Μη ψαλμικά κοινωνικά: με ή χωρίς το Αλληλούια;

Ανοίγω αυτό το θέμα που οπωσδήποτε θα μας είχε απασχολήσει στο παρελθόν. Τα μη ψαλμικά κοινωνικά είναι 3: των Θεοφανείων, του Πάσχα και της Μεσοπεντηκοστής. Ψάχνοντας σε κλασικές μουσικές εκδόσεις της Θ. Λειτουργίας (19ου αι) διαπίστωσα ότι μόνο το Κοινωνικό του Πάσχα στερείται "αλληλούια", τα άλλα δύο όμως το έχουν.

Το σύνηθες επιχείρημα για την παράλειψη του Αλληλούϊα είναι ο μη ψαλμικός στίχος. Υπάρχουν όμως από την άλλη πάμπολλες περιπτώσεις στη λατρεία μας που το Αλληλούϊα επισφραγίζει ή συνοδεύει μη ψαλμικά κείμενα. Από τα Χερουβικά, το Όσοι εις Χριστόν, μέχρι και τη γνωστή δοξολογική κατάληξη Αλληλούια (γ΄) δόξα σοι ο Θεός. Δείτε και σχετική υποσημείωση στο ΣΤ, σσ. 91-92.

Τι πρέπει λοιπόν (σχετικό πάντα το "πρέπει") να γίνεται σε αυτή την περίπτωση; Ας μας διαφωτίσουν όσοι έχουν ερευνήσει.
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Ἀγαπητέ μου Χαράλαμπε,
Θά παραθέσω μόνον τή σχετική βιβλιογραφία πού ἔχω ὑπόψη μου, γιά νά διαβάσει ὅποιος θέλει καί ὅποιος μπορεῖ νά σκανάρει ἀπό αὐτά.

- ΤΜΕ, § 43, σ. 37
- Οἰκ. Γ. Ρήγα, Ζητήματα Τυπικοῦ, σ. 89-91
- Ἰω. Φουντούλη, Ἀπαντήσεις..., 511 (σχετικές 510, 338 καί 339)
- Πρωτοπρ. Κων/Παπαγιάννη, ΣΤ, ὑποσ. 122, σ. 92
- Δίπτυχα 2007, ὑποσ. 136, σ. 130 (καί 2008, ὑποσ. 126, σ. 133)​

ΥΓ. Μοῦ ἄρεσε τό «(σχετικό πάντα το "πρέπει")». Αὐτό, γιά πολλούς ἀπό μᾶς, εἶναι ἕνα ἐπίτευγμα (καί) τοῦ Ψαλτολογίου.


 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
π. Μάξιμος;112865 said:
Θά παραθέσω μόνον τή σχετική βιβλιογραφία πού ἔχω ὑπόψη μου, γιά νά διαβάσει ὅποιος θέλει καί ὅποιος μπορεῖ νά σκανάρει ἀπό αὐτά.
- ΤΜΕ, § 43, σ. 37[...]
Κι εγώ το παρέλειπα, αλλά μόλις διάβασα στην παραπομπή του π. Μαξίμου από το ΤΜΕ ότι "...το δε παραλείπειν τη ημέρα του Πάσχα και ταις λοιπαίς της Διακαινησίμου Εβδομάδος ημέραις μετά τον Απόστολον και το Κοινωνικόν το Αλληλούια, ουδαμού των αρχαίων Τυπικών εύρηται". Δεν ξέρω τι αναγράφουν οι υπόλοιπες πηγές, γιατί δεν τις έχω. Εδώ πάντως υπάρχει ένα πρόβλημα, καθώς στις κλασσικές εκδόσεις των κοινωνικών "Σώμα Χριστού" δεν υπάρχει μελοποιημένο το Αλληλούια. Γιατί άραγε; Δεν γνωρίζω, καθώς δεν έχω ασχοληθεί με τέτοια θέματα. Νομίζω ότι δικαιούται με το παραπάνω ο π. Μάξιμος να αναφέρει και τη δική του γνώμη, καθώς είναι εγνωσμένη στο Ψαλτολόγιο η ενασχόληση και ευρυμάθειά του περί του Τυπικού της Εκκλησίας μας. Χρήσιμο θα ήταν επίσης να ξέρουμε εάν οι υπόλοιπες πηγές λένε κάτι αντίθετο. Χρήσιμη επίσης θα ήταν και μια εξήγηση περί της απουσίας μελοποίησης του Αλληλούια στο κοινωνικό "Σώμα Χριστού".
 
