Θ΄ Ὥρα Σαββάτου τῆς Διακαινησίμου: τρίψαλμος ἢ τοῦ Πάσχα;

[Manolas]

Τὸ Πεντηκοστάριο καὶ ἀρκετὰ τυπικά (ΤΔ, ΤΚω, ΤΜ, ΤΓΡ) ὁρίζουν ὄτι ἡ Θ' ὥρα τοῦ Σαββάτου τῆς Διακαινησίμου λέγεται τρίψαλμος μὲ ἀπολυτίκιο ''Ἐξ ὕψους κατῆλθες'' καὶ κοντάκιο ''Εἰ καὶ ἐν τάφω''. Τὸ ΤΑΣ σιωπᾶ. Ποιός ὁ λόγος νὰ λέγεται τρίψαλμος ἡ Θ΄ ὥρα ἀφοῦ λειτουργικῶς ἀκόμα βρισκόμαστε στὴ Διακαινήσιμο ἑβδομάδα ὅπου τελείται ἡ Θ' τοῦ Πάσχα;

 

[MTheodorakis]

Ἡ θ’ ὥρα τοῦ Σαββάτου τῆς διακαινησίμου[1] δὲν εἶναι τρίψαλμος, ἀλλὰ ἡ ἀντί ὡρῶν ἀκολουθία τῆς διακαινησίμου (Dmitrievskij τ. 1 σ. 831, τ. 3 σσ. 126, 359, τυπικὸ Μεσσήνης σ. 304, Πεντηκοστάριον Κρυπτοφέῤῥης ἔκδ. 1738, τυπικὸ Διονυσίου σ. 505).


[1] «Σάββατον τῶν ἀρτοκλασίων» (χφ. Ἰβήρων 7 τετραβάγγελο ια’ αἰ. φ. 154r, Clark 65 Εὐαγγελιάριο ια’ αἰ. φ. 5v, Dmitrievskij τ. 3 σ. 126) ἤ «Σάββατον τῆς ἀλουσίμου» (χφ. Scriptorium Orlando Florida VK 901 τετραβάγγελο ια’ αἰ. σ. 262).

 

[Καραογλάν βασίλειος]

Μήπως η παράδοση που την θέλει τρίψαλμο θεωρεί ότι η Διακαινήσιμος ως μία ημέρα «κέκλικεν ήδη» και πλέον τελείται η θ΄ ώρα της κατά τα ειωθότα;

Μήπως επηρεάζεται από τον ακολουθούντα Εσπερινό της Κυριακής του Αντίπασχα που δεν τελείται κατά τα ισχύσαντα την Διακαινήσιμο;

 

[nik1999]

Ίσως να έχει σχέση και με το γεγονός ότι στο Πεντηκοστάριο ορίζεται η Εναρκτήριος Ακολουθία, αντί της Θ Ώρας πριν τον Εσπερινό της Αποδόσεως του Πάσχα την Τρίτη του Τυφλού.

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Ίσως να έχει σχέση και με το γεγονός ότι στο Πεντηκοστάριο ορίζεται η Εναρκτήριος Ακολουθία, αντί της Θ Ώρας πριν τον Εσπερινό της Αποδόσεως του Πάσχα την Τρίτη του Τυφλού.

Νομίζω ότι αυτό είναι διάταξη του ΤΜΕ (για την Τετάρτη της απόδοσης του Πάσχα, πριν τον εσπερινό της Αναλήψεως). Στο ΤΑΣ, δεν προβλέπεται... Επομένως, ούτε στο Πεντηκοστάριο.

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Μήπως επηρεάζεται από τον ακολουθούντα Εσπερινό της Κυριακής του Αντίπασχα που δεν τελείται κατά τα ισχύσαντα την Διακαινήσιμο;

Ακριβώς αυτό γίνεται.
Η εναρκτήριος ακολουθία είναι εισαγωγική σε εσπερινό, όρθρο ή λειτουργία, που ψάλλονται κατά το έθος της Διακαινησίμου. Η ψαλμωδία της Τετάρτης της απόδοσης του Πάσχα όπως τη Διακαινήσιμο δεν είναι αρχαία συνήθεια, μάλλον αρκετά νεότερη. Η θ' ώρα ψάλλονταν τρίψαλμος και την Τρίτη του Τυφλού, και την Τετάρτη, πριν καθιερωθεί αυτή η νεώτερη συνήθεια.

