Παρακολούθησα όλη τη συζήτηση με τα ενδιαφέροντα επιστημονικά της τεκμήρια και θα ήθελα να κάνω μία πρόταση σε σχέση με το ισοκράτημα των λειτουργικών σε Φρύγιο (που αν έχει ξανασυζητηθεί σε άλλο σημείο του φόρουμ λόγω των πολλών μετακινήσεων, ζητώ συγνώμη, απλά αγνοήστε την).
Θέλω ευθύς εξαρχής να πω ότι η μουσική αρχή που ακολουθώ σε σχέση με το ισοκράτημα (είναι το διακόνημά μου εδώ και 18 χρόνια, με τη χάρη του Θεού), είναι ότι το ισοκράτημα δεν δείχνει απλώς τη βάση του ήχου, αλλά ερμηνεύει και την πορεία του μέλους. Δηλαδή μας βοηθάει να κατανοήσουμε τις μελωδικές εναλλαγές. Αυτό όμως με την προϋπόθεση ότι οι αλλαγές είναι α) όχι υπερβολικές, και β) σύμφωνες με την παράδοση.
Τώρα, προσωπικά είμαι από εκείνους που ξενίζονται κάπως στον Φρύγιο ως προς τη «βυζαντινότητα» (αν υπάρχει τέτοια έννοια) των τελικών καταλήξεων σε Ζω. Μου έδιναν πάντα την αίσθηση ότι έχουμε ένα άκουσμα που αλλοιώνει το πρόσωπο του ήχου.
Από την άλλη όμως η χρήση του Ζω σε θέσεις όπου ο πλ. Α΄ πενταφωνεί, είναι καλά εμπεδωμένη στην παράδοση της μουσικής μας, τουλάχιστον αυτήν που γνωρίζουμε οι νεώτεροι. (ΣΗΜ Συμφωνώ ότι δεν σημαίνει πως κάθε κατάληξη του πλ.α΄ σε Ζω επιβάλλει και ισοκράτημα σε Ζω). Το πιο γνωστό σε μένα παράδειγμα και το πιο αρμονικό στα αυτιά μου είναι όχι τόσο τα λειτουργικά του Χατζηαθανασίου, αλλά τα λειτουργικά σε ήχο πλ. Α εναρμόνιο του Κ. Ψάχου με την πολύ χαρακτηριστική τους κατάληξη (βλ. Λειτουργία Καραμάνη, σελ. 243). Φυσικά δεν πρόκειται για ίδιο ήχο ως προς τη συμπεριφορά, αλλά για αρκετά όμοιο. Έχω την αίσθηση (αυστηρά προσωπική) ότι η απάλειψη του Ζω σε θέσεις όπου ο πλ.α πενταφωνεί, δεν βοηθάει σε αυτό που είπα αρχικά για το ισοκράτημα ότι δηλαδή «ερμηνεύει και την πορεία του μέλους. Δηλαδή μας βοηθάει να κατανοήσουμε τις μελωδικές εναλλαγές». Το διαπιστώνω αυτό κάπως στην, κατά τ' άλλα, υπέροχα εκτελεσμένη δοξολογία του Μπαλασίου με το συνεχές Πα που παρατέθηκε (όπου όμως να λάβουμε υπόψη ότι και η θεωρία περί ισοκρατήματος που ακολουθείται από την Ελληνικη Βυζαντινή Χορωδία είναι διαφορετική. Δηλαδή πέρα από το τι μας αρέσει αισθητικά και τι όχι παίζει ρόλο και ποια μουσική θεωρία, ή μάλλον ποιες μουσικές κατευθύνσεις ακολουθούμε. Για το ύφος και τις αρχές της συγκεκριμένης Σχολής η εν λόγω απόδοση ήταν όντως η πιο ενδεδειγμένη. Αν το εκτελούσε π.χ. η χορωδία των Κων/πολιτών πιθανόν να ήταν τελείως παράταιρο το άκουσμα).
Έχουμε λοιπόν να συμβιβάσουμε δύο αντίθετα πράγματα, δηλαδή πώς θα κρατήσουμε ή μάλλον θα τονίσουμε τα σημεία όπου ο ήχος πενταφωνεί (ερμηνεύοντας την πορεία του μέλους) και από την άλλη πώς θα αποφύγουμε να αλλοιώσουμε το πρόσωπο του πλ.α ήχου μετατρέποντάς τον (συχωρέστε μου αυτό που θω πω, υποβιβάζοντάς το) σε βαρύ εναρμόνιο.
Η πρόταση λοιπόν που κάνω και που ακολουθώ γενικά είναι να κρατάω το Ζω στις ενδιάμεσες θέσεις (εντελείς καταλήξεις στο Ζω), χρησιμοποιώντα φυσικά και τον ΔΙ όπου χρειάζεται (αλλά κυρίως προσέχοντας πάντα να είμαι στον Πα, όταν το μέλος φτάνει στον άνω Πα), ΑΛΛΑ χρησιμοποιώ Πα στην τελική κατάληξη. (Ακριβώς το ίδιο που συμβαίνει με τα λειτουργικά του Ψάχου που προανέφερα, όπου ομολογουμένως βέβαια τα διατονικά στοιχεία είναι πολύ εντονώτερα).
Αυτή η τακτική (πα στην τελική κατάληξη) πέρα από το πολύ σημαντικό για μένα κέρδος ότι «διασώζει» τον χαρακτήρα του πλ.α΄, έχει ένα σημαντικό πλεονέκτημα: βοηθάει τον ιερέα να κάνει εκφωνήσεις σε πλάγιο πρώτο. Αλλιώς θα απαντάει κι εκείνος σε Ζω και η λειτουργία δεν θα θυμίζει σε τίποτα πλάγιο του πρώτου (ο ιερέας μάλιστα δεν έχει ούτε την ποικιλία των καταλήξεων, ούτε το ισοκράτημα στη διάθεσή του για να δείξει κάτι άλλο από βαρύ εναρμόνιο).
Θα με ενδιέφεραν οι απόψεις σας περί του αιρετικού η μη αυτής της τακτικής.