Last edited:
Πιθανώς το "Αλληλούια" να είναι συνυφασμένο ως ακροτελεύτιο στους στίχους των ψαλμών (πχ βλ. Πολυελέους) και εν γένει της Παπαδικής μελοποιίας (ενν. της Παπαδικής ως μελοποίσης των ψαλμικών κειμένων). Και επειδή το Κοινωνικό είναι στίχος του Πολυελέου (της εκλογής) της εορτής έχει ως ακροτελεύτιο το ¨Αλληλούια". Αυτό βέβαια δεν ισχύει για τα Κοινωνικά που δεν είναι στίχοι ψαλμών.

Όταν είναι επαναλαμβανόμενο σε ακολουθία στίχων είναι μονό (π.χ. Πολυέλεοι) ενώ σε μεμονώμένους στίχους (π.χ. Κοινωνικά -κανονικά και στο Χερουβικό) είναι τριπλό.
 

ixadin

Ηχάδιν
Ο Φουντούλης, Λειτουργική Α΄, Θεσσαλονίκη 2004 σελ. 243 γράφει ότι όλα τα κοινωνικά, ψαλμικά ή μη, έχουν Αλληλούια και δεν φαίνεται να στιχολογούνται σε αντίφωνα. Μόνο το κοινωνικό του Πάσχα παραδίδεται με κάποιους στίχους, τους οποίους και αναφέρει.

Το περίεργο είναι ότι η μουσική παράδοση, τουλάχιστον η εξηγημένη (βλ. Χουρμούζιος, Γρηγόριος) δεν διασώζει κανένα Αλληλούια.
 

Κων/νος Βαγενάς

Κωνσταντίνος
Όπως λέει ο π. Παπαγιάννης (ΣΤ, στην παραπομπή του π. Μαξίμου), το Αλληλούια θεωρήθηκε κάποια στιγμή συνυφασμένο και αρμόζον στις ημέρες πένθιμου χαρακτήρα (όπως τις καθημερινές της Μ. Τεσσαρακοστής ή γενικά του Σαββάτου που είναι αφιερωμένο στους κεκοιμημένους) και άρα άρχισε να παραλείπεται. Έτσι εξηγείται και η παράλειψη του Αλληλουαρίου του Ευαγγελίου, που αναφέρει η διάταξη του ΤΜΕ, είναι δηλαδή γενικότερη αντίληψη και όχι αποκλειστικά για τα Κοινωνικά. Για τη Δύση όμως δεν ίσχυσε αυτή η αντίληψη, γι' αυτό βλέπουμε τον Εσπερινό του Πάσχα στο παλαιορωμαϊκό μέλος να έχει σχεδόν μόνο Αλληλούια με σαφώς δοξολογική και χαρμόσυνη χροια!

Επίσης, μπορεί το ΤΜΕ εμμέσως να αποδοκιμάζει την παράλειψη του Αλληλούια στο "Ο τρώγων μου την σάρκα" (και το ΣΤ, βεβαίως) και οι μουσικές συνθέσεις να έχουν Αλληλούια, αλλά τα Δίπτυχα ορίζουν "άνευ αλληλούια" :confused:
 

Π. Δαβίδ

Γενικός συντονιστής
Για τη Δύση όμως δεν ίσχυσε αυτή η αντίληψη, γι' αυτό βλέπουμε τον Εσπερινό του Πάσχα στο παλαιορωμαϊκό μέλος να έχει σχεδόν μόνο Αλληλούια με σαφώς δοξολογική και χαρμόσυνη χροια!

