[Ερώτηση] Γιατί δεν ψάλλεται «Όσοι εις Χριστόν» αντί τρισαγίου στις θ. λειτουργίες του Μ. Βασιλείου με τον εσπερινό των Χριστουγέννων και Θεοφανείων;

[π. Μάξιμος]

Μοῦ τέθηκε ἡ ἐρώτηση, γιατί, ἀφοῦ ἀπό τά πολλά ἀναγνώσματα τῶν ἑσπερινῶν τῶν Χριστουγέννων καί τῶν Θεοφανείων φαίνεται ὅτι οἱ αὐτές οἱ θ. λειτουργίες εἶναι βαπτισματικές, δέν ψάλλεται τό «Ὅσοι εἰς Χριστόν», ὅπως τό Μ. Σάββατον τό πρωί στόν ἑσπερινό τῆς Ἀναστάσεως;

Ἡ (σύντομη) ἀπάντηση εἶναι, ὅτι οἱ ἀκολουθίες αὐτές καταρτίζονται κατά μίμηση τῶν ἀκολουθιῶν τῆς Μ. Ἑβδομάδος (τριῴδια ἀποδείπνων ὅπως τριῴδια ὄρθρων «Τῇ δευτέρᾳ» «Τρίτῃ τε» κλπ, μεγάλες ὧρες Μ. Παρασκευῆς) ἐνῶ στήν πραγματικότητα δέν εἶναι δυνατόν νά ἀντιστοιχισθοῦν οἱ σταθερές ἡμέρες τῆς Μ. Ἑβδομάδος μέ τίς ἐναλλασσόμενες κατ᾿ ἔτος ἡμέρες τῶν Χριστουγέννων καί τῶν Θεοφανείων.

Καί Κυριακή νά πέφτουν Χριστούγεννα καί Θεοφάνεια, πάλι ἡ παραμονή σέ Σάββατο δέν ἔχει καμμία σχέση μέ τό Μέγα Σάββατον πού μόνον αὐτό (τό Σάββατον) ἔχει νηστεία.

Ἔτσι δέν τελεῖται ἑσπερινή θ. λειτουργία Μ. Βασιλείου ἄν οἱ παραμονές πέσουν Σάββατον ἤ Κυριακή, ἀλλά μέ ὄρθρο (ἤ ἀφ᾿ ἕκτης) θ. λειτουργία Ἱ. Χρυσοστόμου. Καί ἀφοῦ δέν ψάλλεται «Ὅσοι εἰς Χριστόν» αὐτές τίς παραμονές δέν μποροῦσε νά ψαλεῖ καί τίς συμπίπτουσες σέ ἄλλες ἡμέρες ἑσπερινές θ. λειτουργίες τοῦ Μ. Βασιλείου.

Οἱ ἑσπερινές θ. λειτουργίες τοῦ Μ. Βασιλείου συνδέθηκαν μέ νηστεία, ἀλλά ὁπωσδήποτε ἀνήκουν στίς παραμονές, ἄσχετα ἄν πρόκειται γιά τόν ἑσπερινό τῆς ἑορτῆς.

Στίς περιπτώσεις πού τά Χριστούγεννα καί τά Θεοφάνεια πέσουν Κυριακή ἤ Δευτέρα, τότε, ἀνήμερα τελεῖται ἡ θ. λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου μέ ὄρθρο (ἤ ἀφ᾿ ἕκτης).

Καί ἐπειδή (γι᾿ αὐτούς τούς λόγους) δέν ψάλλεται τό «Ὅσοι εἰς Χριστόν» τίς παραμονές, ὁρίσθηκε ἀπό τά νεώτερα Πατριαρχικά Τυπικά νά ψάλλεται τή δεύτερη ἡμέρα, γιά νά διατηρηθεῖ τό «δύο φορές» τῆς παραμονῆς καί ἀνήμερα Πάσχα, ἀλλά καί ἐπειδή τή δεύτερη ἡμέρα τοῦ Πάσχα ἀλλά καί λοιπές ἡμέρες τῆς Διακαινησίμου ψάλλεται τό «Ὅσοι εἰς Χριστόν».

