Ευχολογιακό υλικό ασματικών ακολουθιών

Σε ποια χειρόγραφα αναφέρεις;

Αναφέρομαι στην κριτική έκδοση του Tchiflianov <<Ο λειτουργικός τύπος μεταφρασμένος υπό των αγίων αδελφών Κυρίλλου και Μεθοδίου>> (ΑΒ 31), όπου και αυτός σε υποσημείωση αναφέρει την πηγή του:
MATEOS, L' Evolution Historique de la Liturgie de St. Jean Chrisostome.

Πάντως και στο έργο του Passarelli << L' Eucologio Cryptense Γ.β.VII (sec. X)>> (ΑΒ 36), η εκτενής είναι η ίδια με προσθήκη μίας ακόμα δεήσεως.

Ο Mateos λέει ότι μονο για το <<Ἐλέησον ἡμᾶς ὁ Θεὸς κατὰ τὸ μέγα ἔλεός σου, δεόμεθά σου ἐπάκουσον καὶ ἐλέησον>> που ήταν και η τελευταία δέηση λένε χειρόγραφα ρητώς Κύριε ελέησον ιβ' (η θ'). Mάλιστα μιλάει μόνο για την θεία λειτουργία, αλλα <<για τα επιχειρήματα του αυτό δεν έχει και μεγάλη σημασία>>.

Τι εννοείτε; Ότι δεν είναι αξιόπιστα τα επιχειρήματά του ή το αντίθετο;

Υ.Γ: Άξιο παρατήρησης είναι και το εξής: Αν μετρήσουμε τα Κύριε ελέησον της εκτενούς αριθμούν περί τα 40. Ίσως από αυτό το γεγονός προέρχονται και τα πολλαπλά 40 Κύριε ελέησον των μοναχών, όπως ανέφερε ο π. Μάξιμος.
 

Shota

Παλαιό Μέλος
Αναφέρομαι στην κριτική έκδοση του Tchiflianov <<Ο λειτουργικός τύπος μεταφρασμένος υπό των αγίων αδελφών Κυρίλλου και Μεθοδίου>> (ΑΒ 31), όπου και αυτός σε υποσημείωση αναφέρει την πηγή του:
MATEOS, L' Evolution Historique de la Liturgie de St. Jean Chrisostome.
Πάντως και στο έργο του Passarelli << L' Eucologio Cryptense Γ.β.VII (sec. X)>> (ΑΒ 36), η εκτενής είναι η ίδια με προσθήκη μίας ακόμα δεήσεως.

Εγώ άλλο ρώτησα: ποια παλαιά χειρόγραφα λένε «Κύριε ἐλέησον γ΄».

Τι εννοείτε; Ότι δεν είναι αξιόπιστα τα επιχειρήματά του ή το αντίθετο;

Το αντίθετο.
 
Εγώ άλλο ρώτησα: ποια παλαιά χειρόγραφα λένε «Κύριε ἐλέησον γ΄».

Η αλήθεια είναι ότι σε αυτό ποτέ δεν έδωσα σημασία. Παρακινήθηκα από τη σημερινή πρακτική χωρίς να γνωρίζω τι γράφουν τα χφφ, και το θεώρησα δεδομένο. Πολύ ενδιαφέρον πάντως. Υπάρχουν μαρτυρίες (πέραν από όσα αναφέρει ο Mateos) που να υποδεικνύουν την ψαλμωδία Κύριε ελέησον γ΄, άπαξ ή κάτι άλλο (όπως αυτό που γράψατε για την τελευταία δέηση);
 
Last edited:

Shota

Παλαιό Μέλος
Η αλήθεια είναι ότι σε αυτό ποτέ δεν έδωσα σημασία. Παρακινήθηκα από τη σημερινή πρακτική χωρίς να γνωρίζω τι γράφουν τα χφφ, και το θεώρησα δεδομένο. Πολύ ενδιαφέρον πάντως. Υπάρχουν μαρτυρίες (πέραν από όσα αναφέρει ο Mateos) που να υποδεικνύουν την ψαλμωδία Κύριε ελέησον γ΄, άπαξ ή κάτι άλλο (όπως αυτό που γράψατε για την τελευταία δέηση);

Τα ελληνικά χειρόγραφα συνήθως δεν λένε κάτι. Το γνωστό Codex Pyromali (ι' αι. κατά τον Taft, χαμένο) ξεκαθαρίζει όμως ότι μετά το «Ελέησον ημάς ο Θεός...» ακολουθεί το Κύριε ελέησον ιβ'. Αντίθετα η γεωργιανή μετάφραση του ια' αι. από το σιναϊτικό χειρόγραφο Sin. Iber. 89 είναι πιο αναλυτική και βασικά μετά κάθε δέηση εκτος του «Ελέησον ημάς ο Θεός...» ορίζει το Κύριε ελέησον άπαξ (παραθέτω η λατινική μετάφραση του A. Jacob), ενώ μετά το «Ελέησον ημάς ο Θεός...» το Κύριε ελέησον θ'. Επίσης θ' φορες έχει το Κύριε ελέησον και η αρχαία αραβική μετάφραση του ια' αι. (έκδοσις του Bacha).
 