Νεότερες συνήθειες είναι επίσης η επέκταση των στιχηρών και του κανόνα του Πάσχα εκτός Διακαινησίμου εβδομάδος όπως και η διαλογική απόλυση του Πάσχα και η κατάργηση του Δι' ευχών.

 

[MTheodorakis]

Εἶναι λάθος. Ἡ θ' ὥρα ποτὲ δὲν σχετίζεται μὲ τὸν ἑσπερινό.

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Εἶναι λάθος. Ἡ θ' ὥρα ποτὲ δὲν σχετίζεται μὲ τὸν ἑσπερινό.

Ναι, είναι λάθος, καθώς παλαιότερα ψάλλονταν στην ώρα τους, όχι συναπτά η μία ακολουθία με την άλλη, και η θ' ώρα είναι η τελευταία ακολουθία της ημέρας. Εγώ ερμήνευσα όμως, την παρατήρηση του έντυπου Πεντηκοσταρίου, που αφορά περίοδο που σε όλα τα κοινόβια και τις ενορίες, η θ' ώρα ψάλλεται συναπτά με τον εσπερινό... Αυτό, δείχνει να επηρεάζει την επιλογή της θ' ώρας ως τριψάλμου πριν τον εσπερινό του Αντιπάσχα στο έντυπο Πεντηκοστάριο.

 

[π. Μάξιμος]

Εἶχα δεῖ τό μήνυμα τοῦ Βασιλείου τό πρωί καί θά μποροῦσα νά γράψω κάτι τώρα τό ἀπόγευμα. Βλέπω ὄτι ἐγράφησαν κάποια πράγματα.

Ὁπωσδήποτε πρέπει νά ἐξετάσουμε τήν ἔννοια τῆς Θ᾿ Ὥρας ἀπό παλιά μέχρι σήμερα.
«Καπνός χωρίς φωτιά δέν ὑπάρχει», ἄρα κάτι σημαίνει αὐτή ἡ ΕΙΔΗΣΙΣ στό Πεντηκοστάριο. Συνήθως βέβαια μιά ΕΙΔΗΣΙΣ προέρχεται ἀπό κάποιο τυπικό. Αὐτή ἀπό ποιό; Ἀρχαῖο ἐννοεῖται. Ὄχι τά Ἁγιορείτικα.

Στά προηγούμενα χρησιμοποιεῖται τό ΤΔ γιά τή στήριξη καί τῶν δύο διατάξεων σελ. 505 καί σελ. 506
Μήπως τό Πεντηκοστάριον δέν ἔχει δύο ἀντικρουόμενες ΕΙΔΗΣΕΙΣ...

Πρίν τή Λειτουργία τοῦ Πάσχα:

ΕΙΔΗΣΙΣ​

Δεῖ εἰδέναι, ὅτι ἀπὸ ταύτης τῆς ἡμέρας τῆς ἁγίας καὶ μεγάλης Κυριακῆς τοῦ Πάσχα, μέχρι τοῦ Σαββάτου τῆς Διακαινησίμου, αἱ Ὧραι, τὰ Ἀπόδειπνα, καὶ τὸ Μεσονυκτικόν, ψάλλονται οὕτω· ...

Καί μετά ἀπό τή Λειτουργία τοῦ Σαββάτου:

ΕΙΔΗΣΙΣ​

Δεῖ γινώσκειν, ὅτι τὴν Ἐνάτην Ὥραν ψάλλομεν τρίψαλμον, ὡς σύνηθες, ἐν ᾗ λέγομεν Ἀπολυτίκιον μέν, Ἐξ ὕψους κατῆλθες ὁ Εὔσπλαγχνος· Κοντάκιον δέ, Εἰ καὶ ἐν τάφῳ κατῆλθες Ἀθάνατε.

Νομίζω ὄτι ἡ Ἐναρκτήριος λήγει μέ τήν Τράπεζα, ὅπου τρῶνε τό ἄρτο πού φυλάγανε ἀπό τήν Κυριακή...!!!

