Ιδιόμελα Ζωοδόχου Πηγής, Ιωάννου Πρωτοψάλτου- Εργασία Νικολάου Καρανικόλα

[Τάσος Μπόκος]

Μεταφέρω εδώ ένα άρθρο, που έχει να κάνει με την εξήγηση των ιδιομέλων της Ζωοδόχου Πηγής του Ιωάννου Πρωτοψάλτου (του Τραπεζουντίου), για να είναι πιο εύκολο να εντοπιστεί κατά την αναζήτησή του. Δεν ξέρω αν θα πρέπει να μεταφερθεί και στα Ιστορικά θέματα καθώς στην εργασία αναφέρονται αρκετά στοιχεία σχετικά με την ακολουθία αλλά και την πατρότητα των συνθέσεων, οι οποίες φέρονται στα μουσικά χειρόγραφα ως Δανιήλ Πρωτοψάλτου.

Ιδιόμελα Ζωοδόχου Πηγής (χφ Διονυσίου 566). Μέλος Δανιήλ Πρωτοψάλτου ή Ιωάννου Τραπεζουντίου. Εξήγηση στη νέα γραφή και αναπάντητα ερωτήματα. | Σχολεῖον Ψαλτικῆς

Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια των εξετάσεων του Νικολάου Καρανικόλα για την απόκτηση διπλώματος Βυζαντινής Μουσικής στο Σχολείον Ψαλτικής. Υποβλήθηκε στην τελική της μορφή τον Μάρτιο του 2021 στους καθηγητές του Σχολείου Κωνσταντίνο Φωτόπουλο και Κωνσταντίνο Μπουσδέκη. Στις 26 Ιουνίου...

www.sholeionpsaltikis.gr

 

[Emmanouil Giannopoulos]

Αναφέρω απλά ότι ο Πρωτοψάλτης Ιωάννης ο οποίος πεθαίνει στα 1770 δεν είναι Τραπεζούντιος, όπως μόνο ο Χρύσανθος αναφέρει στο Θεωρητικόν Μέγα και έκτοτε επαναλαμβάνεται αβασάνιστα. Πρόκειται για μία από τις πλάνες του Χρυσάνθου. Επίσης, τα ιδιόμελα της Ζωοδόχου Πηγής μελοποιήθηκαν από τον Ιωάννη "τῇ κελεύσει τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας" μετά από αίτηση του Διονυσίου εκ Φουρνά των Αγράφων για το μονύδριο της Φανερωμένης Κυρίας Θεοτόκου που ίδρυσε εκεί. Βλ. σχετικά.

 

[Τάσος Μπόκος]

Μπορεί να πλανήθηκε ο Χρύσανθος αλλά επικράτησε να αναφέρεται έτσι "σε διάκριση από τον μεταγενέστερο Ιωάννη πρωτοψάλτη τον Βυζάντιο (†1866)".
Τα σχετικά με τον Διονύσιο τον εκ Φουρνά και τη συμπλήρωση της ακολουθίας της Ζωοδόχου Πηγής αναφέρονται στην εργασία.
Αναφορά στο πόνημά σας, στο οποίο παραπέμψατε στο προηγούμενο μήνυμά σας γίνεται στο εισαγωγικό κείμενο της ιστοσελίδας.

 

[jupiter]

ο Πρωτοψάλτης Ιωάννης ο οποίος πεθαίνει στα 1770 δεν είναι Τραπεζούντιος

Ενδιαφέρουσα πληροφορία. Από πού ήταν δηλαδή; Που στηρίζεται αυτό;

 

[Emmanouil Giannopoulos]

Καμιά σχέση δεν έχει ο Ιωάννης του ΙΗ' αιώνα με τον Ιωάννη Νεοχωρίτη του ΙΘ', ούτε θα μπορούσε ξεκάρφωτα να χαρακτηριστεί Τραπεζούντιος ή Αθηναίος ή ό,τι άλλο, κάποιος για να διαφέρει από άλλον συνονόματό του. Ο Χρύσανθος λέει μάλιστα ότι ήταν και χρυσοχόος πριν ασχοληθεί με την ψαλτική. Απλά πρόκειται περί άλλου Ιωάννου, του Δομνηνού ή Πουτπουτά, Τραπεζουντίου πράγματι, χρυσοχόου και μαθητού του Χαλάτζογλου και του Πρωτοψάλτου Ιωάννου. Ο Χρύσανθος μεταφέρει άκριτα πληροφορίες και δεν είναι το μόνο σημείο.

Ναι, είδα ότι κάποια στιγμή προστέθηκαν στην παλαιότερη αρχική ανάρτηση και τα της έκδοσης του 2021.

 

[Τάσος Μπόκος]

Ανεξάρτητα από τα πορίσματα της πρόσφατης έρευνας, στα περισσότερα έντυπα μουσικά βιβλία χρησιμοποιείται το προσδιοριστικό "Τραπεζούντιος", «σε διάκριση από τον μεταγενέστερο Ιωάννη πρωτοψάλτη τον Βυζάντιο (†1866)».
Σωστά κάνετε και αναφέρετε τη μικρή λεπτομέρεια αυτή αλλά για να συνεννοούμαστε πιο εύκολα μπορούμε ίσως να τον αναφέρουμε έτσι όπως είναι γνωστός στους πολλούς.

