Τί προβλέπουν ΤΜΕ, ΣΤ, ΔΕΕ, ΕΟΠ, ΤΔΚύπρου, ΜΤ κ.ἄ.;
Από μια πρόχειρη ματιά που έριξα (Τυπικό Διονυσίου, Τυπικό Μεθοδίου, Αναφορές στο ΣΤ) φαίνεται ότι μέχρι και Αγιορείτικα Τυπικά του 19ου-20ου αιώνα ηκολουθείτο η Τάξις του ΤΑΣ (Μέγας Αγιασμός μετά τον Εσπερινό), χωρίς να αποκλείεται σε κάποια απ’ αυτά και η επίδραση των Πατριαρχικών Τυπικών του 19ου αιώνα (ΤΚ και ΤΜΕ ), τα οποία μόνον φαίνεται να προβλέπουν την τέλεση του Μεγάλου Αγιασμού εν Σαββάτω και Κυριακή εις το τέλος της Θείας Λειτουργίας προ της τελέσεως του Εσπερινού,
χωρίς να αναφέρουν κάτι περί του χαρακτηριστικού της Απολύσεως υπονοώντας μάλλον την συνήθη εν Σαββάτω «
Χριστός ὁ ἀληθινός Θεός ἡμῶν...» και εν Κυριακή «
Ὁ ἀναστάς ἐκ νεκρῶν, Χριστός ὁ ἀληθινός Θεός ἡμῶν...».
Το θέμα του χαρακτηριστικού της Απολύσεως νομίζω ανεκίνησε ο αείμνηστος τυπικολόγος Γ. Μπεκατώρος ο οποίος και πρότεινε την μεικτή Απόλυση στην Θεία Λειτουργία της Κυριακής εν Παραμονή ή την αμιγή της Εορτής στην Θεία Λειτουργία του Σαββάτου εν Παραμονή με το αιτιολογικό ότι τελείται ο Μέγας Αγιασμός και ψάλλεται ήδη το Απολυτίκιον της Εορτής προ της Απολύσεως της Θείας Λειτουργίας. Η άποψη του μάλλον επικράτησε. Ούτω:
Ημερολόγιον Οικουμενικού Πατριαρχείου 2020:
«Ὁ ἐν Ἰορδάνῃ ὑπό Ἰωάννου βαπτισθῆναι καταδεξάμενος διά τήν ἡμῶν σωτηρίαν καί ἀναστάς ἐκ νεκρῶν, Χριστός ὁ ἀληθινός Θεός ἡμῶν...».
Δίπτυχα Εκκλησίας της Ελλάδος 2020: «Ὁ ἐν Ἰορδάνῃ ὑπό Ἰωάννου βαπτισθῆναι καταδεξάμενος διά τήν ἡμῶν σωτηρίαν καί ἀναστάς ἐκ νεκρῶν, Χριστός ὁ ἀληθινός Θεός ἡμῶν...».
Ενώ αδικαιολογήτως
: Τυπικαί διατάξεις Εκκλησίας Κύπρου 2020: «
Ὁ ἐν Ἰορδάνῃ ὑπό Ἰωάννου βαπτισθῆναι καταδεξάμενος…». Ίσως λόγω αντιγραφής από το περσινό.
Αυτά εν αναμονή ενδελεχούς διερευνήσεως.