ΥΓ. Θά ἐπανέλθω ἄν βρῶ κάτι ἄλλο... γιατί τώρα πρέπει νά κάνω κάτι ἄλλο...

 

[dkalpakidis]

Σύμφωνα με το ΤΜΕ η Θ᾽ προ του Εσπερινού του Θωμά είναι η Εναρκτήριος Ακολουθία.
Ο Μανόλης Θεοδωράκης παραθέτει κι άλλες πηγές. Δεν θα ανατρέξω στις πηγές. Νομίζω έχουν γραφεί αρκετά.

Ο π. Μάξιμος δίνει μια εξήγηση (για την χρήση της τριψάλμου Θ´ ώρας) με ευχαριστιακή- θεολογική διάσταση: Το τέλος της λαμπρηφόρου ημέρας τελειώνει με την ευχαριστιακή σύναξη (Θεία Λειτουργία) και την Τράπεζα, όπου τρώνε τον άρτο από την Λαμπρή.
Και πως πρέπει να εξετάσουμε την έννοια της Θ´ ώρας... (είχε το ενοριακό τυπικό Θ´ ώρα; ) (*1)

Κι εγώ έχω τις ενστάσεις μου αν ο "τύπος" της ακολουθίας πρέπει υποχρεωτικά να ακολουθήσει την "λογική" σειρά και να μη ψαλεί τρίψαλμος.

Κι ο Εσπερινός του Μ. Σαββάτου τελείται με την Θεία Λειτουργία του Μ. Βασιλείου κατά τά γνωστά, το βράδυ η Παννυχίς της Αναστάσεως με τον Ν᾽ ψαλμό και εκεί δεν υπάρχει καμμιά αμφιβολία πως σίγουρα δε θα πούμε την Εναρκτήριο. Η Πασχαλινή ακολουθία έχει ιδιαιτερότητες, και το χαρμόσυνο "Χριστός Ανέστη", επιφυλλάσεται για την έναρξη του Όρθρου, ανεξάρτητα αν στον εσπερινό εψάλλησαν Αναστάσιμα Στιχηρά, αν και ήδη εψάλει το Αναστάσιμο Απολυτίκιο (για την απόλυση της Παννυχίδος) το "Ότε κατήλθες".(*2)
Με αυτά θέλω να πώ πως και η Θ´ ώρα του Σαββάτου, ίσως αποτελεί κι αυτή εξαίρεση.

Την επιλογή να ψαλεί τρίψαλμος η Θ´ ώρα θα την δικαιολογούσα για δυο λόγους:
1. Η, έστω, μεταγενέστερη σύνδεση Θ´ ώρας και Εσπερινού. Ο "τύπος" της ακολουθίας του Εσπερινού συμπαρασύρει την Θ´ ώρα. Στα μοναστήρια, η Θ´ ώρα αναγινώσκεται (όχι πάντα, αλλά όταν δεν είναι "Αλληλούια") στο Νάρθηκα.
2. Η Εναρκτήριος Ακολουθία της Πασχαλίου Ακολουθίας δε θα ήταν ίσως συμβατό να εισάγει την συνήθη ακολουθία.


(*1)Ίσως υπονοείται και μια σύνδεση της Θ´ ώρας και του Μοναχικού Εσπερινού σε συνάρτηση με το Αρχαίο Ασματικό Εσπερινό.
(*2) Άσχετο (αλλά ίσως σχετικό) με το θέμα μας:
Έχω τις ίδιες επιφυλλάξεις για την λεγόμενη απόδοση του Πάσχα που σχετίζονται, α) με τον τύπο της Διακαινησίμου, β) με την επιλογή του α´ ήχου εν μέσω πλ. α´ κ.α.

Υ.Γ. Αλήθεια, τελείται η Θ´ ώρα στους Ενοριακούς Ναούς; (ΤΜΕ)

 

[Shota]

Υ.Γ. Αλήθεια, τελείται η Θ´ ώρα στους Ενοριακούς Ναούς; (ΤΜΕ)

Στην Αγία Ειρήνη οδού Αιόλου.

 

[Manolas]

Στην Αγία Ειρήνη οδού Αιόλου.