 

[Emmanouil Giannopoulos]

...και έτσι να διαιωνίζεται παντού ένα λάθος, ή μάλλον "μια μικρή λεπτομέρεια", να αγνοείται και ο Ιωάννης Δομνηνός ο Τραπεζούντιος που και αυτός ...έζησε κάποτε. Άρα, τζάμπα γίνονται οι βαθύτερες έρευνες, αχρείαστα να είναι τα νέα ευρήματα και οι δημοσιεύσεις και οι διορθώσεις λαθών, εμείς "έτσι μάθαμε, έτσι θα λέμε, έτσι θα γράφουμε". Εντάξει, όπως νομίζετε.

 

[Τάσος Μπόκος]

Σωστά κάνετε και αναφέρετε τη μικρή λεπτομέρεια αυτή αλλά για να συνεννοούμαστε πιο εύκολα μπορούμε ίσως να τον αναφέρουμε έτσι όπως είναι γνωστός στους πολλούς.

 

[nkaranick]

Χριστός ανέστη!
Αρχικά σας ευχαριστώ πολύ για τις επισημάνσεις κύριε Γιαννόπουλε.
Ως προς το θέμα της καταγωγής του Ιωάννου, όταν κατέθεσα την εργασία μου (Μάρτιος 2021) δεν είχε κυκλοφορήσει ακόμα η μελέτη σας (Σεπτέμβριος 2021), την οποία προμηθεύτηκα αμέσως και διάβασα με μεγάλο ενδιαφέρον. Μετά τα χθεσινά σας σχόλια επανήλθα στο βιβλίο σας και διαπίστωσα πως, αν και οι πηγές που παραθέτετε είναι πολλές και εξίσου αξιόπιστες με τον Χρύσανθο, ούτε εσείς ο ίδιος δεν εκφράζετε πλήρη βεβαιότητα για το αν η πληροφορία του Χρυσάνθου είναι τελικά σωστή ή εσφαλμένη. Θα συμφωνήσω με αυτό που γράφετε στη σ. 112 του βιβλίου σας: "Μέχρι λοιπόν να υπάρξουν, αν υπάρξουν, νεώτερα στοιχεία, κρατώ πλέον μια ξεκάθαρη επιφύλαξη για την αξιοπιστία της πληροφορίας περί Τραπεζούντιας καταγωγής του Ιωάννου". Εν πάση περιπτώσει, όταν έγραφα την εργασία μου, δεν θα μπορούσα να έχω υπόψη μου αυτές τις πληροφορίες, οι οποίες πράγματι θέτουν εν αμφιβόλω κάτι που θεωρούνταν δεδομένο από όλους μας: ότι ο Ιωάννης ο Πρωτοψάλτης ήταν από την Τραπεζούντα.​

Επίσης, τα ιδιόμελα της Ζωοδόχου Πηγής μελοποιήθηκαν από τον Ιωάννη "τῇ κελεύσει τῆς τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας" μετά από αίτηση του Διονυσίου εκ Φουρνά των Αγράφων

Στην εργασία μου ασχολούμαι τόσο με το ζήτημα της μελοποίησης, όσο και με την ίδια τη συγγραφή της επαυξημένης ακολουθίας από τον Διονύσιο εκ Φουρνά.​

για το μονύδριο της Φανερωμένης Κυρίας Θεοτόκου που ίδρυσε εκεί.

Διαβάζοντας το σχετικό χωρίο στο βιβλίο σας (σ.170-171), είδα και πάλι την αναφορά σε "Φανερωμένη". Χρησιμοποιείται ο όρος αυτός στον κώδικα του Διονυσίου, ή σε κάποια άλλη πηγή;​

Ναι, είδα ότι κάποια στιγμή προστέθηκαν στην παλαιότερη αρχική ανάρτηση και τα της έκδοσης του 2021.

Εξαρχής στην ανάρτηση στην ιστοσελίδα του Σχολείου Ψαλτικής υπήρχε η αναφορά στην έκδοση του βιβλίου σας. Δεν προστέθηκε αργότερα. Απλώς στο σώμα του κειμένου της εργασίας μου δεν υπάρχει κάποια αναφορά στο βιβλίο σας, ούτε και θα μπορούσε να υπάρχει, καθώς το κείμενο της εργασίας μου έμεινε απαράλλαχτο στη μορφή με την οποία κατατέθηκε τον Μάρτιο του 2021.

Και πάλι σας ευχαριστώ για τα σχόλιά σας!

Νικόλαος Καρανικόλας​

 

[Emmanouil Giannopoulos]

πολύ ωραία. Και σε άλλα ενδιαφέροντα λοιπόν.
"Φανερωμένη" την αναφέρει η χειρόγραφη παράδοση, όπως το χφ Μπενάκη που μνημονεύω.