Attachments

  • SinIber89_1.jpg
    93.5 KB · Views: 23
  • SinIber89_2.jpg
    112.1 KB · Views: 18
  • Goar_p154_CodexPiromali.jpg
    91.8 KB · Views: 22

Shota

Παλαιό Μέλος

Αρχίζει με τις διακονικές προτροπές, που δεν περιμένουν (ή περιμένουν;) απάντηση από το λαό.
<<Εἴπωμεν πάντες Κύριε ἐλέησον.
Ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς καὶ ἐξ ὅλης τῆς διανοίας ἡμῶν εἴπωμεν Κύριε ἐλέησον.>>

Σύμφωνα με την γεωργιανή μετάφραση εδώ το περιμένουν. Αλλα και σε άλλη γεωργιανή μετάφραση πάλι από ένα χειρόγραφο του ιά αι. (Kekelidze H 531) μετά το «Είπομεν πάντες Κύριε ελέησον» βλέπουμε «Ο λαός Κύριε ελέησον».
 

Shota

Παλαιό Μέλος
Αντίθετα η γεωργιανή μετάφραση του ια' αι. από το σιναϊτικό χειρόγραφο Sin. Iber. 89 είναι πιο αναλυτική και βασικά μετά κάθε δέηση εκτος του «Ελέησον ημάς ο Θεός...» ορίζει το Κύριε ελέησον άπαξ (παραθέτω η λατινική μετάφραση του A. Jacob), ενώ μετά το «Ελέησον ημάς ο Θεός...» το Κύριε ελέησον θ'. Επίσης θ' φορες έχει το Κύριε ελέησον και η αρχαία αραβική μετάφραση του ια' αι. (έκδοσις του Bacha).

Εδώ πρέπει να πούμε ότι η γεωργιανή μετάφραση δεν έχει το «Ελέησον ημάς ο Θεός...» σαν τελευταία δέηση, αλλα ακολουθούν επίσης μερικές άλλες (η πρώτη είναι το «Έτι και έτι...», η δεύτερη είναι για τον βασιλέα). Είναι προσθήκες (παρόμοιες υπάρχουν και σε αλλα χειρόγραφα), αφού σύμφωνα με άλλες πηγες η τελευταία δέηση ήταν «Ελέησον ημάς ο Θεός...», αλλα και το «Έτι και έτι...» παράξενο φαίνεται.
 
Κύριε Shota, ευχαριστούμε πολύ. Η συμβολή σας είναι ανεκτίμητη.

Σχετικά με τις αρχικές δεήσεις, Εἴπωμεν πάντες Κύριε ἐλέησον, είχα βάλει σε παρένθεση ερωτηματικό γιατί δεν μου ερχόταν καλά να προτρέπει ο διάκονος και ο λαός να μην αποκρίνεται. Και να, που το χφ. επιβεβαιώνει.
Ο δε Goar, σε όλο το έργο του, στις εκτενείς έχει Κύριε ἐλέησον ἅπαξ (και το Κύριε ἐλεησον ιβ΄ που γράψατε), και μόνο στις δεήσεις της λιτής γράφει Κύριε ἐλέησον γ΄ ή μ΄. Θα πρέπει λοιπόν να υποθέσουμε ότι οι δεήσεις της εκτενούς των μοναχών επηρεάστηκαν από τις δεήσεις της λιτής.
Άξια προσοχής είναι και η ευλογία του επισκόπου πριν την εκφώνηση. Τι γράφουν τα ξένα χφφ. σχετικά με την ευλογία; Κάνουν αναφορά στην ευχή της εκτενούς; Ποια είναι η θέση της κατ' αυτά;
 
Εδώ πρέπει να πούμε ότι η γεωργιανή μετάφραση δεν έχει το «Ελέησον ημάς ο Θεός...» σαν τελευταία δέηση, αλλα ακολουθούν επίσης μερικές άλλες (η πρώτη είναι το «Έτι και έτι...», η δεύτερη είναι για τον βασιλέα). Είναι προσθήκες (παρόμοιες υπάρχουν και σε αλλα χειρόγραφα), αφού σύμφωνα με άλλες πηγες η τελευταία δέηση ήταν «Ελέησον ημάς ο Θεός...», αλλα και το «Έτι και έτι...» παράξενο φαίνεται.