Και σε πολλούς ενοριακούς ναούς της Μητροπόλεως Λεμεσού στη Κύπρο

 

[π. Μάξιμος]

1) Ὁπωσδήποτε τό θέμα αὐτό εἶναι "φιλολογικό" δηλ. προσπάθεια ἐξέτασης καί ἑρμηνείας μιᾶς διατάξεως λειτουργικοῦ βιβλίου, πού ὅπως γνωρίζουμε τέτοιες διατάξεις δέν εἶναι δεσμευτικές γιά τήν ἐνοριακή (καί ὄχι μόνον) λατρεία, καθόσον ὑπάρχει τό ἰσχῦον τυπικό (ΤΜΕ). Τά λειτουργικά βιβλία παρέχουν ἁπλῶς τό ὑμνολογικό ὑλικό καί κάποτε παρῳχημένες διατάξεις τοῦ "ἀρχαίου" τυπικοῦ.
2) Δέν τίθεται θέμα, λοιπόν, τί θά πράξουμε στίς ἐνορίες, ἄν βέβαια (ὅπως ὀρθῶς ἐγράφη) τελεῖται στίς ἐνορίες ἡ θ΄ ὥρα.
3) Ἄσχετη μέ αὐτό τό θέμα ἠ Ἀπόδοση τοῦ Πάσχα, μεταγενέστερη καί ἰσχύουσα διάταξη τοῦ ΤΜΕ καί ἐπακολουθοῦσα μεταγενέστερη συμπλήρωση σελίδων στό Πεντηκοστάριον. Ὅποιος δέν γνωρίζει νά διαβάζει τό Πεντηκοστάριον νά μή γράφει. Γιά τό θέμα ὑπάρχει ὑποενότητα "Απόδοση του Πάσχα", ὅπου ἔχουν γραφεῖ καί ἐξηγηθεῖ ἀρκετά ἐκεῖ καί δέν ἐμπλέκονται ἐδῶ.
4) Ναί, στό ἐνοριακό τυπικό δέν ὑπάρχει θ΄ ὥρα καί ὁ 3ος (καί κύριος) ψαλμός τῆς μοναχικῆς θ΄ ὥρας εἶναι ὁ 1ος καί σταθερός ψαλμός τοῦ ἐνοριακοῦ ἑσπερινοῦ.
5) Ἀναπαραγωγή αὐτῆς τῆς ὑπό ἐξέταση διατάξεως τοῦ Πεντηκοσταρίου παρέχει τό ΤΓΡ (ὅπως ἀναφέρθηκε) καί τό ΜΤ σέ ὑποσημείωση, χαρακτηρίζοντας ἀμφότερα (βλ. συν. εἰκ.) αὐτή τή διάταξη «ἔθος/εἰωθός» καί ὅτι «ἔληξε γάρ ἡ ἡμέρα τοῦ Πάσχα», κάτι βέβαια πού ποτέ δέν ἔγραψε ὁ μακαριστός Μπεκατῶρος, οὔτε κἄν σέ ὑποσημείωση.

 

[Shota]

Ἐπὶ τὸ αὐτὸ δὲ Πέτρος καὶ Ἰωάννης ἀνέβαινον εἰς τὸ ἱερὸν ἐπὶ τὴν ὥραν τῆς προσευχῆς τὴν ἐνάτην (Πραξ. γ´, 1).

Καὶ ὁ Κορνήλιος ἔφη· Ἀπὸ τετάρτης ἡμέρας μέχρι ταύτης τῆς ὥρας ἤμην νηστεύων, καὶ τὴν ἐνάτην ὥραν προσευχόμενος ἐν τῷ οἴκῳ μου (Πραξ. ι´, 30).

 

[MTheodorakis]

«Περὶ τοῦ τὴν αὐτὴν λειτουργίαν τῶν εὐχῶν πάντοτε καὶ ἐν ταῖς ἐννάταις, καὶ ἐν ταῖς ἑσπέραις ὀφείλειν γίνεσθαι» (ιη’ κανόνας Λαοδικείας περὶ τὸ 363). Ἄρα ἡ θ’ δὲν συνάπτεται στὸν ἑσπερινό. Διαφορετικὰ δὲν ἔχει νόημα ἡ θεσμοθέτηση καὶ τῶν δύο ἀκολουθιῶν. Βλ. καὶ Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ τεῦχος ε’ Ἀκολουθίαι τοῦ νυχθημέρου (σημειώσεις πρὸς χρήσιν τῶν φοιτητῶν) Θεσσαλονίκη 1969 σ. 62.

