Η Ψαλτική στις επαρχίες του Βυζαντίου

[Κων/νος Βαγενάς]

Σκεφτόμουνα από καιρό να ανοίξω ένα θέμα το οποίο με απασχολεί αρκετά.

Γνωρίζουμε κάποια πράγματα - όχι λίγα - για την Ψαλτική τέχνη κατά τη Βυζαντινή περίοδο, τα δύο λειτουργικά περιβάλλοντα, δηλ. το ασματικό και μοναχικό τυπικό, την τάξη των χορών κ.λπ. από διάφορες πηγές, και συνεχώς γράφονται ενδιαφέρουσες μελέτες πάνω σ' αυτά τα θέματα με καινούρια στοιχεία.

Η συντριπτική πλειοψηφία, όμως, απ' τις πηγές αυτές (αν όχι όλες) αναφέρεται στις ακολουθίες που λάμβαναν χώρα είτε στην Αγία Σοφία, είτε στις μονές. Τί γινόταν όμως στις επαρχίες; Πώς επανδρώνονταν οι εκκλησίες εκεί; Τί περιλάμβανε στο ψαλτικό της κομμάτι κάθε ακολουθία; Ήξεραν (καλή) μουσική, κι αν ναι, είχαν πρόσβαση στις χειρόγραφες μουσικές συνθέσεις;

Είναι νομίζω ενδιαφέρον θέμα, μιας και το να ξέρουμε για την τάξη των ακολουθιών στην Αγ. Σοφία αντικατοπτρίζει ένα σημαντικό μεν, αλλά ελάχιστο σε ποσοστό δείγμα του τί συνέβαινε και πώς λειτουργούσαν οι Εκκλησίες στις απομακρυσμένες (και αποκομμένες, ενίοτε) επαρχίες.

 

[MTheodorakis]

«...καὶ ἐν τῇ ἀσματικῇ καλῶς λεγομένῃ ἀκολουθίᾳ...Καὶ αἱ καθολικαὶ δὲ ἐκκλησίαι πᾶσαι ἀνὰ τὴν οἰκουμένην ἀπαρχῆς ταύτην ἐτέλουν μελωδικῶς» (ἁγίου Συμεὼν Θεσσαλονίκης Διάλογος κεφ. τμε' ἔκδ. P. G. τ. 155 στ. 624Β). Μουσικὰ χφφ. τοῦ ἀσματικοῦ τυπικοῦ ἔχουν γραφεῖ ἀπὸ ἐπαρχιῶτες (Δ. Μπαλαγεώργου Ἡ ψαλτικὴ παράδοση τοῦ κοσμικοῦ τυπικοῦ σσ. 25 - 27). Βλ. καὶ Ἐμμανουὴλ Γιαννοπούλου, Ἡ ἄνθηση τῆς Ψαλτικῆς τέχνης στὴν Κρήτη (1566 1669), Ἀθῆνα 2004. Σὲ χωριὸ τοῦ νομοῦ Χανίων ἔχω ἀκούσει παλιὰ τὴν φράση «πᾶμε νὰ ψάλλουμε τὰ ἀλληλούια» γιὰ τὴν ἀκολουθία.

 

[Κων/νος Βαγενάς]

Σὲ χωριὸ τοῦ νομοῦ Χανίων ἔχω ἀκούσει παλιὰ τὴν φράση «πᾶμε νὰ ψάλλουμε τὰ ἀλληλούια» γιὰ τὴν ἀκολουθία.

Ωραίο!!!

Δείχνει τί θέση κατείχε η αντιφωνική ψαλμώδηση των στίχων του Ψαλτηρίου, που ήταν τότε το βασικό corpus των ακολουθιών πάνω στο οποίο προσετίθεντο τα τροπάρια. Τώρα συμβαίνει το αντίθετο.

Αλλά το έθιξα αυτό διότι νομίζω πως στις ενορίες μας σήμερα, που δεν μπορούμε να έχουμε μεγάλες χορωδίες, ισοκράτες, μονοφωνάρηδες κ.λπ., αυτά είναι εφικτά μόνο σε μητροπόλεις, αλλά μοιάζουμε περισσότερο με τις επαρχίες, θα μπορούσαμε να διδαχτούμε πολλά.

 

[Dimitri]

Ωραίο θέμα. Στα χωριά της Ελληνικής (και όχι μόνο βέβαια) επαρχίας υπάρχουν πολλά Βυζαντινής εποχής εκκλησάκια που δυσκολεύομαι να πιστέψω οτι λειτουργούσαν με χορωδίες, δομεστίκους, ισοκράτες, κανονάρχες, αργά μέλη κτλ. Σε περιπτώσεις ενός ή δύο ψαλτών παρόμοιες με τις σημερινές ποιό ήταν άραγε το ψαλτικό ρεπερτόριο; Αμφιβάλλω εάν γνώριζαν πολλοί τη δυσνόητη και περίπλοκη μουσική γραφή της εποχής. Τί και πώς έψαλλαν αυτοί άραγε; Ίσως τα προσόμοια, ειρμούς και άλλα παραδοσιακά μέλη που διασώθηκαν από στόμα σε στόμα έχουν τόσο παλιές ρίζες και αυτά έψαλλαν και τότε χωρίς ανάγκη γραφής. Αλλά υπάρχουν στοιχεία για κάτι τέτοιο;