Παρόμοια μεταγενέστερη προσθαφαίρεση φαίνεται να είναι και αυτή στο χφ. 958 της Σιναϊτικής βιβλιοθήκης (σελ. 23-24 στον 2ο τόμο του Dmitriyevskiy) όπου φαίνεται να υπάρχει "Ἀντιλαβοῦ..." και "Τῆς παναγίας, ἀχράντου...", αλλά δεν υπάρχει το "Ἐλέησον ἡμᾶς ὁ Θεός..."
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Αὐτό πού ξέρω εἶναι ὅτι ἡ μετά τά ἀναγνώσματα ἐκτενής, ἀρχαία οὖσα καί ἔχουσα τήν καταγωγήν της ἀπό αὐτῆς τῆς συναγωγῆς, ἔχει διάφορες μορφές καί ἐπιδέχεται προσθήκη ἤ ἀφαίρεση αἰτημάτων. Γι᾿ αὐτά μπορεῖ κανείς νά δεῖ στό ἔργο τοῦ Π. Ν. Τρεμπέλα, Αἱ τρεῖς λειτουργίαι κατὰ τοὺς ἐν Ἀθήναις κώδικας, σελ. 57-61, ἀπό κώδικες τοῦ 12ου καί 17ου αἰ. καί στόν D, ΙΙ, 83 καί 133.
Ἐκεῖ ὁ Τρεμπέλας ἐπίσης γράφει ὅτι «ὡς ἐμφαίνεται ἐκ τοῦ Βαρβερινοῦ, καθώς καί ἐκ τοῦ κώδικος Πυρομάλη, τά Κύριε ἐλέησον ἐπαναλαμβάνοντο μᾶλλον ἀνά τρία».
Ἡ εὐλογία τοῦ ἐπισκόπου τρίς εἶναι γνωστή ἀπό τίς ἀπολύσεις ἑσπερινοῦ καί ὄρθρου (ὅπου πολυχρονισμός) καί ἀπό τόν τρισάγιον (δές ἐδῶ) καί ἔχει σχέση μέ τήν μνημόνευση τοῦ ὀνόματός του, πού στήν ἀρχιερατική μᾶλλον ἡ ἐκτενής σταματᾶ στό αἴτημα «Ὑπέρ τοῦ ἀρχιεπισκόπου» (ὅ.π.).


 

Ἐκεῖ ὁ Τρεμπέλας ἐπίσης γράφει ὅτι «ὡς ἐμφαίνεται ἐκ τοῦ Βαρβερινοῦ, καθώς καί ἐκ τοῦ κώδικος Πυρομάλη, τά Κύριε ἐλέησον ἐπαναλαμβάνοντο μᾶλλον ἀνά τρία».

Γράφει τίποτα περισσότερο επί τούτου για να τεκμηριώσει τη θέση του; Γιατί εκ του βαρβερινού εγώ δεν μπορώ να εξάγω ότι επαναλαμβάνονταν ανά τρία. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι εικάζει. Από την άλλη όμως τι νόημα θα είχε το όνομα <<εκτενής δέηση>>;
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Γράφει τίποτα περισσότερο επί τούτου για να τεκμηριώσει τη θέση του; Γιατί εκ του βαρβερινού εγώ δεν μπορώ να εξάγω ότι επαναλαμβάνονταν ανά τρία. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι εικάζει. Από την άλλη όμως τι νόημα θα είχε το όνομα <<εκτενής δέηση>>;
Ἔτσι εἶναι. Καί αὐτή λιτή/λιτανεία εἶναι.​
 
π. Μάξιμος;80437 said:
Μπορεῖ τό Ἀντιλαβοῦ νά μήν ἦταν ἐκεῖ, ἀλλά μετά ἀπό ὅλες τίς δεήσεις. Δέν ἔχω ἄλλη μαρτυρία, ἐκτός ἀπό τήν Προηγιασμένη τοῦ Ἰακώβου, πού ἔχουν ἄλλη σύνθεση οἱ δεήσεις.

Μάλλον εκεί ήταν. Ξέχασα να αναφέρω την πιο πρώιμη πηγή βυζαντινού ευχολογίου που έχουμε, το βαρβερινό! Εκεί στα διακονικά της καθιέρωσης ναού (σελ. 159-161 στην έκδοση του Parenti) το Ἀντιλαβοῦ είναι αμέσως μετά την ευχή, και στη θέση του Ἀντιλαβοῦ μπαίνει άλλη δέηση: "Καὶ ὑπὲρ πάντων τῶν χρηιζόντων τῆς παρὰ τοῦ Κυρίου βοηθείας καὶ ἀντιλήψεως, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν". Η ίδια δέηση με αλλαγή σε β΄ πρόσωπο, υπάρχει στην εκτενή (προτελευταία, μετά από όλες τις δεήσεις και πριν το Ἐλέησον ἡμᾶς ὁ Θεός): Καὶ ὑπὲρ πάντων τῶν χρηιζόντων τῆς σῆς, Κύριε, βοηθείας καὶ ἀντιλήψεως, δεόμεθα. [L' Eucologio Cryptense Γ.β.VII (sec. X), Gaetano Passarelli, ΑΒ 36].