Για αυτό το αλληλούϊα παραλείπεται στη Δυτική παράδοση την Μ. Τεσσαρακοστή.
 

dkalpakidis

Dimitrios Kalpakidis
Επισυνάπτω την σχετική υποσημείωση των Διπτύχων 2008 από τον κ. Διονύσιο Ανατολικιώτη.
Εφ' όσον οι παλαιές συνθέσεις (19 αι. και πίσω) δεν έχουν το "Αλληλούια" δεν είναι πρόβλημα νομίζω να μή ψαλεί έστω κι αν υπάρχει αμφιβολία για την ορθότητα της μιας ή της άλλης πράξεως.
Προσωπικά τις Κυριακές του Πεντηκοσταρίου (Μυροφόρων- Παραλύτου- Σαμαρείτιδος-Τυφλού) ψάλω το "Σώμα Χριστού..." χωρίς το "Αλληλούια" και (εφ΄ όσον υπάρχει χρόνος) το "Αινείτε τον Κύριον" ως β' κοινωνικόν μετά του "Αλληλούια" είτε μονό είτε τριπλό ανάλογα την σύνθεση.
 

Attachments

  • Image-0001.png
    186.3 KB · Views: 60
Last edited:

Shota

Παλαιό Μέλος
Επισυνάπτω την σχετική υποσημείωση των Διπτύχων 2008 από τον κ. Διονύσιο Ανατολικιώτη.
Εφ' όσον οι παλαιές συνθέσεις (19 αι. και πίσω) δεν έχουν το "Αλληλούια" δεν είναι πρόβλημα νομίζω να μή ψαλεί έστω κι αν υπάρχει αμφιβολία για την ορθότητα της μιας ή της άλλης πράξεως.
Προσωπικά τις Κυριακές του Πεντηκοσταρίου (Μυροφόρων- Παραλύτου- Σαμαρείτιδος-Τυφλού) ψάλω το "Σώμα Χριστού..." χωρίς το "Αλληλούια" και (εφ΄ όσον υπάρχει χρόνος) το "Αινείτε τον Κύριον" ως β' κοινωνικόν μετά του "Αλληλούια" είτε μονό είτε τριπλό ανάλογα την σύνθεση.

Το Αλληλουια μετα το "Σωμα Χριστου" το εντοπισα σε ενα Γεωργιανο ωρολογιο το 10ου αι. (Sin. Geo. O 34), αλλα και στο Συναξαριο του Αγ. Γεωργιου Αγιορειτου (μεταφραστηκε στα Γεωργιανα γυρο το 1040).

Υ.γ. Το ενδιαφερον ειναι πως σε ολες τις παλαιες Γεωργιανες πηγες το κειμενο εχει ως εξης: "Σωμα και αιμα Χριστου...". Ισως καποια αρχαια Ιεροσολυμιτικη παραλλαγη;
 
Last edited:

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
«Μέγα τὸ μυστήριον τῆς σῆς Χριστὲ ἀναστάσεως.

Σῶμα Χριστοῦ μεταλάβετε, πηγῆς ἀθανάτου γεύσασθε. Ἀλληλούια.

Θέλων παραγέγονας ἐπὶ τὸ πάθος ὁ ἀθάνατος.

Σῶμα Χριστοῦ μεταλάβετε, πηγῆς ἀθανάτου γεύσασθε. Ἀλληλούια.

Τότε καὶ ὁ ᾅδης συναντήσας ἐπικράνθη λογοθετούμενος, ψυχὰς ἀφαιρούμενος.

Σῶμα Χριστοῦ μεταλάβετε, πηγῆς ἀθανάτου γεύσασθε. Ἀλληλούια.

Τότε καὶ Μαρία ἡ μυρίσασα εὐφράνθη προσκυνήσασα Θεὸν πρὸ τοῦ μνήματος.

Σῶμα Χριστοῦ μεταλάβετε, πηγῆς ἀθανάτου γεύσασθε. Ἀλληλούια.

Εἴπατε τῷ Πέτρῳ καὶ τοῖς λοιποῖς ἀποστόλοις ὅτι ἀνέστη ἐκ νεκρῶν ὁ ἀθάνατος.

