Μια άγνωστη έντυπη παρτιτούρα χορωδίας του Αθανασίου Παναγιωτίδη

ybulbu

Μπουλμπουτζής Ιωάννης
Δεν πέρασε πολύς καιρός που ο καλός μου φίλος Κώστας Πανουσάκης μου ζήτησε να συναντηθούμε για να μου δώσει κάτι. Όταν βρεθήκαμε, δεν πίστευα στα μάτια μου, μου δώρισε τεύχη από την πρώτη έκδοση του Δοξασταρίου του Πρίγγου. Όταν κάθισα να τα δω με την ησυχία μου, δοκίμασα δεύτερη έκπληξη, ακόμη πιο ανέλπιστη. Ένα εξώφυλλο περιέκλειε παχύτερο περιεχόμενο. Ήταν προφανές πως είχε δύο τεύχη μέσα. Το ένα ήταν οι σελίδες 17-32 του Δοξασταρίου. Το άλλο ήταν από το ίδιο τυπογραφείο, με αριθμημένες σελίδες 1-16, αλλά με τελείως άσχετο περιεχόμενο. Οι όμοιες διαστάσεις των φύλλων και η όμοια γραμματοσειρά είχαν μπερδέψει τον προκάτοχο των τευχών αυτών. Σε επόμενο τεύχος βρήκα και τη συνέχεια του πρώτου μέρους του παράξενου αυτού κειμένου, δηλαδή τις σελίδες 17-28.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Το φυλλάδιο περιλαμβάνει τα εξής μέλη:
- Εἰς πολλὰ ἔτη, σελ. 1
- Χριστὸς γεννᾶται (Καταβασία) σελ. 1
- Ἐπὶ τῶν ποταμῶν, Πολυέλεος Χουρμ. Χαρτοφύλακος σελ. 2
- Πάντα χορηγεῖ σελ. 4
- Χαίρετε λαοί σελ. 5
- Ἔρραναν μῦρα σελ.5
- Εἰς τὸ μνῆμα σὲ ἐπεζήτησεν σελ. 6
- Ἑωθινὸν ΙΑ΄. Φανερῶν ἐαυτόν σελ. 7
- Ψυχή μου, ψυχή μου σελ. 9
- Ἑωθινὸν Ε΄. Ὦ τῶν σοφῶν σου σελ. 10
- Ἤδη βάπτεται κάλαμος σελ. 12
ΜΕΡΟΣ Βον
- Ἐρχόμενος ὁ Κύριος σελ. 14
- Τί σοι προσενέγκωμεν Χριστέ σελ. 16
- Ἑωθινὸν Θ΄. Ὡς ἐπ΄ ἐσχάτων σελ. 10
- Δοξολογία Ἰακώβου Πρωτοψάλτου, Ἦχος α΄ τετράφωνος σελ. 19
- Τὸ ἀληθινὸν φῶς σελ. 21
- Τὸν νυμφῶνα σου βλέπω σελ. 22
- Ὅτε ἡ ἁμαρτωλός σελ. 23
- Τροπάριον τῆς Κασσιανῆς, Κ. Πρίγγου σελ. 24
Η 28η σελίδα αποτελεί οπισθόφυλλο και αναφέρει μόνο το τυπογραφείο του Χρήστου Νικολαΐδου, όπου τυπώθηκαν και τα άλλα δύο γνωστά έργα του Παναγιωτίδη.

ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗ
Από τα μέλη συμπέρανα πως πρόκειται για πάρτα χορωδίας. Δυστυχώς, δεν υπάρχει προμετωπίδα για να ξέρουμε με σιγουριά περί τίνος πρόκειται. Από την ύλη και τις μουσικές θέσεις ταυτοποίησα τον χοράρχη, που δεν είναι άλλος από τον μέγιστο Αθανάσιο Παναγιωτίδη. Δεν ήταν, όμως, η Βυζαντινή Συμφωνία του 1955, της οποίας η πάρτα είναι γνωστή.
Τα κοινά μέλη με τη Βυζαντινή Συμφωνία είναι πολλά: «Πάντα χορηγεί», «Χαίρετε λαοί», «Εἰς τὀ μνῆμα σὲ ἐπεζήτησεν», «Ψυχή μου, ψυχή μου», «Ἤδη βάπτεται κάλαμος», «Ἐρχόμενος ὁ Κύριος», «Τί σοι προσενέγκωμεν Χριστέ», «Τὸ ἀληθινὸν φῶς», «Ὄτε ἡ ἁμαρτωλός».
Πλην της ταύτισης των μελών, που μαρτυρούν κορμό ρεπερτορίου της ίδιας χορωδίας, υπάρχει και ομοιότητα στις θέσεις. Και μόνο «Τὸ ἀληθινὸν φῶς» να ήταν κοινό, αρκούσε για να προδώσει τον χοράρχη, είναι πολύ χαρακτηριστικό. Η ορθογραφία, όμως, διαφέρει αρκετά. Στη Βυζαντινή Συμφωνία είναι αναλυτικότερη και με την προσθήκη αναπνοών, απόδειξη ότι αποτελεί μεταγενέστερη επεξεργασία.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ
Όπως έγραψα και παραπάνω, δεν υπάρχει προμετωπίδα, οπότε δε μπορούμε να εντοπίσουμε με ακρίβεια το έτος που δόθηκε η συναυλία. Έχει, όμως, σημασία να γίνει μια χρονολογική προσέγγιση στο πότε τυπώθηκε η πάρτα αυτή. Για το σκοπό αυτό μίλησα αρχικά με τον κ. Αστέριο Δεβρελή, που απετέλεσε την γραφίδα του Αθανασίου Παναγιωτίδη από το 1953 κ.ε. και που επιμελήθηκε την πάρτα της Βυζαντινής Συμφωνίας και το Επίτομον Αναστασιματάριον (1955). Στο τηλέφωνο ήταν κατηγορηματικός ότι δεν τύπωσε εκείνος άλλη πάρτα με τον Παναγιωτίδη και μου ζήτησε να τη δει. Με το που του την έδειξα, πριν ακόμη την ξεφυλλίσει, μου λέει: «Α, αυτό το ξέρω! Υπήρχε στο Σωματείο (σσ: ήταν κάποτε υπεύθυνος να ανοίγει τα γραφεία του Σωματείου). Το βρήκα εκεί. Ήταν ήδη διαλυμένο. Έγινε σίγουρα πριν γνωρίσω εγώ τον Παναγιωτίδη, δηλαδή πριν το 1953. Και γεννάται το ερώτημα· ποιος να του την κατέγραψε»; Ιδού η απορία...
Αναζητώντας περαιτέρω στοιχεία, εντόπισα χειρόγραφα παλαιών Θεσσαλονικέων με αντιγραφές μεμονωμένων μελών από την πάρτα αυτή χρονολογημένες από το 1952 - άρα μάλλον είχε ήδη τυπωθεί. Ψάχνοντας πληροφορίες για τη συναυλιακή δράση του Παναγιωτίδη, βρήκα την παρακάτω γενικότερη αναφορά του Παναγιώτη Αντωνέλλη στο έργο του «Η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική», Αθήναι 1956:
«Ὁ ἐκλεκτός οὗτος καλλιτέχνης τῆς βυζαντινῆς μελῳδίας διηύθυνεν ἐπανειλημμένως πολυμελεῖς χορῳδίας ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς μετ' ἐξαιρετικῆς ἐπιτυχίας, τόσον ἐν Θεσ/κῃ ὅσον καὶ ἐν Ἀθήναις».
Επόμενος σταθμός στην αναζήτηση ήταν ο φίλος και πρ. πρόεδρος του Σωματείου Ιεροψαλτών Θεσσαλονίκης «Ιωάννης ο Δαμασκηνός» κ. Παναγιώτης Χοβαρδάς, που εκπονεί διδακτορικό σχετικό με την ψαλτική ιστορία της Θεσσαλονίκης. Μου ανέφερε πως βρήκε αναφορές για δύο συναυλίες του Παναγιωτίδη, τον Σεπτέμβριο του 1952 και τον Μάρτιο του 1953, οι οποίες όμως δεν έγιναν με το Σωματείο, καθώς ο Παναγιωτίδης ήταν σε διάσταση μ'αυτό και απείχε από τις εκδηλώσεις του από τον Μάρτιο του 1949 ως το 1955. Έψαξα όσο μπόρεσα, δυστυχώς δεν βρήκα κάποια πληροφορία στον τύπο της εποχής. Δεν έχω πλέον και τη χρονική άνεση να επισκεφτώ βιβλιοθήκες. Πάντως, αν χρονολογείται όντως στο διάστημα αυτό, το πιθανότερο είναι να πρόκειται για συναυλία του προσωπικού χορού του Παναγιωτίδη και όχι του Σωματείου.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ
- Το πιο αξιόλογο στοιχείο της πάρτας είναι, κατά τη γνώμη μου, η καταχώριση του αργοσυντόμου Τροπαρίου της Κασσιανής του Πρίγγου. Αν σκεφτούμε πως το μέλος τυπώθηκε το έτος 1953 στο 4ο τεύχος της Μεγάλης Εβδομάδας του, το πιθανότερο είναι πως η πρώτη έντυπη μορφή του μέλος είναι στην πάρτα αυτή. Μάλιστα, η ορθογραφία του ταυτίζεται με χειρόγραφο του Ψύχα του 1952 και ενδεχομένως να πρόκειται για την πρώτη μορφή του έργου.
- Το ίδιο συμβαίνει και για το «Ἤδη βάπτεται κάλαμος» του Ιακώβου Ναυπλιώτου, που εξέδωσε και ο ίδιος ο Πρίγγος. Όπως παρατήρησε ο φίλος Δημήτρης Σκρέκας, υπάρχουν λεπτομέρειες που δείχνουν πως η γνωστή ηχογράφηση του μέλους από τους Αθανάσιο Παναγιωτίδη, Αθανάσιο Καραμάνη, Χαρίλαο Ταλιαδώρο και Χρύσανθο Θεοδοσόπουλο γίνεται μέσα από την πάρτα αυτή.
- Το «Ὡς ἐπ' ἐσχάτων τῶν χρόνων» βρέθηκε σε αντίγραφα θιασωτών του Πρίγγου αποδιδόμενο στον Άρχοντα, χωρίς βέβαια αυτό να αποκλείει την καταγραφή ή διασκευή θέσεών του. Ρώτησα επ' αυτού τον Δεβρελή και, αφού μελέτησε το μέλος, μου είπε πως η θέση «χαρᾶς τοὺς Μαθητάς» που ανεβαίνει στον άνω Δι' ήταν ξεκάθαρα του Πρίγγου, ο Παναγιωτίδης δεν την συνήθιζε, ούτε την έβαλε στο Αναστασιματάριό του (αυτό δε σημαίνει ότι δεν την παρουσίασε χορωδιακά).
- Σχετικά με το αργό «Χριστὸς γεννᾶται», διασταυρώνεται πληροφορία που μου είχε πει στο παρελθόν ο κ. Δεβρελής πως ο Παναγιωτίδης δεν το έλεγε ποτέ όπως το παρουσίασε στη γνωστή χορωδιακή ηχογράφηση του 1963 στην ΕΡΑ, δηλαδή με χαμηλές θέσεις. Και στον Ναό, και στις ραδιοφωνικές χορωδίες στην Θεσσαλονίκη, και στη συναυλία αυτή όπως αποδεικνύεται, μεταχειριζόταν την ψηλή θέση στο «ἐξ οὐρανῶν». Μάλιστα, με το που του έδειξα το φυλλάδιο, άρχισε να το ψάλλει και μου είπε με χαρά πως έτσι το έλεγαν πάντα.