Έχουμε δηλαδή μεγάλη συναπτή ως εξής:

Κλίναντες τὰ γόνατα, ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
ΕΠΕΥΧΕΤΑΙ Ο ΙΕΡΕΥΣ.
Ἀντιλαβοῦ, σῶσον, ἐλέησον, ἀνάστησον καὶ διαφύλαξον ἡμᾶς ὁ Θεὸς τῆι σῆι χάριτι.
Ὑπὲρ τῆς ἄνωθεν εἰρήνης καὶ τῆς σωτηρίας τῶν ψυχῶν ἡμῶν, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
...
Ὑπὲρ τοῦ ῥυσθῆναι ἡμᾶς ἀπὸ πάσης θλίψεως, ὀργῆς, κινδύνου καὶ ἀνάγκης, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
Καὶ ὑπὲρ πάντων τῶν χρηζόντων τῆς παρὰ τοῦ Κυρίου βοηθείας καὶ ἀντιλήψεως, (τοῦ Κυρίου) δεηθῶμεν.
Τῆς παναγίας, άχράντου, ὑπερευλογημένης, ἐνδόξου, δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας, μετὰ πάντων τῶν ἁγίων μνημονεύσαντες ἑαυτοὺς καὶ ἀλλήλους καὶ πᾶσαν τὴν ζωὴν ἡμῶν Χριστῶι τῶι Θεῶι παραθώμεθα.
ΕΚΦΩΝΕΙ Ο ΙΕΡΕΥΣ.


Υ.Γ: Η παράθεση είναι από τα μηνύματα 21 και μετά αυτού του θέματος, όπου ο π. Μάξιμος πολύ σωστά (όπως φαίνεται) είχε παραλληλίσει τη μεγάλη συναπτή με τα διακονικά της λειτουργίας του αγίου Ιακώβου.
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Μάλλον εκεί ήταν.
Μά εἴδαμε διάφορες μορφές. Μᾶς μπερδεύεις...(λίγο). Ἤδη στό ἑπόμενο μήνυμα (#24) δείχθηκε αὐτή ἡ περίπτωση ἀπό τόν Shota καί σύ χάρηκες (στό #25). Ἐγώ δέ εἶχα δικαιωθεῖ ὡς πρός τήν ὑπόθεσή μου (#23).


Ξέχασα να αναφέρω την πιο πρώιμη πηγή βυζαντινού ευχολογίου που έχουμε, το βαρβερινό! Εκεί στα διακονικά της καθιέρωσης ναού (σελ. 159-161 στην έκδοση του Parenti) το Ἀντιλαβοῦ είναι αμέσως μετά την ευχή, και στη θέση του Ἀντιλαβοῦ μπαίνει άλλη δέηση: "Καὶ ὑπὲρ πάντων τῶν χρηιζόντων τῆς παρὰ τοῦ Κυρίου βοηθείας καὶ ἀντιλήψεως, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν".
Στήν ἔκδοση πού ἔχω ἐγώ (...Parenti..., Roma 2000) αὐτά εἶναι στίς σελ. 156-159. Πάλι μέ μπέρδεψες... Πρόσεξα ὅμως ὅτι ἡ εὐχή ὑπό τοῦ πατριάρχου λέγεται καί κατά τήν γονυκλισία καί ἀνισταμένου κατά τήν διάρκεια τῶν διακονικῶν.


Η ίδια δέηση με αλλαγή σε β΄ πρόσωπο, υπάρχει στην εκτενή (προτελευταία, μετά από όλες τις δεήσεις και πριν το Ἐλέησον ἡμᾶς ὁ Θεός): Καὶ ὑπὲρ πάντων τῶν χρηιζόντων τῆς σῆς, Κύριε, βοηθείας καὶ ἀντιλήψεως, δεόμεθα. [L' Eucologio Cryptense Γ.β.VII (sec. X), Gaetano Passarelli, ΑΒ 36].
Κι ἐδῶ πού δέν εὕρισκα τήν σελίδα;;;; Τελικά τήν βρῆκα· 69-70 (τρίτωσε...)

Έχουμε δηλαδή μεγάλη συναπτή ως εξής:

Κλίναντες τὰ γόνατα, ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
ΕΠΕΥΧΕΤΑΙ Ο ΙΕΡΕΥΣ.
Ἀντιλαβοῦ, σῶσον, ἐλέησον, ἀνάστησον καὶ διαφύλαξον ἡμᾶς ὁ Θεὸς τῆι σῆι χάριτι.
Ὑπὲρ τῆς ἄνωθεν εἰρήνης καὶ τῆς σωτηρίας τῶν ψυχῶν ἡμῶν, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
...
Ὑπὲρ τοῦ ῥυσθῆναι ἡμᾶς ἀπὸ πάσης θλίψεως, ὀργῆς, κινδύνου καὶ ἀνάγκης, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
Καὶ ὑπὲρ πάντων τῶν χρηζόντων τῆς παρὰ τοῦ Κυρίου βοηθείας καὶ ἀντιλήψεως, (τοῦ Κυρίου) δεηθῶμεν.
Τῆς παναγίας, άχράντου, ὑπερευλογημένης, ἐνδόξου, δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας, μετὰ πάντων τῶν ἁγίων μνημονεύσαντες ἑαυτοὺς καὶ ἀλλήλους καὶ πᾶσαν τὴν ζωὴν ἡμῶν Χριστῶι τῶι Θεῶι παραθώμεθα.
ΕΚΦΩΝΕΙ Ο ΙΕΡΕΥΣ.
Τά ξαναείπαμε αὐτά...

