Μεγαλυνάριο στα Δίπτυχα

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Πρέπει να λέγεται Μεγαλυνάριο της εορτής/αγίου στα Δίπτυχα; Ο Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας γενικά απαγορεύει το ψάλσιμο μεγαλυναρίου και εμείς δεν το λέμε ποτέ. Είδα όμως οτι στο Τυπικό (Δίπτυχα) του Οικουμενικού Πατριαρχείου προέβλεπε το μεγαλυνάριο του Μεγάλου Βασιλείου στην εορτή του. Γνωρίζει κανείς;
 

vagelis

Antonia Xristoforaki Linardaki.
Πρέπει να λέγεται Μεγαλυνάριο της εορτής/αγίου στα Δίπτυχα; Ο Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας γενικά απαγορεύει το ψάλσιμο μεγαλυναρίου και εμείς δεν το λέμε ποτέ. Είδα όμως οτι στο Τυπικό (Δίπτυχα) του Οικουμενικού Πατριαρχείου προέβλεπε το μεγαλυνάριο του Μεγάλου Βασιλείου στην εορτή του. Γνωρίζει κανείς;

Σε εορτες αγιων , καποιοι λενε (κυριως στην πανηγυρη του ναου) καποιοι
οχι . Αλλα νομιζω πως του Αγιου Βασιλειου , σχεδον ολοι (και εγω) λενε
το μεγαλυναριον (Τον ουρανοφαντωρα ...) .
Επισυναπτω τι αναφερει το ''μικρον τυπικον'' .
 

Attachments

  • Μεγαλυναριον.jpg
    77.1 KB · Views: 296

Π. Δαβίδ

Γενικός συντονιστής
Πληροφοριακά αναφέρω ότι το μεγαλυνάριο του Μ. Βασιλείου "Τον ουρανοφάντορα" ψάλλεται από τους Σέρβους και τους Ρουμάνους σε κάθε λειτουργία του Μ. Βασιλείου προς κάλυψη του χρόνου για την ανάγνωση των ευχών από τον ιερέα.
 

V_Zacharis

Παλαιό Μέλος
Λένε αργό "Την Γαρ σην"; Απ' ότι γνωρίζω αν τύχει Λειτουργία Μ.Βασιλείου και Δεσποτική εορτή η σλαβωνική έκδοση του ΤΑΣ έχει αντικατάσταση του "Την Γαρ σην" από τον ειρμό της Θ' ωδής (σαν να ήταν Λειτουργία Χρυσοστόμου) πράγμα που η ελληνική έκδοση του ΤΑΣ δεν το λέει.
 

Π. Δαβίδ

Γενικός συντονιστής
1. Σερβική παράδοση
Η "παραδοσιακή" σερβική εκκλησιαστική μουσική (πόγιανιε) δεν είναι πολυφωνική και ενιαχού ψάλλεται και με ισοκράτημα-δεν είναι όμως βυζαντινή μουσική. Είναι κάτι σαν δημοτικό σερβικό τραγούδι. Από όσο γνωρίζω υπάρχει ένα "Επί σοι χαίρει" -αν κάποιον τον ενδιαφέρει μπορώ να το ανεβάσω ως αρχείο, απλά να πω ότι είναι γραμμένο με πεντάγραμμο (σε μια φωνή όμως). Ψάλλεται λοιπόν το "Επί σοι χαίρει" και μετά την εκφώνηση και "πάντων και πασών" το μεγαλυνάριο του Μ. Βασιλείου (για κάποιο παράξενο λόγο σε δ' ήχο-φυσικά τον "δικό τους"-αν κάποιον τον ενδιαφέρει μπορώ να το ανεβάσω ως αρχείο, απλά να πω ότι είναι γραμμένο με πεντάγραμμο, σε μια φωνή όμως).

2. Ρουμανική παράδοση
Στη Ρουμανία εκτός της παραδοσιακής βυζαντινής μουσικής χρησιμοποιείται και η πολυφωνική ή η "δημοτικοφανής" (ιδιαίτερα στην Τρανσυλβανία). Ισχύουν λοιπόν τα όσα έγραψα παραπάνω. Το αρχαίον "Την γαρ σην μήτραν" υπάρχει στη ρουμανική - δεν γνωρίζω όμως αν και κατά πόσον χρησιμοποιείται συχνά.

