Η Οκτώηχος (επιμέλεια Ιακώβου πρωτοψάλτου), Κωνσταντινούπολη 1810

[Shota]

Βιβλιοθήκη: Βιβλιοθήκη Σιάτιστας
Αρ. Εισαγωγής: 2604--ΠΒ
Τίτλος: Η Οκτώηχος
Συγγραφέας: Ιάκωβος ο Πρωτοψάλτης (επιμ.)
Εκδότης: Εν τω εις το Μαχμουτπασάχανι Ελληνικώ Τυπογραφείω
Σελίδες: 166
Τύπος υλικού: Βιβλίο
Τόπος Έκδοσης: [χ.τ.]
Ημ/νία έκδοσης αρχείου: 1810

ΥΓ. Περιέχει κλίμαξ του διατονικού γένους (σελ. 10-11 του pdf).

 

[nikosthe]

Καλά, ο Shota παιδιά μιλάμε για τεράστιο φτυάρι: τελευταία ξεθάβει θησαυρούς για την πλάκα! Θα εξελιχθεί σε μεγάλο ευεργέτη του Ψαλτολογίου. Εγώ το ελάχιστο που μπορώ να κάνω είναι να αφαιρέσω τα υδατογραφήματα. Ορίστε λοιπόν στο συνημμένο η νεωστί ανεβασθείσα Οκτώηχος του 1810, που είναι και η παλαιότερη, καθαρή, χωρίς υδατογραφήματα.

Σημειωτέον ότι το "Περί του διατονικού των Ελλήνων γένους" κεφάλαιο είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον (για να μην πω αποκαλυπτικό), καθώς οι λόγοι που περιγράφει δεν είναι αυτοί που έγραψε ο Χρύσανθος λίγα χρόνια αργότερα (δηλ. 9/8 - 12/11 - 88/81, τμήματα 12-9-9/72), αλλά οι του Βασιλείου Στεφανίδου, τουτέστιν οι της παλαιάς Ευρωπαϊκής μουσικής, τουτέστιν περίπου οι της σύγχρονης τουρκικής (τουλάχιστον θεωρητικώς), τουτέστιν οι του Zarlino, τουτέστιν οι του Πτολεμαίου, τουτέστιν οι του Διδύμου (9/8 - 10/9 - 16/15, τμήματα 12-11-7/72). Αυτοί δηλ. που ο Χρύσανθος, η Πατριαρχική Επιτροπή και ο Καράς ονομάζουν ευρωπαϊκούς!
Το βιβλίο γράφει βέβαια ότι η Οκτώηχος είναι "πολλαχού διορθωθείσα" από τον Ιάκωβο Πρωτοψάλτη, όμως το κεφάλαιο του διατονικού γένους είναι "νεωστί προστεθέν". Δεν αναγράφεται συγγραφέας, αλλά το αμέσως προηγούμενο, που είναι λόγος "τοις φιλομαθέσι των νέων", φέρει ως συγγραφέα τον "εν ιατροφιλοσόφοις Βασίλειο". Μήπως είναι ο γνωστός θεωρητικός ιατροφιλόσοφος Βασίλειος Στεφανίδης; Η κλίμακα του διατονικού γένους πάντως συνηγορεί υπέρ αυτού. Δεν συνηγορεί όμως το γεγονός της χρήσεως ανατολικών όρων, μια και στο θεωρητικό του 1816 ο Στεφανίδης δεν κάνει καθόλου χρήση των όρων αυτών.

Όπως και να' χει πάντως το πράγμα, ένα είναι βέβαιο: η κλίμακα του Διδύμου φαίνεται να ήταν σε χρήση όχι μόνο στην Ευρωπαϊκή μουσική παλαιότερα, αλλά και στη δική μας.

 

[nikosthe]

Δεν αναγράφεται συγγραφέας, αλλά το αμέσως προηγούμενο, που είναι λόγος "τοις φιλομαθέσι των νέων", φέρει ως συγγραφέα τον "εν ιατροφιλοσόφοις Βασίλειο". Μήπως είναι ο γνωστός θεωρητικός ιατροφιλόσοφος Βασίλειος Στεφανίδης;

O φίλος Δημήτρης Κοντογιώργης μού επιβεβαίωσε τον ισχυρισμό, λέγοντάς μου ότι ο Στεφανίδης τότε έγραφε γενικώς τους προλόγους στα βιβλία βυζαντινής μουσικής που εκδίδονταν τότε. Άλλωστε το "Βασίλειος ιατροφιλόσοφος" και τα όμοια διαστήματα στο θεωρητικό του, καθώς και η ευρύτητα γνώσεων του Στεφανίδη (φιλοσοφικών, θεολογικών κλπ.) μάλλον συνηγορούν στο ότι αυτός είναι ο συγγραφέας του πρώτου λόγου προς τους νέους και μάλλον και των υπόλοιπων "νεωστί προστεθέντων" στην έκδοση αυτή της Οκτωήχου του 1810.

 

[Emmanouil Giannopoulos]

Ευχαρίστησα ήδη τον Shota δημοσίως για την ανάρτηση αυτή, καθώς προσωπικά με βοηθά σε κάτι που δουλεύω αυτήν την εποχή. Ο συγγραφέας των προσθηκών που βρίσκονται στις πρώτες σελίδες της Οκτωήχου αυτής (και ασφαλώς και του κειμένου περί του "Διατονικού των Ελλήνων γένους" μαζί με το σχεδιάγραμμα που το συνοδεύει), είναι ο Βασίλειος Στεφανίδης, καθώς ακριβώς τα ίδια πράγματα και το ίδιο σχεδιάγραμμα έχει και στο γνωστό ως "θεωρητικό" του. Βέβαια εδώ υπάρχει μια σημαντική διαφορά: ότι χρησιμοποιεί και την ορολογία της ανατολικής μουσικής. Και το πράγμα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον εάν συνδυαστεί και με άλλα γραπτά της εποχής.