 

[π. Μάξιμος]

Ἐπὶ τὸ αὐτὸ δὲ Πέτρος καὶ Ἰωάννης ἀνέβαινον εἰς τὸ ἱερὸν ἐπὶ τὴν ὥραν τῆς προσευχῆς τὴν ἐνάτην (Πραξ. γ´, 1).

Καὶ ὁ Κορνήλιος ἔφη· Ἀπὸ τετάρτης ἡμέρας μέχρι ταύτης τῆς ὥρας ἤμην νηστεύων, καὶ τὴν ἐνάτην ὥραν προσευχόμενος ἐν τῷ οἴκῳ μου (Πραξ. ι´, 30).

Αὐτά δέν σημαίνουν καθιερωμένη/θεσμοθετημένη ἀκολουθία θ΄ ὥρας τότε...

«Περὶ τοῦ τὴν αὐτὴν λειτουργίαν τῶν εὐχῶν πάντοτε καὶ ἐν ταῖς ἐννάταις, καὶ ἐν ταῖς ἑσπέραις ὀφείλειν γίνεσθαι» (ιη’ κανόνας Λαοδικείας περὶ τὸ 363). Ἄρα ἡ θ’ δὲν συνάπτεται στὸν ἑσπερινό. Διαφορετικὰ δὲν ἔχει νόημα ἡ θεσμοθέτηση καὶ τῶν δύο ἀκολουθιῶν. Βλ. καὶ Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ τεῦχος ε’ Ἀκολουθίαι τοῦ νυχθημέρου (σημειώσεις πρὸς χρήσιν τῶν φοιτητῶν) Θεσσαλονίκη 1969 σ. 62.

Μᾶλλον δέν διαβάζεις καλά... τήν σελ. 62... (τέλεσις ἑσπερινοῦ συναπτῶς πρός τήν ἐνάτην... ἔχεις καί βελάκι δικό σου... )

Βιβλιογρ.: Γεωργίου Ν. Φίλια, «Οἱ Ἀκολουθίες τοῦ Νυχθημέρου κατά τούς τέσσερις πρώτους αἰῶνες», ἐν Οἱ Ἀκολουθίες τοῦ Νυχθημέρου. Πρακτικά ΙΕ΄ Πανελληνίου Λειτουργικοῦ Συμποσίου Στελεχῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων, Ἀποστολική Διακονία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, 2015, Ἀθήνα, σσ. 51-73 & «Οι Ακολουθίες των Ωρών και των Μεγάλων Ωρών: Ιστορία και Θεολογία» π. Στέφανος Αλεξόπουλος.

 

[Shota]

Η θ´ ώρα περιγράφεται από την Εγερία/Αιθερία και είναι ξεκάθαρα μια ξεχωριστή σύναξη. Το ότι είναι ώρα του καθεδρικού τυπικού Ιεροσολύμων το λένε ο Mateos μαζί με τον Taft (Taft, The Liturgy of Hours in East and West, σσ. 49-50).

Στο κάτω κάτω η βάση του μοναχικού ωρολογίου είναι η πράξη του Ναού Αναστάσεως.

 

[MTheodorakis]

Μᾶλλον δέν διαβάζεις καλά... τήν σελ. 62... (τέλεσις ἑσπερινοῦ συναπτῶς πρός τήν ἐνάτην... ἔχεις καί βελάκι δικό σου... )

Ὁ καθηγητὴς γράφει ὅτι ἀρχικὰ δὲν συνάπτονταν οἱ ἀκολουθίες.

 

[π. Μάξιμος]

Πρός @Shota

Αὐτό πού παραθέτεις (quote) ἐγώ τό εἶχα ἤδη διαγράψει... παρακαλῶ...
Ἀντιθέτως παρέθεσα βιβλιογραφία... συμφωνοῦσαν...

 

[π. Μάξιμος]

Καί στό τέλος Μ. Θεοδωράκη νά μᾶς ἑρμηνεύσεις τήν ΕΙΔΗΣΙΝ τοῦ Πεντηκοσταρίου!!! (γιά νά εἴμαστε καί στό θέμα...)