Υ.Γ: Η παράθεση είναι από τα μηνύματα 21 και μετά αυτού του θέματος, όπου ο π. Μάξιμος πολύ σωστά (όπως φαίνεται) είχε παραλληλίσει τη μεγάλη συναπτή με τα διακονικά της λειτουργίας του αγίου Ιακώβου.
Γιά νά μαθαίνεις/ετε: Ἄν σέ μιά παράθεση πατήσεις στό θαλασσί βελάκι σέ πάει στό μήνυμα πού παραθέτεις, ὁπότε δέν χρειάζεται νά λές ἀπό ποῦ εἶναι.
Ἐπίσης (ἐπειδή συνεχῶς τό ἔχεις γράψει) ἀναφέρομαι στήν Προηγιασμένη τοῦ Ἰακώβου, πού αὐτή ἔχει γονυκλισία, καί ὄχι στήν τελεία. Εἶναι μεγάλη συναπτή. Νά μελετήσεις αὐτήν (τή λειτουργία).
Ἐπίσης (συμβουλευτικά), δέν μπορεῖς νά προχωρᾶς σέ τέτοια ἐργασία ἄν δέν ἔχεις καί τά βιβλία τοῦ Τρεμπέλα καί εἰδικά τό μνημειῶδες «Αἱ τρεῖς Λειτουργίαι».

Καλή συνέχεια!


 
π. Μάξιμος;81006 said:
Μά εἴδαμε διάφορες μορφές. Μᾶς μπερδεύεις...(λίγο). Ἤδη στό ἑπόμενο μήνυμα (#24) δείχθηκε αὐτή ἡ περίπτωση ἀπό τόν Shota καί σύ χάρηκες (στό #25). Ἐγώ δέ εἶχα δικαιωθεῖ ὡς πρός τήν ὑπόθεσή μου (#23).

Όντως είχα χαρεί, γιατί βρήκα λύση στις Αποστολικές Διαταγές σε κάτι που δεν φαινόταν να έχει λύση (μου φαίνονταν τα υπόλοιπα ασύνδετα μεταξύ τους). Αλλά αν υπάρχει λύση σε βυζαντινό ευχολόγιο, προτιμώ αυτήν.
Φαίνεται, πάντως, ότι δεν εξήγησα το συλλογισμό μου καλά: Προφανώς ο σύνδεσμος Καὶ στην αρχή της δέησης (Καὶ ὑπὲρ πάντων τῶν χρηιζόντων...) συνδέει ομαλά τα διακονικά με το Της παναγίας ἀχράντου αλλά δεν ήταν αυτό το τόσο διαφορετικό. To περιεχόμενο της δέησης συνδέεται νοηματικά με το Ἀντιλαβοῦ (ἀντιλήψεως), καθιστώντας την δέηση μη κοινή αλλά εις τύπον και τόπον του Ἀντιλαβοῦ.

Και συγγνώμη για το μπέρδεμα. Οι πηγές που παραθέτω είναι μισές από βιασύνη (μέσα στην ευφροσύνη του γράφειν). Στην έκδοση του Parenti, εννούσα την ψηφιακή που υπάρχει στο forum. Στο δε άλλο ξέχασα να γράψω τις σελίδες. Θα πάρω και τα βιβλία του Τρεμπέλα. Έχω ήδη μία βιβλιογραφία (με βοήθησε και ο ο κ. Θεοδωράκης σε αυτό) την οποία θα αναρτήσω εν καιρώ ευθέτω (από εβδομάδα καθώς μου χάλασε το ποντίκι και χειρίζομαι τον υπολογιστή μόνο με πληκτρολόγιο: δουλεύω με συντομεύσεις πληκτρολογίου), και όποιες περαιτέρω προσθήκες καλοδεχούμενες.

Γιά νά μαθαίνεις/ετε: Ἄν σέ μιά παράθεση πατήσεις στό θαλασσί βελάκι σέ πάει στό μήνυμα πού παραθέτεις, ὁπότε δέν χρειάζεται νά λές ἀπό ποῦ εἶναι.

Αυτό ομολογώ δεν το ήξερα. Πολύ χρήσιμο. Να είστε καλά. Καλή συνέχεια να έχουμε, να γράφουμε ωφέλιμα πράγματα.
 
Last edited:

Shota

Παλαιό Μέλος
Η σημαντική μελέτη για την ιστορία της εκτενης φαίνεται να είναι S. Parenti. L'Ektenê della liturgia di Crisostomo nell'eucologio St. Petersburg gr. 226. In: Eulogema. Studies in Honor of Robert Taft. P. 295-318. Rome 1993. Δεν την έχω, αλλα την συνοψίζει ο Taft (R.F. Taft. A History of the Liturgy of St. John Chrysostom. Volume V. The Precommunion Rites. P. 93-94. Rome. 2000).

Η αρχική μορφή της εκτενης ήταν απλή:

Εἴπωμεν πάντες.
Ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς.
Κύριε παντοκράτορ.
Ὁ μη βουλόμενος.
Ἐλέησον ἡμᾶς ὁ Θεὸς.
Ευχή και εκφώνηση.