Σε Βουλγαρικά βιβλία βυζαντινής μουσικής υπάρχει το αργόν "την γαρ σην μήτραν" (έχω υπόψη μου τη διασκευή του αειμνήστου καθηγουμένου της Μονής Ζωγράφου Καλλιστράτου)-δεν γνωρίζω όμως αν και κατά πόσον χρησιμοποιείται συχνά.
 

Π. Δαβίδ

Γενικός συντονιστής
Επίσης να σημειώσω ότι στη σλαβονική και ρουμανική παράδοση (ανεξαρτήτως εάν χρησιμοποιείται βυζαντινή μουσική ή όχι) το μεγαλυνάριο ψάλλεται στο τέλος των πολυελέων και συγκεκριμένα ως επωδός της εκλογής της εορτής (ή του αγίου). Και στις δύο παραδόσεις οι ψαλμοί των πολυελέων συντμήθηκαν (συνήθως ψάλλονται δύο στίχοι από τον ψαλμό ρλδ΄-πρώτος και τελευταίος- δύο από τον ψαλμό ρλε΄- πρώτος και τελευταίος- και δύο από την εκλογή), η μουσική συντομεύτηκε (ή και έγινε πολυφωνική). Ωστόσο οι πολυέλεοι παρέμειναν στην αρχική των θέση (με παράπλευρες απώλειες τα καθίσματα αφού συνήθως ψάλλονται ή διαβάζονται μόνον αυτά της α΄ στιχολογίας).

Τα μεγαλυνάρια αυτά είναι ειδικά για τις δεσποτικές και θεομητορικές εορτές και υπάρχει και ένα για κάθε «κατηγορία» αγίου (μάρτυρα, ιεράρχη κλπ.) Πιστεύω ότι στην αρχική τους μορφή πρέπει να ήταν «προσόμοια» του «Η ζωή εν τάφω» όπως αποδεικνύεται από το κείμενο του κοινού μεγαλυναρίου για ιεράρχη «Μεγαλύνομέν σε, Ιεράρχα Πάτερ (όνομα) και τιμώμεν την αγίαν μνήμην σου, ότι πρεσβεύεις Χριστώ τω Θεώ υπέρ ημών» (η μετάφραση είναι πρόχειρη δική μου- εάν γίνει από καλύτερο γνώστη της παλαιοσλαβικής ίσως ταιριάξει το μέτρο καλύτερα).

Ο τρόπος ψαλμωδίας του ύμνου αυτού διαφέρει από τόπο σε τόπο. Στη Ρωσία και στις χώρες όπου επικράτησε η πολυφωνία δεν υπάρχει «στάνταρτ» μελωδία. Στη Σερβία και τη Ρουμανία η μελωδία έχει πολλά κοινά στοιχεία-κατά την άποψή μου πυρήνας και των δύο μελωδιών υπήρξε η Ρωσική μελωδία «ζναμένιε» (παραδοσιακός μονοφωνικός τρόπος, σε κάποιες εκτελέσεις και με ένα είδος ισοκρατήματος-χρησιμοποιείται ακόμη από τους Παλαιόπιστους).
Οι Ρουμάνοι για κάποιον ανεξήγητο λόγο γράφουν ότι ο ύμνος ψάλλεται σε α΄ήχο δίπλα όμως στη μαρτυρία του πα σημειώνεται απόστροφος και το μέλος βαίνει σε κάτι σαν γ΄ήχο.

Στη Βουλγαρική ψαλτική παράδοση υπάρχει περισσότερη ποικιλία ανάλογα την εορτή.