(Βλ. και εδώ)
 

Attachments

  • Παρτιτούρα Συναυλίας Αθανασίου Παναγιωτίδη.pdf
    839.3 KB · Views: 118
Last edited:

aposapostolopoulos

Απόστολος Αποστολόπουλος
κ. Μπουλμπουτζή, ευχαριστούμε πολύ για την προσφορά σας και την ανάρτηση της παρτιτούρας!
Πολύ ενδιαφέροντα και όλα τα υπόλοιπα (παρατηρήσεις, χρονολόγηση κλπ).
Σημαντικά τα στοιχεία για την παρουσία, την πορεία και την προσφορά του μεγάλου Αθανασίου Παναγιωτίδη στα «ιεροψαλτικά» της Θεσσαλονίκης και όχι μόνο!

Μάλλον εκ παραδρομής μία σελίδα στο pdf αντικαταστάθηκε από άλλη... αντί της 26 βλέπουμε την 18...
Εάν υπάρχει η σελίδα κάντε έναν κόπο να είναι ολοκληρωμένη η παρτιτούρα.
Και πάλι ευχαριστούμε!
 

ybulbu

Μπουλμπουτζής Ιωάννης
Θέλω να ζητήσω συγγνώμη από τα 82 άτομα που κατέβασαν το αρχικό αρχείο. Όπως είπε και ο κ. Αποστολόπουλος, η σελ. 26 είχε αντικατασταθεί από την 18. Πλέον το σφάλμα διορθώθηκε, μπορείτε να ξανακατεβάσετε το αρχείο.
 
Top