2 παλαιότερα χειρόγραφα με αυτή τη μορφή είναι μέρος του Ευχολογίου γραμμένος γύρο το 982/983 που σήμερα ανήκει εις τον χειρόγραφο Vatican Regina di Svezia Gr. 75 και ο λεγόμενος Codex S. Simeonis (προ του 1030) που είναι χαμένος αλλα σώζεται σε λατινική μετάφραση του Ambrosius Pelargus.

Ακόμα πιο απλούστερη μορφή (χωρίς «Ὁ μη βουλόμενος») υπάρχει σε χειρόγραφο Bibl. Angelica gr. 15 (S. Alexopoulos. The Presanctified Liturgy in the Byzantine Rite: A Comparative Analysis of its Origins, Evolution, and Structural Components. P. 201-202. Leuven. 2009) του ιβ' αι.

«Το μέγα Κύριε ελέησον» η εκτενής σύμφωνα με τον Mateos (J. Mateos. La célébration de la parole dans la liturgie byzantine. P. 153. Rome. 1971) σημάνει κατ'εξοχήν ότι το Κύριε ελέησον μετά την δέηση «Ἐλέησον ἡμᾶς ὁ Θεὸς» έλεγαν πολλές φορές, όχι ότι το έκαναν μετά κάθε δέηση.
 

Shota

Παλαιό Μέλος

Άξια προσοχής είναι και η ευλογία του επισκόπου πριν την εκφώνηση. Τι γράφουν τα ξένα χφφ. σχετικά με την ευλογία;

Τα γεωργιανά δεν λένε κάτι, μάλλον γιατί δεν κάνουν περιγραφή της αρχιερατικής λειτουργίας.

Κάνουν αναφορά στην ευχή της εκτενούς; Ποια είναι η θέση της κατ' αυτά;

Aκριβώς μετά την δέηση «Ελέησον ημάς ο Θεός» (λειτουργία του Αγ. Βασιλειου: Sinai Iber. 89 (ια' αι.), Kekelidze H 531 (ια' αι.), Kekelidze S 4980 (ιβ' αι.); λειτουργία του Αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου: Sinai Iber. 89 (ια' αι.), Graz Geo. 5 (ιγ'-ιδ' αι.)) που συνδυάζει νοηματικά με την ευχή.
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


Ἡ ἀρχικὴ προσκύνηση μὲ τὴν ἔναρξη τῶν ἀκολουθιῶν, ἤ τῆς λειτουργίας τῶν πιστῶν (ἐκτὸς Σαββάτου καὶ Κυριακῆς) εἶναι παλαιὰ παράδοση ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὶς κατωτέρω μαρτυρίες:


«Καὶ ὁ διάκονος λεγέτω· Ἀπολύεσθε, οἱ ἐν μετανοίᾳ.
Καὶ προστιθέτω·
Μήτις τῶν μὴ δυναμένων προσελθέτω. Ὅσοι πιστοί,
κλίνωμεν γόνυ
· δεηθῶμεν τοῦ Θεοῦ διὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ,
πάντες συντόνως τὸν Θεὸν διὰ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ παρακα-
λέσωμεν.
Ὑπὲρ τῆς εἰρήνης καὶ τῆς εὐσταθείας τοῦ κόσμου
καὶ τῶν ἁγίων Ἐκκλησιῶν δεηθῶμεν...» (Ἀπ. Διαταγὲς (περὶ τὸ 380) βιβλίον η’, 10 ἔκδ. Ε. Π. Ε. Ἀποστολικοὶ πατέρες τ. 1 σ. 412).



«Καὶ γὰρ ὑπὲρ
τῶν ἐνεργουμένων, ὑπὲρ τῶν ἐν μετανοίᾳ, κοιναὶ
καὶ παρὰ τοῦ ἱερέως, καὶ παρ’ αὐτῶν γίνονται αἱ εὐχαὶ,
καὶ πάντες μίαν λέγουσιν εὐχὴν, εὐχὴν τὴν ἐλέου
γέμουσαν. Πάλιν ἐπειδὰν εἴρξωμεν τῶν ἱερῶν περι-
βόλων τοὺς οὐ δυναμένους τῆς ἱερᾶς μετασχεῖν τρα-
πέζης, ἑτέραν δεῖ γενέσθαι εὐχὴν, καὶ πάντες
ὁμοίως ἐπ’ ἐδάφους κείμεθα, καὶ πάντες ὁμοίως
ἀνιστάμεθα» (Ἰ. Χρυσοστόμου (+ 407) Ὁμιλία στὴν Β’ Πρὸς Κορινθίους ιη’, 3 ἔκδ. Ε. Π. Ε. τ. 19 σ. 486).