Εάν κάποιος ενδιαφέρεται περισσότερο μπορώ να γράψω κι άλλα, όπως και να ανεβάσω αρχεία ( σε παρασημαντική).
 

dkalpakidis

Dimitrios Kalpakidis
Εξ΄ όσον όμως αναφέρει ο μακαρίτης Φουντούλης, όσα γράφει ο μακαριότατος στα ¨περί ψαλτικής¨ και στο Νεό Εγκόλπιον του Αναγνώστου ο π. Κων/νος Παπαγιάννης συμπεραίνω ότι το μεγαλυνάριο καλώς δεν επικράτησε να ψάλλεται στην θεία λειτουργία.
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Εξ΄ όσον όμως αναφέρει ο μακαρίτης Φουντούλης, όσα γράφει ο μακαριότατος στα ¨περί ψαλτικής¨ και στο Νεό Εγκόλπιον του Αναγνώστου ο π. Κων/νος Παπαγιάννης συμπεραίνω ότι το μεγαλυνάριο καλώς δεν επικράτησε να ψάλλεται στην θεία λειτουργία.

Ὑπῆρξε εὔστοχη ἡ παράλειψη τῶν μεγαλυναρίων ἀπό νέα ἔκδοση ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΚΑΙ ΨΑΛΤΟΥ τῆς Ἀ.Δ., γιά τό λόγο πού ἐξηγεῖται, ἤτοι γιά τήν ἀποφυγή ψαλμωδήσεώς τους στή θ. λειτουργία, κάτι πού σαφῶς εἶναι ἀπαράδεκτο καί ἀπηγορευμένο ἤδη ὑπό τῆς Ἱερᾶς Συνόδου.
Γιά τή χρησιμοποίησή τους ὅμως στίς Παρακλήσεις, ὅπως ἐξηγῶ σέ μήνυμά μου στό θέμα τοῦ ψαλτολογίου «Τήν τιμιωτέραν καί θ΄ ᾠδή», θά παραμένει χρήσιμη καί ἡ παλαιά ἔκδοση ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ ΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ τῆς Ἀ.Δ.
 
Last edited:

stapaman

Εφησυχάζων & ενίοτε προξενών αλγεινάς εντυπώσεις δ
Ὑπῆρξε εὔστοχη ἡ παράλειψη τῶν μεγαλυναρίων ἀπό νέα ἔκδοση ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ ΚΑΙ ΨΑΛΤΟΥ τῆς Ἀ.Δ., γιά τό λόγο πού ἐξηγεῖται, ἤτοι γιά τήν ἀποφυγή ψαλμωδήσεώς τους στή θ. λειτουργία, κάτι πού σαφῶς εἶναι ἀπαράδεκτο καί ἀπηγορευμένο ἤδη ὑπό τῆς Ἱερᾶς Συνόδου.
Γιά τή χρησιμοποίησή τους ὅμως στίς Παρακλήσεις, ὅπως ἐξηγῶ σέ μήνυμά μου στό θέμα τοῦ ψαλτολογίου «Τήν τιμιωτέραν καί θ΄ ᾠδή», θά παραμένει χρήσιμη καί ἡ παλαιά ἔκδοση ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ ΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ τῆς Ἀ.Δ.

Όντως ορθά έπραξε ο εκδότης! Από προσωπική εμπειρία θα επισημάνω ότι η ψαλμώδηση ή όχι του Μεγαλυναρίου είχε υπάρξει κατά καιρούς αφορμή αντιπαραθέσεων μετά το πέρας της Θ.Λ. σε εορτές... Όσοι δεν εγνώριζαν την απαγόρευση έσπευδαν μετά να δικαιολογηθούν ότι "αρέσει στον κόσμο". Τη συγκεκριμένη δικαιολογία όμως προσωπικά τη βρίσκω φαιδρή μια που αφ' ενός δεν νομίζω να απασχολεί πολλούς το θέμα, ή ακόμα και να γνωρίζουν τι είναι το Μεγαλυνάριο και πού ψάλλεται. Αφ' ετέρου, ακόμα και να γνωρίζει ο κόσμος και να το θέλει, αλίμονο εάν ακολουθήσουμε το τι αρέσει και τι δεν αρέσει στον κόσμο, και όχι την Τάξη...
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