 

[Kontogiorgis Dimitris]

καλησπερα σε ολους!!
στον φιλο Νικο, διασαφησα οτι ο Στεφανιδης προλογιζει αρκετες εκδοσεις του πατριαρχικου τυπογραφειου απο το 1798 εως το 1821, ως ευρυτατης γνωσεως επιστημων!!.. οχι ομως σε μουσικα βιβλια αφου ΔΕΝ υπαρχει μουσικη τυπογραφεια πριν το 1820!!!...
ευχαριστω...

 

[Lazaros Fotiadis]

Χαίρετε. Είναι όντως ευνόητο ότι πρόκειται για τον Βασίλειο Στεφανίδη. Ωστόσο είναι περιττό να υποθέτουμε καθώς στο θεωρητικό του Στεφανίδη (Σχεδίασμα) και συγκεκριμένα στον αρχικό πρόλογο με τίτλο: "Τοις φιλολόγοις και φιλομούσοις των Ελλήνων" ο ίδιος ο Στεφανίδης μας πληροφορεί ότι το 1810 εξέδωσε Οκτώηχο στην οποία διαπραγματευόταν "ολίγα τινά περί του διατονικού γένους".

 

[Ανδρέας Καλογιάννης]

ΥΓ. Περιέχει κλίμαξ του διατονικού γένους (σελ. 10-11 του pdf).

Το πιο πάνω διάγραμμα βρίθει σφαλμάτων.
Ο συγγραφέας προσπαθεί να αποτυπώσει το Σύστημα Τέλειον Μείζον της αρχαιότητας χωρίς όμως να το κατορθώνει ούτε στο ελάχιστο.

• Πρώτον (επισημαίνεται στον κύκλο με τον αρ. 1) βλ. συνημμένο

θέτει τον διαζευκτικό τόνο, που όπως και ο προσλαμβανόμενος είναι επόγδοος (9/8) ανάμεσα στους φθόγγους χουσεϊνί=κε - έβιτς=ζω φυσικό, διάστημα που αποτελεί ελάσσονα τόνο και όχι μείζονα που απαιτείται.

• Δεύτερον (επισημαίνεται με το κατιόν βέλος υπ'αρ. 2)

θέτει το 4χορδο μέσων ανάμεσα στους φθόγγους δουγκιάχ=πα - χουσεϊνί=κε, όπου όμως πρόκειται περί 5χόρδου!

• Τρίτον (επισημαίνεται με το ανιόν βέλος υπ' αρ. 3)

θέτει το 4χορδο υπερβολαίων ανάμεσα στους φθόγγους τιζ σεγκιάχ=άνω βου φυσικός - τιζ χουσεϊνί=άνω κε, που βεβαίως πρόκειται περί αυξημένου και όχι τελείου 4χόρδου (τέλειο θα ήταν μόνον ως τιζ μπουσελίκ-τιζ χουσεϊνί)

• Τέταρτον:

αντιστοιχεί ως εστώτες φθόγγους των 4χόρδων όχι τις Ύπατες-Μέση-Νήτες που είναι το ορθόν, αλλά τις λιχανούς που είναι εξ ορισμού φθόγγοι κινητοί.

• Πέμπτον:

Αγνοεί εντελώς τον Προσλαμβανόμενο μείζονα (επόγδοο) τόνο της βάσης του όλου Συστήματος που είναι ο Γεγκιάχ=κάτω Δι - Ασσιράν=κάτω Κε, και εκκινεί το σύστημα από τον Ασσιράν=κάτω Κε.

• Έκτον

Τα διαστήματα δεν είναι αυτά που υποδηλώνονται ανάμεσα στους φθόγγους.
Ας δούμε από κάτω προς τα επάνω:
Ασσιράν-Αράκ είναι ελάσσων και όχι μείζων τόνος που δηλώνεται
Αράκ-Ραστ είναι ελάχιστος και όχι ημίτονο
Δουγκιάχ-Σεγκιάχ είναι ελάσσων και όχι μείζων τόνος
Σεγκιάχ-Τζαργκιάχ είναι ελάχιστος και όχι ημίτονο κοκ
(οι μόνες μη ατυχείς συμπτώσεις είναι οι Ραστ-Δουγκιάχ και Τζαργκιάχ-Νεβά που πράγματι είναι επόγδοοι)

• Τέλος

αντιστοιχεί εντελώς εσφαλμένα τους ως άνω ανατολικούς φθόγγους με τους δυτικούς.

Όλα αυτά υποδηλώνουν πλήρη άγνοια του αρχαίου συστήματος, που οδήγησε σε εσμό παρερμηνειών και συνακόλουθα σε θεωρητικές κατασκευές θεμελιωμένες κυριολεκτικά "στον αέρα".
Με λίγα λόγια το πιο πάνω διάγραμμα όχι μόνον διαφωτιστικό δεν είναι αλλά αντίθετα οδηγεί με κάθε τρόπο σε δρόμους ομιχλώδεις και κατ' επιεική χαρακτηρισμό ασαφείς.

ΑΚ

ΥΓ
Σε ό,τι αφορά τον υπότιτλο περί Πυθαγορικού Συστήματος, μάλλον θα έκαναν τα κόκκαλα του μέγιστου των διδασκάλων να τρίξουν!!!