Πράγματι στὴ λειτουργία τοῦ Χρυσοστόμου:

«Ἔτι καὶ ἔτι» (ἐκτὸς Σαββάτου, Κυριακῆς καὶ ἀπὸ τὴν Μ. Πέμπτη ἕως τὴν Κυριακὴ τῶν ἁγίων πάντων: «κλίναντες τὰ γόνατα τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν») «ἐν εἰρήνῃ, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
Ἀντιλαβοῦ, σῶσον, ἐλέησον καὶ διαφύλαξον ἡμᾶς, ὁ Θεός, τῇ σῇ χάριτι.
Σοφία.
Εὐχαριστοῦμέν σοι, Κύριε, ὁ Θεός τῶν δυνάμεων, τῷ καταξιώσαντι ἡμᾶς παραστῆναι καὶ νῦν τῷ ἁγίῳ σου θυσιαστηρίῳ καὶ προσπεσεῖν τοῖς οἰκτιρμοῖς σου ὑπὲρ τῶν ἡμετέρων ἁμαρτημάτων καί τῶν τοῦ λαοῦ ἀγνοημάτων...» (μετὰ τὴν ἀρχικὴ προσκύνηση ἀκολουθεῖ ἡ ἁρμόζουσα δοξολογία) «Ὅτι πρέπει σοι πᾶσα (καὶ οἱ ἑπόμενες, μετὰ τὴν ἀρχική) δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις...

Ἔτι καὶ ἔτι» (ἐκτὸς Σαββάτου, Κυριακῆς καὶ ἀπὸ τὴν Μ. Πέμπτη ἕως τὴν Κυριακὴ τῶν ἁγίων πάντων: «κλίναντες τὰ γόνατα τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν») «ἐν εἰρήνῃ, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
Ἀντιλαβοῦ, σῶσον, ἐλέησον καὶ διαφύλαξον ἡμᾶς, ὁ Θεός, τῇ σῇ χάριτι.
Σοφία.
Πάλιν καὶ πολλάκις σοι προσπίπτομεν καί σοῦ δεόμεθα, ἀγαθὲ καὶ φιλάνθρωπε, ὅπως, ἐπιβλέψας ἐπὶ τὴν δέησιν ἡμῶν, καθαρίσῃς ἡμῶν τὰς ψυχὰς καὶ τὰ σώματα ἀπὸ παντὸς μολυσμοῦ σαρκὸς καὶ πνεύματος, καὶ δῴης ἡμῖν ἀνένοχον καὶ ἀκατάκριτον τὴν παράστασιν τοῦ ἁγίου σου θυσιαστηρίου...».



Στὰ προηγιασμένα μετὰ τὴν συναπτὴ τῶν κατηχουμένων, ἤ καὶ τῶν πρὸς τὸ φώτισμα, οἱ δύο συναπτὲς τῶν πιστῶν ἀρχίζουν μὲ τό «Ἔτι καὶ ἔτι κλίναντες τὰ γόνατα τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν» (χφφ. εὐχολόγια Σινὰ 958 ι’ αἰ. ἔκδ. Dmitrievskij τ. 2 σ. 20, 973 τοῦ ἔτους 1153 ἔκδ. ὅπ. πρ. σ. 87 καὶ 966 ιγ’ αἰ. ἔκδ. ὅπ. πρ. σ. 207) «...Ὅτι πρέπει σοι πᾶσα (καὶ οἱ ἑπόμενες, μετὰ τὴν ἀρχική) δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις...» κ.λ.π.



«Εὐχὴ ἑωθινὴ α’. Εὐχαριστοῦμεν σοι, Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν...τῷ ἐμβαλόντι εἰς τὸ στόμα ἡμῶν λόγον αἰνέσεως τοῦ προσκυνεῖν καὶ ἐπικαλεῖσθαι τὸ ὄνομα τὸ ἅγιόν σου...προσκυνεῖν τὴν ἀνεκδιήγητόν σου ἀγαθότητα. Ὅτι πρέπει σοι πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις...» (μεγάλη συναπτή· Βαρβερινὸς κώδικας 336 η’ αἰ. ἔκδ. S. Parenti 2000 σ. 97).



«...γίνεται εὐχὴ παρὰ τοῦ ἱερέως πρηνοῦς κειμένου ἐνώπιον τοῦ θυσιαστηρίου, προειπόντος τοῦ διακόνου τὴν μεγάλην συναπτήν» (τυπικὸ Μεσσήνης τοῦ ἔτους 1131 διάταξη α’ ὥρας καθαρᾶς Δευτέρας ἔκδ. M. Arranz σ. 199· ὁμοίως καὶ στὸ τυπικὸ Μήλι τοῦ ἔτους 1292 ἔκδ. Dmitrievskij τ. 1 σ. 870) «...Ὅτι πρέπει σοι πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις...» (Βαρβερινὸς κώδικας 336 η’ αἰ. ἔκδ. S. Parenti 2000 σ. 105).

«Δεῦτε προσκυνήσωμεν καὶ προσπέσωμεν τῷ βασιλεῖ ἡμῶν Θεῷ...».
 