«Ἄλλο μεγαλυνάριο πλὴν τοῦ θεομητορικοῦ» (ιδ’ αἰ.) «δὲν ψάλλεται στὴ θεία λειτουργία» (Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ Α’ σ. 237). Γιὰ κάθε θεία εὐχαριστία ὁ Κύριος λέγει «τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν» (Λκ. κβ’, 19) ἀποκλειστικά. Ἡ εἰσαγωγὴ τοῦ μεγαλυναρίου εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ φαινόμενα τῆς σταδιακῆς φθορᾶς τοῦ τυπικοῦ, τὰ ὁποῖα τὸ περιπλέκουν καὶ δημιουργοῦν ἀπορίες, καθὼς δὲν ἔχουν σχέση μὲ τὴν παλαιὰ παράδοση, οὔ τε ἐντάσσονται σ’ αὐτήν.
 
Last edited:

Greekψαλτης

Ψαλῶ τῶ Θεῶ μου, ἕως ὑπάρχω.
Για ποιο λογο εχει απαγορευτει απο την Ιερα Συνοδο να λεγονται τα μεγαλυναρια των εορταζομενων Αγιων και γιατι μεχρι προτινος λεγονταν και υπηρχαν στα εγκολπια? Ειναι κατι το οποιο με πολλους φιλους ψαλτες εχω συζητησει και ακρη δεν εβγαλα.:confused:
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Greekψαλτης;81684 said:
Για ποιο λογο εχει απαγορευτει απο την Ιερα Συνοδο να λεγονται τα μεγαλυναρια των εορταζομενων Αγιων και γιατι μεχρι προτινος λεγονταν και υπηρχαν στα εγκολπια? Ειναι κατι το οποιο με πολλους φιλους ψαλτες εχω συζητησει και ακρη δεν εβγαλα.:confused:
Περιμένουμε ἀκόμη τόν Δ. Κ. νά σκανάρει...

Ιωάννης Φουντούλης και π. Κωνσταντίνος Παπαγιάννης γράφουν σχετικά...
Το Νέο Εγκόλπιο τα έχει αφαιρέσει. Όταν βρώ χρόνο θα σκανάρω τα σχετικά...

Ὅπως ὀρθῶς ἀναρωτήθηκες γιά τήν προσθήκη τῶν μεγαλυναρίων τῶν ἁγίων στήν παράκληση, ἀφοῦ δέν τό προβλέπει τό τυπικό, ἀλλά εἴπαμε ὅτι πρόκειται γιά εὐλαβῆ συνήθεια, πού ὅμως, ὅπως εἶχα διαπιστώσει ἐκεῖ, μποροῦν νά ἔχουν κάποιο ἔρεισμα, ἔτσι καί στή θ. λειτουργία δέν προβλέπεται αὐτό ἀπό τήν τάξη καί κυρίως τή δομή της, ἡ παρεμβολή μεγαλυναρίου ἑορτῆς ἤ ἁγίου, ἀλλά κι ἐδῶ πρόκειται προφανῶς γιά καινοφανῆ εὐλαβῆ συνήθεια, πλήν ἄστοχο. Μεγαλυνάριο τῆς Θεοτόκου μόνον καθιερώθηκε καί ἀντικαθίσταται ἀπό τόν εἱρμό τῆς θ΄ᾠδῆς στίς ἑορτές. Εἶναι λοιπόν κάτι ἀντιπαραδοσιακό, πού ἐπιπλέον ἀλλοιώνει τή δομή τῆς θ. λειτουργίας, ὅσο κι ἄν φαίνεται ὅτι ἡ γιά κάποια χρόνια καί κατά τόπους προσθήκη ἔγινε «παράδοση». Δέν ἀρκεῖ αὐτό. Οἱ ἑορταζόμενοι ἅγιοι τιμῶνται ἐπαρκῶς μέ τά τροπάρια τοῦ ἑσπερινοῦ καί ὄρθρου, ἀλλά καί στή θ. λειτουργία μέ τό μετά τήν εἴσοδο ἀπολυτίκιο (ἤ καί κοντάκιο), ὅσο καί μέ τά τροπάρια τοῦ κανόνος στούς μακαρισμούς, ἄν ψάλλονται τυπικά καί μακαρισμοί.