Εκτενή αναφορά στο θέμα κάνουν οι
Τυπικαί διατάξεις Εκκλησίας Κύπρου 2014:
Ἑτέρα τάξις τοῦ Μεγάλου Ἁγιασμοῦ τῶν Θεοφανείων, ὅστις τελεῖται ἐντὸς τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς. (ΤΥΠΙΚΟΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ 2014)
Ἐν ταῖς ἐνορίαις ἐπεκράτησεν, ὁσάκις τὰ Θεοφάνεια συμπέσουν ἐν Κυριακῇ ἢ Δευτέρᾳ, τῷ πρωῒ τῆς παραμονῆς τῆς ἑορτῆς νὰ τελῆται μετὰ τὴν τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου Λειτουργίαν ὁ Μέγας Ἁγιασμὸς τῶν Θεοφανείων. Ὅμως κρίνομεν ὀρθὸν νὰ σημειώσωμεν ὅτι ἡ λειτουργική μας παράδοσις γνωρίζει καὶ ἄλλην τάξιν, παλαιοτέραν
τῆς ἀνωτέρω ἀναγραφομένης, συμφώνως πρὸς τὴν ὁποίαν ὁ Μέγας Ἁγιασμὸς τελεῖται ἐντὸς τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς. Οὕτως ἀποφεύγονται ἄτοπά τινα εἰς τὸ Τυπικόν, ὅπως π.χ. ἡ τέλεσις τοῦ Ἁγιασμοῦ πρὸ τῆς εἰσόδου τοῦ Ἑσπερινοῦ, διὰ τῆς ὁποίας γίνεται καὶ ἡ εἰσόδευσις εἰς τὴν ἑορτήν, ἡ ψαλμῳδία τοῦ ἀπολυτικίου καὶ τοῦ κοντακίου τῆς ἑορτῆς πρὶν νὰ εἰσέλθωμεν εἰς αὐτὴν καὶ ἡ ἄνευ τελέσεως τοῦ Ἑσπερινοῦ ἀπόλυσις· «Ὁ ἐν Ἰορδάνῃ ὑπὸ Ἰωάννου βαπτισθῆναι καταδεξάμενος».
Εἰς τοιαύτην περίπτωσιν, μετὰ τὴν ἀπόλυσιν τῆς Λειτουργίας τῆς παραμονῆς, θὰ ψαλῇ ὁ Ἑσπερινὸς τῆς ἑορτῆς μέχρι καὶ τῆς εὐχῆς τῆς κεφαλοκλισίας. Μετὰ τὴν ἐκφώνησιν· «Εἴη τὸ κράτος τῆς βασιλείας σου», ψάλλονται τὰ ἰδιόμελα· «Φωνὴ Κυρίου ἐπὶ τῶν ὑδάτων» καὶ τελεῖται ὁ Μέγας Ἁγιασμὸς ὡς ἀνωτέρω μέχρι καὶ τοῦ ἰδιομέλου· «Ἀνυμνήσωμεν οἱ πιστοί». Εἶτα· «Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου» (τρὶς) καὶ γίνεται ἡ ἀπόλυσις τῆς ἑορτῆς.
Τῷ δὲ ἑσπέρας, τελεῖται ἡ ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Ἀποδείπνου χῦμα. Εἰς τὴν αʹ στάσιν αὐτοῦ, ἀντὶ τῶν τροπαρίων· «Φώτισον τοὺς ὀφθαλμούς μου», λέγεται χῦμα τὸ ἀπολυτίκιον· «Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου σου, Κύριε». Εἰς τὴν βʹ στάσιν, ἀντὶ τῶν τροπαρίων· «Ἐλέησον ἡμᾶς, Κύριε, ἐλέησον ἡμᾶς», λέγομεν, καὶ πάλιν χῦμα, τὸ κοντάκιον· «Ἐπεφάνης σήμερον». Μετὰ δὲ τὴν μικρὰν δοξολογίαν, ψάλλονται τὰ ἰδιόμελα τῆς λιτῆς τῆς ἑορτῆς καὶ τελοῦμεν τὴν δέησιν αὐτῆς. Εἶτα, ψάλλονται τὰ ἰδιόμελα τῶν ἀποστίχων τῆς ἑορτῆς, μεθ᾿ ἅ· «Νῦν ἀπολύεις», τὸ τρισάγιον καὶ τὸ ἀπολυτίκιον τῆς ἑορτῆς· «Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου σου, Κύριε» (τρίς), ἡ εὐλόγησις τῶν ἄρτων, ὡς συνήθως, καὶ ἡ ἀπόλυσις· «Ὁ ἐν Ἰορδάνῃ ὑπὸ Ἰωάννου».
Ἰστέον ὅτι, ἐὰν τῷ ἑσπέρας δὲν τελεσθῇ τὸ Μέγα Ἀπόδειπνον, ἡ λιτὴ τῆς ἑορτῆς ὡς καὶ τὰ ἀπόστιχα αὐτῆς δέον ὅπως ψαλοῦν τῷ πρωῒ εἰς τὴν ἀκολουθίαν τοῦ Μεσονυκτικοῦ, μετὰ τὸν νʹ ψαλμόν.