Last edited:

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος

Άξια προσοχής είναι και η ευλογία του επισκόπου πριν την εκφώνηση. Τι γράφουν τα ξένα χφφ. σχετικά με την ευλογία; Κάνουν αναφορά στην ευχή της εκτενούς; Ποια είναι η θέση της κατ' αυτά;


«Ἐρχομένης δὲ τῆς λιτῆς εἰς τὸν φόρον ἤ εἰς ἕτερον τόπον, ἔνθα ἄν ᾖ τύπος, δοξάζουσιν οἱ ψάλται, καὶ γινομένης τῆς ἐκτενοῦς δεήσεως, ὁ ἀρχιερεύς εὔχεται οὕτως· Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, τὴν ἐκτενὴ ταύτην ἱκεσίαν πρόσδεξαι. Εἶτα σφραγίζει τρίτον ἐπὶ τὸ ἔμπροσθεν μέρος καὶ ἐκφωνεῖ· Ὅτι ἐλεήμων καὶ φιλάνθρωπος Θεὸς ὑπάρχεις...» (χφ. Παρισίων Coislanus 213 εὐχολόγιο τοῦ ἔτους 1027 ἔκδ. Dmitrievskij τ. 2 σ. 1010).
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

... ὁ ἀρχιερεύς εὔχεται οὕτως· Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, τὴν ἐκτενῆ ταύτην ἱκεσίαν πρόσδεξαι. Εἶτα σφραγίζει τρίτον ἐπὶ τὸ ἔμπροσθεν μέρος καὶ ἐκφωνεῖ· ...
«... καί τοὺς οἰκτιρμούς σου κατάπεμψον ... ἐπὶ πάντα τὸν λαόν σου,
τὸν ἀπεκδεχόμενον τὸ παρά σοῦ μέγα καὶ πλούσιον ἔλεος.»​

Ἡ εὐχή τῆς ἐκτενοῦς ἱκεσίας πρέπει πάντοτε νά ἐπισφραγίζει αὐτήν, σέ ὅποια ἀκολουθία κι ἄν λέγεται (Ἰω. Φουντούλη, Μοναχικός Ἑσπερινός, Μοναχικός Ὄρθρος καί Π. Ν. Τρεμπέλα, Μικρόν Εὐχολόγιον Β΄ -1955- σ. 271 -περί τοῦ ᾀσματικοῦ ἑσπερινοῦ-).


 
Η αρχική μορφή της εκτενης ήταν απλή:

Εἴπωμεν πάντες.
Ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς.
Κύριε παντοκράτορ.
Ὁ μη βουλόμενος.

Ἐλέησον ἡμᾶς ὁ Θεὸς.
Ευχή και εκφώνηση.

Άραγε, ποιο είναι το αρχικό κείμενο των δύο δεήσεων;
"Κύριε παντοκράτορ, ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν..." (όπως λέγεται σήμερα, επίσης Mateos, L' Evolution Historique de la Liturgie de St. Jean Chrisostome, τ. XX, Fasc 11, 1970, σ. 100)
"Κύριε παντοκράτορ ἐπουράνιε, ὁ Θεὸς τῶν πατέρων ἡμῶν, ὁ πλούσιος ἐν ἐλέει καὶ ἀγαθὸς ἐν οἰκτιρμοῖς..." (Passarelli, L' Eucologio Cryptense Γ.β.VII, 1982, Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, ΑΒ 36, σ. 69)

"Σὺ ὁ μὴ θέλων τὸν θάνατον τῶν ἁμαρτωλῶν, ὡς τὸ ἐπιστρέψαι καὶ ζῆν αὐτῶν..." (Mateos, L' Evolution Historique de la Liturgie de St. Jean Chrisostome, τ. XX, Fasc 11, 1970, σ. 100)
"Ὁ μὴ βουλόμενος τὸν θάνατον ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν, ἀλλὰ ἀναμένων τὴν εἰς σὲ ἐπιστροφήν, ζωὴν καὶ μετάνοιαν..." (Passarelli, L' Eucologio Cryptense Γ.β.VII, 1982, Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, ΑΒ 36, σ. 69)

Επίσης, στο συνημμένο αντί για δύο δεήσεις , θα δείτε τρεις: "Ὁ πλούσιος ἐν ἐλέει καὶ ἀγαθὸς ἐν οἰκτιρμοῖς..." ως ξεχωριστή δέηση. Η πηγή φαίνεται στο όνομα του αρχείου.



«Ἐρχομένης δὲ τῆς λιτῆς εἰς τὸν φόρον ἤ εἰς ἕτερον τόπον, ἔνθα ἄν ᾖ τύπος, δοξάζουσιν οἱ ψάλται, καὶ γινομένης τῆς ἐκτενοῦς δεήσεως, ὁ ἀρχιερεύς εὔχεται οὕτως· Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, τὴν ἐκτενὴ ταύτην ἱκεσίαν πρόσδεξαι. Εἶτα σφραγίζει τρίτον ἐπὶ τὸ ἔμπροσθεν μέρος καὶ ἐκφωνεῖ· Ὅτι ἐλεήμων καὶ φιλάνθρωπος Θεὸς ὑπάρχεις...» (χφ. Παρισίων Coislanus 213 εὐχολόγιο τοῦ ἔτους 1027 ἔκδ. Dmitrievskij τ. 2 σ. 1010).

Τι εννοεί εδώ; (ἐπὶ τὸ ἔμπροσθεν μέρος);
 

Attachments

  • Dmitriyevskiy, τ. II, σελ. 133.jpg
    34.5 KB · Views: 14
Top