Ἐρώτηση: Στήν περίπτωση παρεμβολῆς, σέ ποιό σημεῖο παρεμβάλλεται;


 

dkalpakidis

Dimitrios Kalpakidis
Ιωάννης Φουντούλης και π. Κωνσταντίνος Παπαγιάννης γράφουν σχετικά...
Το Νέο Εγκόλπιο τα έχει αφαιρέσει. Όταν βρώ χρόνο θα σκανάρω τα σχετικά...
Έχετε δίκαιο π. Μάξιμε να "διαμαρτύρεστε" αλλά θεώρησα ότι το θέμα καλύφθηκε με όσα γράφτηκαν, οπότε δεν μπήκα στον κόπο να σκανάρω. Πάντως στην εισαγωγή του εγκολπίου ο π. Κωνσταντίνος γράφει αρκετά για το θέμα. Οι ενδιαφερόμενοι - κληρικοί, ψάλτες, -επιβάλλεται να προμηθευτούν, με φροντίδα και οικονομική δαπάνη των ιερών ναών το Νέο Εγκόλπιο Αναγνώστου.
 

tsak77

Χρῆστος Τσακίρογλου
Ιωάννης Φουντούλης και π. Κωνσταντίνος Παπαγιάννης γράφουν σχετικά...
Το Νέο Εγκόλπιο τα έχει αφαιρέσει. Όταν βρώ χρόνο θα σκανάρω τα σχετικά...

Ο Ιωάννης Φουντούλης στα "Κείμενα Λειτουργικής. 3ο τεύχος. Θείαι Λειτουργίαι" (Θεσσαλονίκη 1985) δεν αναφέρει την ψαλμώδηση μεγαλυναρίων. Στις λειτουργικές απορίες δεν βρήκα κάτι μέσω των περιεχομένων ούτε στα λειτουργικά θέματα. Εν αναμονή του Δημητρίου.

Το ΗΟΠ αναφέρει την ψαλμώδηση του Μεγαλυναρίου του Μ. Βασιλείου, όπως έγραψε ο Δημήτρης στο πρώτη μήνυμα, διότι ενώ το ΤΜΕ δεν προβλέπει ούτε στην προθεωρία ούτε στην τυπική διάταξη της λειτουργίας της Κυριακής Μεγαλυνάρια, κατ' εξαίρεση (παράδοση ίσως;) την ημέρα της εορτής του Μ. Βασιλείου, προβλέπει στα Δίπτυχα την ψαλμώδηση του Μεγαλυναρίου του Αγίου "Τον ουρανοφάντορα...". Σωστό ή λάθος, το ΗΟΠ κάνει την αναφορά αυτή λόγω του ΤΜΕ.
 
Ἔχω νά προσθέσω στά παραπάνω πώς ἐδώ στό Ἅγιον Ὄρος οἱ Βατοπαιδινοί πατέρες ἔφεραν αὐτή τή συνήθεια ψαλμωδήσεως τῶν μεγαλυναρίων τῶν ἁγίων, πρός μεγάλην ἀπογοήτευσιν τῶν παλαιοτέρων. Τελικά μόνον αὐτοί τό διατηροῦν. Μεγαλυνάρια ψάλλουμε καμμιά φορά σέ πανηγύρεις, ὄχι ὅμως μέσα στήν λειτουργία ἀλλά στή διανομή τοῦ ἀντιδώρου.
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Ο Ιωάννης Φουντούλης στα "Κείμενα Λειτουργικής. 3ο τεύχος. Θείαι Λειτουργίαι" (Θεσσαλονίκη 1985) δεν αναφέρει την ψαλμώδηση μεγαλυναρίων. Στις λειτουργικές απορίες δεν βρήκα κάτι μέσω των περιεχομένων ούτε στα λειτουργικά θέματα. Εν αναμονή του Δημητρίου.
Εἶναι στή Λειτουργική Α΄, σ. 237. Βρῆκα ἐπίσης μιά εἰσήγησή του στό Γ' ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ μέ θέμα «Τελετουργική προσέγγιση τῆς Θείας Λειτουργίας» (ὅλες οἱ εἰσηγήσεις βρίσκονται ἐδῶ), ὅπου γράφει: «Μεγαλυνάρια δέν ψάλλονται στή θεία Λειτουργία, ἀλλά μετά τήν θ΄ ὠδή τοῦ κανόνος τοῦ ὄρθρου ἤ στήν ἀντίστοιχη θέση τῶν παρακλητικῶν κανόνων (σημ. δική μου: αὐτό ἔχει σχέση μέ τή χθεσινή παρατήρηση ἐδῶ κι ἐκεῖ πού παραπέμπω). Στή θεία Λειτουργία διακόπτουν τή ροή τοῦ μυστηρίου καί ἀποπροσανατολίζουν τή σύναξη ἀπό τήν τελεσιουργία τῆς θείας εὐχαριστίας σέ θέματα πού ἔχουν ἐξαντληθεῖ στόν ὄρθρο καί στό πρῶτο μέρος τῆς συνάξεως (στό pdf πού παραπέμπω σελ. 173).

