες αυτές οι διατυπωσεις είναι γενικές, αλλά ας μη ξεχνάμε το διδακτικό ρόλο του ψάλτη ... και αυτός διαφαίνεται και μέσα στον κανόνα και παντού!

Ελπίζω να μην απέχουμε παρασάγγας της θεματολογίας του thread ... Αδερφοι και πατέρες, ευχεσθε!

 

[petrosgrc]

Το μέλος δεν κατακρεουργεί τον λόγο. Ο λόγος είναι ποιητικός και ο ποιητικός λόγος έχει τους κανόνες του οι οποίοι δεν ταυτίζονται πάντοτε με τους γραμματικούς/συντακτικούς κανόνες ποιητική αδεία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το μέλος συμμορφώνεται με τους ποιητικούς κανόνες οι οποίοι και ορίζουν τον τρόπο με τον οποίο ρέει το μέλος αβίαστα και όχι με τους κανόνες της γραμματικής ή του συντακτικού οι οποίοι αφορούν στα πεζά κείμενα και όχι τα ποιητικά.

 

[petrosgrc]

Επίσης, στους κανόνες συγκεκριμένα φρονώ ότι η χορωδιακή συμψαλμωδία δεν ταιριάζει λόγω του μεγέθους των κομματιών αλλά και του σύντομου ρυθμού στον οποίον κανονικά πρέπει να λέγονται. Όταν οι κανόνες λέγονται χορωδιακά, συνήθως έχουμε τα δύο εξής φαινόμενα:
Το πρώτο είναι ο ρυθμός να είναι αρκετά αργός για κανόνα ή ο προεξάρχων να τον λέει γρήγορα και οι υπόλοιποι να ακούγονται σαν ουρά γιατί έχουν διαφορά φάσης. Νομίζω ότι στους κανόνες ταιριάζει ο καθένας να λέει από ένα τροπάριο απ' έξω βάσει του ειρμού ώστε να εξοικειώνονται όλοι με αυτόν τον τρόπο ψαλμωδίας. Αν τυχόν κάποιοι δεν μπορούν να πουν τα μέλη, ας κρατούν ισοκράτημα στον εκάστοτε ψάλλοντα ή σε κάποιες περιπτώσεις ας σιωπούν, δεν είναι ντροπή. Αυτό κατ' εμέ θα έπρεπε να ισχύει σε πολλά σύντομα μέλη όταν υπάρχει χορωδία, ιδίως όσα είναι προσόμοια.

 

[zoslen]

Μερικές σκέψεις.

α) Υποτίθεται πως ο ειρμος λειτουργει σαν οδηγος για οσα κομματια ψαλλονται κατ' αυτον. Παρατηρουμε ομως πως ακομη και οι κλασικοι συνθετες (Πετρος, Ιωαννης) στους αναστασιμους κανονες ή σε εκεινους της Μ. Εβδομαδος πολλες φορες παραβαινουν τον ειρμο και τροποποιουν το κομματι ουτως ωστε ειτε να συμφωνει με τα νοηματα ειτε να "βγαινει" καλυτερα.
Μήπως αυτό σημαινει αραγε οτι ο ειρμος πρεπει να ειναι απλά ενας σχετικός μπουσουλας τον οποιο μπορουμε να τροποποιουμε κατα το δοκουν;

β) Οι ειρμοι και τα αυτόμελα των προσομοιων καλώς ή κακως δεν εχουν μια και μοναδικη μουσικη γραμμη. Ο κάθε ενας τα μαθαινει ειτε οπως τα διαβασε απο καποιο ειρμολογιο, ειτε οπως τα λενε στο ναο του, ειτε επειδη ετσι του τα εμαθε καποιος, ειτε ετσι τα ακουσε.
Αυτο ομως εχει ως αποτελεσμα να ακουγονται 4 τροπαρια κανονων με εντελως διαφορετικο τροπο απο τον καθε ενα ψαλοντα, σε σημειο που να μην καταλαβαινεις πως ειναι προσομοια, αλλα 4 διαφορετικα τροπαρια. Δεν λεω πως αυτο ειναι απαραιτητα κακο, αλλα αν προκριθει η ποικιλια σε βαρος της ακριβειας, τοτε ποιο το νοημα του προσομοιου;

γ) Μιας και τα τροπαρια των κανονων ή των προσομοιων δημιουργήθηκαν από τον ποιητη με βαση το κομματι-ειρμο, για οποιες ανωμαλίες στις φρασεις, σημεια στιξης και τονισμο, υπευθυνος ειναι αποκλειστικα και μονο ο ποιητης. Εγω σαν μουσικος δεν εχω απολυτως καμια υποχρεωση να αλλαξω τη μουσικη φραση, ας αλλαζε ο ποιητης τη θεση των λεξεων. Και στο κατω κατω, αν δεν του εβγαιναν οι συλλαβες και οι τονισμοι, ας εγραφε το ποιημα και ας ελεγε οτι ειναι αυτομελο, οχι οτι ειναι πανω σε καποιον ειρμο, αλλά στο περιπου!