Σῶμα Χριστοῦ μεταλάβετε, πηγῆς ἀθανάτου γεύσασθε. Ἀλληλούια»

(Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ Α’ σσ. 243-244).
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Μήπως ὑπάρχει τὸ

S. Harris Communion Chants of the Thirteenth-Century Byzantine Asmatikon 1999;

Εὐχαριστῶ!
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Θεοφάνεια «Κοινωνικὸν· Ἐπεφάνη ἡ χάρις...Ἀλληλούια»

(χφφ. Σινὰ 1598 κανονάριο ι’ αἰ. φ. 22r, Plutei 09.15 ἐκλογάδιο τοῦ ἔτους 964 φ. 142v, Paris. gr. 1590 κανονάριο τοῦ ἔτους 1063 φ. 167v, Moscow State Historical Museum Vladimir 21/Savva 4 πραξαπόστολος β’ ἥμισυ ια’ αἰ. φ. 267v, Κρυπτοφέῤῥης Α. β. V πραξαπόστολος μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1025-1100 φ. 200r, Σινὰ 1094 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 36r, Paris. gr. 1154 τυπικὸ ιβ’ αἰ. φ. 117r, Κρυπτοφέῤῥης Γ. γ. I ᾀσματικὸν α’ ἥμισυ ιβ’ αἰ. φ. 41v, ἁγ. Σάβα 312 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1201 φ. 46r, Κρυπτοφέῤῥης Γ. γ. VII ᾀσματικὸν ιγ’ αἰ. φ. 60r-v, Vat. gr. 1606 ᾀσματικὸν ιγ’-ιδ’ αἰ. φ. 56r-v, Μεγ. Μετεώρου 83 τυπικὸ τοῦ ἔτους 1580 φ. 105v, συνθέσεις Ἰ. Κλαδᾶ, Παναγιώτου Νέου Χρυσάφου καὶ Μπαλασίου ἱερέως).
 
Last edited:

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
«Σῶμα Χριστοῦ...Ἀλληλούια»

(Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ Α’ 1993 σσ. 243-244, Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 5 σ. 47, χφ. Sin. georg. O 34 ὡρολόγιο μεταξὺ τῶν ἐτῶν 962-965 καὶ Ἰβηριτικὸ-Γεωργιανὸ συναξάριο Γεωργίου Ἀθωνίτου μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1042-1044).



«Ὁ τρώγων μου τὴν σάρκα καὶ πίνων μου τὸ αἷμα ἐν ἐμοὶ μένει, κἀγὼ ἐν αὐτῷ, εἶπεν ὁ Κύριος. Ἀλληλούια»

(χφφ. πραξαπόστολοι Μ. Λαύρας Β-74 ια’ αἰ. φ. 24r, Conv. Soppr. 24 (a.k.a. 2742; Plut. 42) ια’ αἰ. φ. 14v, RGB 173.I 281 ια’ αἰ. φφ. 11v-12r, Σινὰ 286 ια’-ιβ’ αἰ. φ. 25v, τυπικὸ Μεσσήνης τοῦ ἔτους 1131 σ. 265, χφφ. Καρακάλλου 305 ΤΑΣ ιγ’ αἰ. φ. 232r, Σινὰ 550 πεντηκοστάριο ιγ’ αἰ. φ. 449r, Σινὰ 894 κανονάριο ιδ’ αἰ. φ. 46v, Καστοριᾶς 8 ᾀσματικὸν α’ ἥμισυ ιδ’ αἰ. φ. 39v).
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
«Τὸ πνεῦμα σου τὸ ἀγαθὸν μὴ ἀντανέλῃς ἀφ’ ἡμῶν δεόμεθα φιλάνθρωπε. Ἀλληλούια»

(χφ. Μ. Λαύρας Δ-45 πεντηκοστάριο ια’-ιβ’ αἰ. φ. 340r).



«Τὸ πνεῦμα σου τὸ ἅγιον μὴ ἀντανέλῃς ἀφ’ ἡμῶν δεόμεθα φιλάνθρωπε. Ἀλληλούια»

(χφφ. Paris. gr. 248 πεντηκοστάριο ιδ’ αἰ. σ. 416 «Ἀλληλούια γ’», Barb. gr. 519 πεντηκοστάριο ιδ’-ιε’ αἰ. φ. 211v).

Σὲ Ἀλληλούια καταλήγουν καὶ οἱ συνθέσεις Μανουὴλ τοῦ Χρυσάφου, Παναγιώτου νέου Χρυσάφου καὶ Μπαλασίου ἱερέως.
 
Last edited:
Top