Βρῆκα στό ἀρχεῖο μου τήν Ἐγκύκλιο τῆς Ἱ. Συνόδου, πού ἔχει ἀριθμό 2683/8-11-1999.

Βρῆκα ὅμως καί ἐνδιαφέρον ἄρθρο στή ΣΥΜΒΟΛΗ, τ. 13, σ. 38-43.


Το ΗΟΠ αναφέρει την ψαλμώδηση του Μεγαλυναρίου του Μ. Βασιλείου, όπως έγραψε ο Δημήτρης στο πρώτη μήνυμα, διότι ενώ το ΤΜΕ δεν προβλέπει ούτε στην προθεωρία ούτε στην τυπική διάταξη της λειτουργίας της Κυριακής Μεγαλυνάρια, κατ' εξαίρεση (παράδοση ίσως;) την ημέρα της εορτής του Μ. Βασιλείου, προβλέπει στα Δίπτυχα την ψαλμώδηση του Μεγαλυναρίου του Αγίου "Τον ουρανοφάντορα...". Σωστό ή λάθος, το ΗΟΠ κάνει την αναφορά αυτή λόγω του ΤΜΕ.

Ὅπως γράφει ὁ Διονύσιος στή Συμβολή, τό ΤΜΕ προβλέπει καί τό τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, τό δέ ΤΚΠ γιά 3 Σεπτεμβρίου, 25 Νοεμβρίου καί 21 Μαΐου, πού τά ἀφαίρεσε ὁ Βιολάκης. Γιά τοῦ ἁγίου Βασιλείου ἀναφέρει καί ὁ Ἀπ. Κώνστας, ὅπως εἴδαμε ἐδῶ.