Τό ΤΑΣ σαφῶς δέν προβλέπει τό «Ὅσοι εἰς Χριστόν» τίς δεύτερες ἡμέρες (α΄ μεθέορτες) καί κακῶς αὐθαιρέτως προστέθηκε στήν ἔκδοση ΤΑΣ2010 γιά τή β΄ ἡμέρα Χριστουγέννων.

Αὐτά ἐν συντομίᾳ, ὅπως διαμορφώθηκαν. Γιά ὅ,τι ἄλλο συμπληρώσατε ἤ ἐρωτήσατε.

 

[MTheodorakis]

Ὁ λόγος εἶναι ὅτι τὰ βαπτίσματα τῆς ἑσπέρας τοῦ Μ. Σαββάτου μεταφέρθηκαν ὄχι στὴν ἑσπέρα τῆς παραμονῆς τῶν Θεοφανείων, ἀλλὰ μετὰ τὸν ὄρθρο (Dmitrievskij τ. 1 σσ. 41, 147, τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας μεταξὺ τῶν ἐτῶν 945-959 ἐκδ. J. Mateos τ. 1 σ. 184) καὶ μετὰ τὸν ὄρθρο τῶν Χριστουγέννων (τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας μεταξὺ τῶν ἐτῶν 945-959 ἐκδ. J. Mateos τ. 1 σ. 156).

 

[π. Μάξιμος]

Ὁ λόγος εἶναι ὅτι τὰ βαπτίσματα τῆς ἑσπέρας τοῦ Μ. Σαββάτου μεταφέρθηκαν ὄχι στὴν ἑσπέρα τῆς παραμονῆς τῶν Θεοφανείων, ἀλλὰ μετὰ τὸν ὄρθρο (Dmitrievskij τ. 1 σσ. 41, 147, τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας μεταξὺ τῶν ἐτῶν 945-959 ἐκδ. J. Mateos τ. 1 σ. 184) καὶ μετὰ τὸν ὄρθρο τῶν Χριστουγέννων (τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας μεταξὺ τῶν ἐτῶν 945-959 ἐκδ. J. Mateos τ. 1 σ. 156).

Ἀκριβῶς γιά τό λόγο τῶν διαφορῶν τῶν παραμονῶν, ὅπως ἐξήγησα. Δέν ἦταν δυνατόν νά ἐξομοιωθοῦν μέ τό Μ. Σάββατον.
Ἐπαναλαμβάνω, ὅμως, ὅπως διαμορφώθηκαν. Γιατί στήν πολιά ἀρχαιότητα δέν κατηργεῖτο ἡ βραδυνή λειτουργία, ἤτοι ἡ Παννυχίς, ἀκόμη καί ἄν ἡ παραμονή συνέπιπτε Σάββατον ἤ Κυριακή. Ἀλλά δέν εἶναι τοῦ παρόντος. Ἄλλωστε ὁ Μέγας Ἁγιασμός τῶν Θεοφανείων τῆς παραμονῆς, ἦταν, ὡς γνωστόν, τό νερό τῶν βαπτισμάτων τῶν νεοφωτίστων.

Πάντως, ὀρθῶς, ἔτσι διαμορφώθηκαν τά τυπικά, καί τά βαπτίσματα ὡρίσθηκαν μετά τόν ὄρθρο, καί κατά τήν ἁγίαν Ν΄ καί κατά τό Σάββατον τοῦ Λαζάρου, ἐνῶ γιά τά Χριστούγεννα καί τά Θεοφάνεια παρέμειναν τά πολλά ἀναγνώσματα στούς ἑσπερινούς, ἄν καί τά Πατριαρχικά Τυπικά τά περιόρισαν σέ τρία.