δ) Το γεγονος πως ο καθε ενας εχει μαθει καποια κομματια με τον δικο του τροπο, καθιστα το χορωδιακο ψαλσιμο τετοιων τροπαριων μαλλον αδυνατο, εκτος και αν προηγηθουν πολλες προβες. Ακομη και με παρτιτουρα μπροστα του ο καθενας ειναι πολυ φυσικο να παρασυρεται και να ξεχνιεται και να λεει αυτο που εχει μαθει και λεει τοσα χρονια και οχι αυτο που γραφει το κειμενο.

Ισως τελικα ετσι να ειναι η φυση αυτων των τροπαριων, "στο περιπου"...

 

[petrosgrc]

Μερικές σκέψεις.

α) Υποτίθεται πως ο ειρμος λειτουργει σαν οδηγος για οσα κομματια ψαλλονται κατ' αυτον. Παρατηρουμε ομως πως ακομη και οι κλασικοι συνθετες (Πετρος, Ιωαννης) στους αναστασιμους κανονες ή σε εκεινους της Μ. Εβδομαδος πολλες φορες παραβαινουν τον ειρμο και τροποποιουν το κομματι ουτως ωστε ειτε να συμφωνει με τα νοηματα ειτε να "βγαινει" καλυτερα.
Μήπως αυτό σημαινει αραγε οτι ο ειρμος πρεπει να ειναι απλά ενας σχετικός μπουσουλας τον οποιο μπορουμε να τροποποιουμε κατα το δοκουν;

Γενικά, σε αυτές τις περιπτώσεις καλύτερα θα ήταν να έχουμε συγκεκριμένα παραδείγματα. Πάντως ο Ιωάννης ήταν αρκούντως επεμβατικός στα κείμενα του Πέτρου, κατά τη γνώμη μου όχι με σωστό τρόπο. Υπάρχουν όμως αλλαγές και αλλαγές. Στον Ακάθιστο Ύμνο π.χ. στην Α΄ Ωδή, ο Ειρμός είναι φυσικά «Ανοίξω το στόμα μου» αλλά μικροδιαφορές υπάρχουν στα τροπάρια χωρίς να αλλάζει η φιλοσοφία του κανόνα: Στο τροπάριο «Χριστού βίβλον έμψυχον» ο τόνος μεταβιβάζεται στην τρίτη συλλαβή («βί») επειδή στο ρυθμοτονικό μέτρο όταν υπάρχουν δύο συνεχόμενες τονισμένες συλλαβές, τονίζεται η δεύτερη. Η περισπωμένη που έχει η συλλαβή «στού» δεν λαμβάνεται υπόψιν γιατί δεν διαβάζονται τα ποιήματα προσωδιακά. Ακόμα, στο τροπάριο «Ρόδον το αμάραντον» ουσιαστικά πριν την πρώτη συλλαβή υπάρχει ατελές μέτρο με παύση γιατί ο Υμνογράφος (Αποδίδεται στον Άγιο Ιωσήφ ο Κανόνας) παραλείπει την πρώτη συλλαβή του ειρμού ενώ το «ο» και το «α» λέγονται με συνίζηση: «τοαμάραντον», οπότε το τροπάριο αποδίδεται ως εξής:
Ανοίξω το στόμαμου
(.)ρόδον τοα μάραντον

Μετρικά και μελικά έτσι διαβάζονται τα τροπάρια, δεν ακολουθούν τους γραμματικούς κανόνες. Γι' αυτό και δικαιολογούνται ακόμα και παρατονισμοί ενώ και οι διασκελισμοί δεν λαμβάνονται υπ' όψιν στη μελοποιΐα.