Γιά τήν ἑρμηνεία τοῦ θέματος, ὅπως διάβασα πρίν στό μνημειῶδες ἔργο τοῦ Π. Ν. Τρεμπέλα, Αἱ τρεῖς Λειτουργίαι, σ. 116/117, καθώς καί στήν Διάταξη τοῦ Φ. Κόκκινου στό ἴδιο (καί τά μνημονεύει καί ὁ Διονύσιος) καί ὅπως ἔχει γραφεῖ ἤδη στό Ψαλτολόγιον ἀπό τόν Μ. Θεοδωράκη, οὔτε τό μεγαλυνάριον τῆς Θεοτόκου ὑπῆρχε. Πρό κατ᾿ ἀρχήν (ὅπως βλέπουμε στή «βυζαντινοποιημένη» σέ κάποια σημεῖα θ. λειτουργία Ἰακώβου Ἀδελφοθέου) καί ἀργότερα μετά τήν ἐκφώνηση Ἐξαιρέτως τῆς παναγίας... ἄρχισε ὁ ἱερεύς ἤ ὁ διάκονος νά λέει καθ᾿ ἑαυτόν Χαῖρε κεχαριτωμένη, Θεοτόκε παρθένε, Μακαρίζομέν σε, Ὑπὸ τὴν σὴν εὐσπλαχνίαν, Ἄξιόν ἐστι, Ἐπὶ σοὶ χαίρει. Σέ ἕνα εὐχολόγιο τοῦ ιζ΄ αἰ. σημειώνεται κάτι καινοφανές ἀλλά σχετικό μέ τήν «ὕψωση τῆς Παναγίας» (κάτι πού ἔχει γράψει καί ὁ Φουντούλης σχετικά μέ τήν εὐλογία τοῦ ἀντιδώρου ἐκείνη τή στιγμή), δηλ. τῆς μερίδας τῆς Παναγίας στό δισκάριον (πού εἶναι ἀπό τήν ἀκολουθία τῆς Τραπέζης, κάτι πού γινόταν καί στό τέλος τῆς θ΄ ᾠδῆς τοῦ ὄρθρου κατά Συμεών Θεσσαλονίκης, ὅπως ἔχουμε γράψει σέ ἄλλο θέμα, καί δικαιολογεῖ τό Ἄξιόν ἐστι μετά τόν εἱρμό τῆς θ΄ καί τά ἐν συνεχείᾳ μεγαλυνάρια στήν παράκληση). Στό ἴδιο εὐχολόγιο σημειώνεται «εἰ βούλει λέγε καί τό Βαπτιστά τοῦ Χριστοῦ, Ἱκετεύσατε ὑπέρ ἡμῶν, Ὑπὸ τὴν σὴν εὐσπλαχνίαν». Καί αὐτό ἐπειδή, ὡς γνωστόν, μετά τό Ἐξαιρέτως συνεχίζεται ἡ μνημόνευση τοῦ Προδρόμου, τῶν ἀποστόλων καί πάντων τῶν ἁγίων καί τῶν ἁγίων τῆς ἡμέρας. Ἀπό αὐτή τήν ὄχι ἰσχυρά μαρτυρία καί ὅταν πλέον τό Ἄξιόν ἐστι ἀπό μυστική ἀπαγγελία ἔγινε ψαλμωδία, κάποιες τέτοιες εὐλαβεῖς συνήθειες (σχετιζόμενες ἀκόμη μέ τά «ὑψώματα» τῶν ἑορταζόντων, ἐν τῷ ναῷ ἤ κατ᾿ οἶκον) εἰσήγαγον καί μεγαλυνάρια ἑορταζομένων ἁγίων. Δύο ἀπό αὐτά στό ἰσχῦον τυπικό διετηρήθησαν, παρά τήν μνημονευθεῖσα καί ἰσχύουσα γενική διάταξη, ὅτι μόνον τό μεγαλυνάριον τῆς Θεοτόκου ἔχει θέση στή λειτουργία.

 
Last edited:
E

emakris

Guest
1. Σερβική παράδοση
Η "παραδοσιακή" σερβική εκκλησιαστική μουσική (πόγιανιε) δεν είναι πολυφωνική και ενιαχού ψάλλεται και με ισοκράτημα-δεν είναι όμως βυζαντινή μουσική. Είναι κάτι σαν δημοτικό σερβικό τραγούδι. Από όσο γνωρίζω υπάρχει ένα "Επί σοι χαίρει" -αν κάποιον τον ενδιαφέρει μπορώ να το ανεβάσω ως αρχείο, απλά να πω ότι είναι γραμμένο με πεντάγραμμο (σε μια φωνή όμως). Ψάλλεται λοιπόν το "Επί σοι χαίρει" και μετά την εκφώνηση και "πάντων και πασών" το μεγαλυνάριο του Μ. Βασιλείου (για κάποιο παράξενο λόγο σε δ' ήχο-φυσικά τον "δικό τους"-αν κάποιον τον ενδιαφέρει μπορώ να το ανεβάσω ως αρχείο, απλά να πω ότι είναι γραμμένο με πεντάγραμμο, σε μια φωνή όμως).

2. Ρουμανική παράδοση
Στη Ρουμανία εκτός της παραδοσιακής βυζαντινής μουσικής χρησιμοποιείται και η πολυφωνική ή η "δημοτικοφανής" (ιδιαίτερα στην Τρανσυλβανία). Ισχύουν λοιπόν τα όσα έγραψα παραπάνω. Το αρχαίον "Την γαρ σην μήτραν" υπάρχει στη ρουμανική - δεν γνωρίζω όμως αν και κατά πόσον χρησιμοποιείται συχνά.