β) Οι ειρμοι και τα αυτόμελα των προσομοιων καλώς ή κακως δεν εχουν μια και μοναδικη μουσικη γραμμη. Ο κάθε ενας τα μαθαινει ειτε οπως τα διαβασε απο καποιο ειρμολογιο, ειτε οπως τα λενε στο ναο του, ειτε επειδη ετσι του τα εμαθε καποιος, ειτε ετσι τα ακουσε.
Αυτο ομως εχει ως αποτελεσμα να ακουγονται 4 τροπαρια κανονων με εντελως διαφορετικο τροπο απο τον καθε ενα ψαλοντα, σε σημειο που να μην καταλαβαινεις πως ειναι προσομοια, αλλα 4 διαφορετικα τροπαρια. Δεν λεω πως αυτο ειναι απαραιτητα κακο, αλλα αν προκριθει η ποικιλια σε βαρος της ακριβειας, τοτε ποιο το νοημα του προσομοιου;

Από τη στιγμή που διατηρείται η δομή του προσομοίου, δεν καταλαβαίνω γιατί να είναι πρόβλημα οι διαφορετικές προσεγγίσεις. Στο πολύ γνωστό Προσόμοιο «Ὤ τοῦ παραδόξου θαύματος» σε ήχο πλ. δ΄, άλλοι κατεβαίνουν στον κάτω δι, άλλοι κάνουν τις καταλήξεις στον πα, άλλοι κάνουν καταλήξεις στον βου· δεν θεωρώ ότι κάποια από τις προσεγγίσεις είναι «λάθος». Η δόμη και το μέτρο του ποιήματος δεν αλλάζουν. Το άσχημο είναι π.χ. στους Αίνους της Μεταμορφώσεως που έχουμε αύριο να ακούμε προσεγγίσεις του τύπου
«ἀναβοῶντες Σύ τό ἄχρονον φως/ ὑπάρχον Χριστέ καί ἀπαύγασμα τοῦ Πατρός/ εἰ καί θέλων»
Όπου χαλάει το μέτρο του προσομοίου για να «συμμορφωθεί» το μέλον βάσει της γραμματικής σύνταξης ενώ βάσει του μέτρου λέγεται ως εξής:
«ἀναβοῶντες Σύ το ἄχρονον/ φῶς ὑπάρχον καί ἀπαύγασμα/ τοῦ Πατρός εἰ καί θέλων», το οποίο κατ' εμέ είναι και το πιο σωστό αφού ακολουθείται σωστά το μέτρο

γ) Μιας και τα τροπαρια των κανονων ή των προσομοιων δημιουργήθηκαν από τον ποιητη με βαση το κομματι-ειρμο, για οποιες ανωμαλίες στις φρασεις, σημεια στιξης και τονισμο, υπευθυνος ειναι αποκλειστικα και μονο ο ποιητης. Εγω σαν μουσικος δεν εχω απολυτως καμια υποχρεωση να αλλαξω τη μουσικη φραση, ας αλλαζε ο ποιητης τη θεση των λεξεων. Και στο κατω κατω, αν δεν του εβγαιναν οι συλλαβες και οι τονισμοι, ας εγραφε το ποιημα και ας ελεγε οτι ειναι αυτομελο, οχι οτι ειναι πανω σε καποιον ειρμο, αλλά στο περιπου!

Υπάρχουν λίγες περιπτώσεις όπου το προσόμοιο δεν ταιριάζει απόλυτα με τον ειρμό αλλά αυτές δεν είναι ο κανόνας. Οι παρατονισμοί ή οι διασκελισμοί είναι το αλατοπίπερο της ποίησης και σε κάθε περίπτωση προκρίνεται η διαφύλαξη του μέτρου και όχι η γραμματική και η σύνταξη. Φυσικά, η πολυμορφία έχει τη χάρη της, δεν μπαίνουν όλα σε κουτάκια.

δ) Το γεγονος πως ο καθε ενας εχει μαθει καποια κομματια με τον δικο του τροπο, καθιστα το χορωδιακο ψαλσιμο τετοιων τροπαριων μαλλον αδυνατο, εκτος και αν προηγηθουν πολλες προβες. Ακομη και με παρτιτουρα μπροστα του ο καθενας ειναι πολυ φυσικο να παρασυρεται και να ξεχνιεται και να λεει αυτο που εχει μαθει και λεει τοσα χρονια και οχι αυτο που γραφει το κειμενο.

Ισως τελικα ετσι να ειναι η φυση αυτων των τροπαριων, "στο περιπου"...

Αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος για τον οποίον δεν είναι πρόσφορη η χορωδιακή συμψαλμωδία των κανόνων και επιπλέον, δεν έχει κανένα νόημα να μπουν όλοι στο ίδιο «καλούπι» σύμφωνα με την επιθυμία του χοράρχη. Γενικά οι χοράρχες τη σήμερον ημέρα έχουν τη νοοτροπία του «ημίθεου» και θέλουν να καλουπώνουν τα μέλη της χορωδίας τους σύμφωνα με αυτό το οποίο έχουν στο μυαλό τους και με τις δικές τους δυνατότητες, αλλά αυτή είναι κουβέντα για άλλο θέμα.