Σε Βουλγαρικά βιβλία βυζαντινής μουσικής υπάρχει το αργόν "την γαρ σην μήτραν" (έχω υπόψη μου τη διασκευή του αειμνήστου καθηγουμένου της Μονής Ζωγράφου Καλλιστράτου)-δεν γνωρίζω όμως αν και κατά πόσον χρησιμοποιείται συχνά.


Επίσης να σημειώσω ότι στη σλαβονική και ρουμανική παράδοση (ανεξαρτήτως εάν χρησιμοποιείται βυζαντινή μουσική ή όχι) το μεγαλυνάριο ψάλλεται στο τέλος των πολυελέων και συγκεκριμένα ως επωδός της εκλογής της εορτής (ή του αγίου). Και στις δύο παραδόσεις οι ψαλμοί των πολυελέων συντμήθηκαν (συνήθως ψάλλονται δύο στίχοι από τον ψαλμό ρλδ΄-πρώτος και τελευταίος- δύο από τον ψαλμό ρλε΄- πρώτος και τελευταίος- και δύο από την εκλογή), η μουσική συντομεύτηκε (ή και έγινε πολυφωνική). Ωστόσο οι πολυέλεοι παρέμειναν στην αρχική των θέση (με παράπλευρες απώλειες τα καθίσματα αφού συνήθως ψάλλονται ή διαβάζονται μόνον αυτά της α΄ στιχολογίας).

Τα μεγαλυνάρια αυτά είναι ειδικά για τις δεσποτικές και θεομητορικές εορτές και υπάρχει και ένα για κάθε «κατηγορία» αγίου (μάρτυρα, ιεράρχη κλπ.) Πιστεύω ότι στην αρχική τους μορφή πρέπει να ήταν «προσόμοια» του «Η ζωή εν τάφω» όπως αποδεικνύεται από το κείμενο του κοινού μεγαλυναρίου για ιεράρχη «Μεγαλύνομέν σε, Ιεράρχα Πάτερ (όνομα) και τιμώμεν την αγίαν μνήμην σου, ότι πρεσβεύεις Χριστώ τω Θεώ υπέρ ημών» (η μετάφραση είναι πρόχειρη δική μου- εάν γίνει από καλύτερο γνώστη της παλαιοσλαβικής ίσως ταιριάξει το μέτρο καλύτερα).

Ο τρόπος ψαλμωδίας του ύμνου αυτού διαφέρει από τόπο σε τόπο. Στη Ρωσία και στις χώρες όπου επικράτησε η πολυφωνία δεν υπάρχει «στάνταρτ» μελωδία. Στη Σερβία και τη Ρουμανία η μελωδία έχει πολλά κοινά στοιχεία-κατά την άποψή μου πυρήνας και των δύο μελωδιών υπήρξε η Ρωσική μελωδία «ζναμένιε» (παραδοσιακός μονοφωνικός τρόπος, σε κάποιες εκτελέσεις και με ένα είδος ισοκρατήματος-χρησιμοποιείται ακόμη από τους Παλαιόπιστους).
Οι Ρουμάνοι για κάποιον ανεξήγητο λόγο γράφουν ότι ο ύμνος ψάλλεται σε α΄ήχο δίπλα όμως στη μαρτυρία του πα σημειώνεται απόστροφος και το μέλος βαίνει σε κάτι σαν γ΄ήχο.

Στη Βουλγαρική ψαλτική παράδοση υπάρχει περισσότερη ποικιλία ανάλογα την εορτή.

Εάν κάποιος ενδιαφέρεται περισσότερο μπορώ να γράψω κι άλλα, όπως και να ανεβάσω αρχεία ( σε παρασημαντική).

Μολονότι πέρασαν τρία και πλέον χρόνια από αυτά τα μηνύματα, μπορούμε να παρακαλέσουμε να ανεβάσετε τα σχετικά αρχεία, είτε στο πεντάγραμμο, είτε σε παρασημαντική; Διότι ολίγοι μεν οι ενδιαφερόμενοι, αλλά... εκλεκτοί! :D
 
Top