Ερωτήματα για την Τάξη Αντιφώνων και Ευαγγελίων του Όρθρου της Μεγάλης Παρασκευής

Το Ρωσσικό Τυπικό για τον όρθρο της Μεγάλης Παρασκευής («12 Ευαγγέλια») προβλέπει τα εξής που προβλέπονται και από το ΤΑΣ:

1. Γίνεται Συναπτή μετά το «Ότε οι ένδοξοι μαθηταί….» και πριν την ανάγνωση του α΄ Ευαγγελίου με εκφώνηση «ότι Σον το κράτος….».

2. ο Ιερεύς που πρόκειται να αναγνώσει το επόμενο Ευαγγέλιο , το θυμιά κύκλω της αγίας Τραπέζης. Για τα εντός των Αντιφώνων Ευαγγέλια αυτό γίνεται κατά τη διάρκεια της ψαλμωδίας των καθισμάτων.

Αλλά και τα εξής αξιοπρόσεπτα:

3. Μετά από κάθε τριάδα Αντιφώνων προ των καθισμάτων γίνεται συναπτή με τις εξής εκφωνήσεις:
α. Μετά το γ΄ αντίφωνο , «ότι πρέπει Σοι…..».
β. Μετά το ς΄ αντίφωνο , «ότι ηυλόγηται και δεδόξασται το πάντιμον…..».
γ. Μετά το θ΄ αντίφωνο , «ότι Συ ει ο Θεός ημών…..».
δ. Μετά το ιβ΄ αντίφωνο ,«Είη το κράτος της βασιλείας Σου…..»
ε. Μετά το ιε΄ αντίφωνο ,«ότι ηυλόγηταί Σου το πανάγιον όνομα και δεδόξασταί Σου η βασιλεία…..».

4. Κατόπιν ψάλλεται το κάθισμα, «Δόξα», το τέλος αυτού , «και νυν» πάλι ολόκληρο το κάθισμα.

Αν κατεννόησα ορθώς (οι ρωσσομαθείς του ψαλτολογίου ας βοηθήσουν), θα ήθελα να υποβάλλω στους ειδήμονας τα εξής ερωτήματα:

α. Προβλέπονται τα παραπάνω υπ' αριθ. 3 και 4 από τα αρχαία Τυπικά ή πρόκειται περί ρωσσικής επινοήσεως τάξη;

β. Η συναπτή προ του α΄ Ευαγγελίου μη υπαρχούσης στιχολογίας του ψαλτηρίου πώς αιτιολογείται;


После 3-го, 6-го, 9-го, 12-го и 15-го антифонов следуют малые ектении, затем поются седальны7, во время которых, по установившейся традиции, совершаются малые каждения (начиная с Евангелия, лежащего на аналое). Типикон же предписывает диакону или иерею кадить только святую трапе́зу, т. е. престол, но так бывает лишь в тех случаях, когда Евангелие читается не на середине храма, как ныне, а в алтаре. После того, как седален будет пропет, поется: «Слава», и конец седальна, затем: «И ныне», и весь седален вторично.
1-е Евангелие – Ин., зач. 46. Антифоны 1-й, 2-й, 3-й. Возглас по ектении: «Яко подоба́ет Тебе́ вся́кая сла́ва…». Седален, глас 7-й: «На ве́чери ученики́ пита́я…».
Примечание. «Чтет же сие́ 1-е Ева́нгелие настоя́тель, про́чия же – иере́и, еди́н по еди́ному ки́йждо» (ср.: Типикон, гл. 49, «Последование Святых и спасительных Страстей...», «Во Святый и Великий Пяток у́тра»). О 12-м Евангелии Типикон также говорит, что его «настоя́тель чтет».
2-е Евангелие – Ин., зач. 58. Антифоны 4-й, 5-й, 6-й. Возглас по ектении: «Яко благослови́ся и просла́вися Всечестно́е и Великоле́пое И́мя Твое́, Отца́, и Сы́на, и Свята́го Ду́ха, ны́не и при́сно, и во ве́ки веко́в». Седален, глас 7-й: «Ки́й тя о́браз…».
3-е Евангелие – Мф., зач. 109. Антифоны 7-й, 8-й, 9-й. Возглас по ектении: «Яко Ты еси Бог наш, и Тебе́ сла́ву возсыла́ем…»8. Седален, глас 8-й: «О, ка́ко Иуда…».
4-е Евангелие – Ин., зач. 59. Антифоны 10-й, 11-й, 12-й. Возглас по ектении: «Бу́ди держа́ва Ца́рствия Твоего́ благослове́на, и препросла́влена, Отца́, и Сы́на, и Свята́го Ду́ха ны́не, и при́сно, и во ве́ки веко́в». Седален, глас 8-й: «Егда́ предста́л еси…».
5-е Евангелие – Мф., зач. 111. Антифоны 13-й, 14-й, 15-й. Возглас по ектении: «Яко благослови́ся Всесвято́е И́мя Твое́, и просла́вися Ца́рство Твое́, Отца́, и Сы́на, и Свята́го Ду́ха ны́не, и при́сно, и во ве́ки веко́в». Седален, глас 4-й: «Искупи́л ны еси…».
6-е Евангелие – Мк., зач. 67.


https://calendar.rop.ru/?bui=96
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Οἱ πρῶτες σκέψεις μου, χωρίς νά ψάξω, εἶναι α) ὅτι τίποτε δέν πρόκειται περί ρωσσικής επινοήσεως τάξη, ἀλλά στηρίζονται σ᾿ αὐτά πού παρέλαβαν, ὄχι μόνον στό θ΄ αἰ. ἐκ τοῦ ᾀσματικοῦ καί στουδιτικῶν τυπικῶν, ἀλλά ἀπό χφφ ἁγιορείτικα τυπικά μετέπειτα, πού δέν ἔχουμε ἄμεση πρόσβαση καί β) ὅτι τό θέμα τῶν 15 ἀντιφώνων ὄρθρου εἶναι πολύ σημαντικό καί μᾶς ἀναγάγει στήν ἀρχαία τάξη τοῦ ᾀσματικοῦ ὄρθρου, τά ὁποῖα εἶναι ψαλμικά (προηγοῦνται ψαλμικοί στίχοι στά διπλασιαζόμενα τροπάρια –γιά ἀποκατάσταση δές Ἀντιφωνάριον π. Κ. Παπαγιάννη–) καί στά ὁποῖα ἀντίφωνα προηγεῖται συναπτή, εὐχή καί ἐκφώνηση.
Ἔτσι δικαιολογεῖται ἡ συναπτή προ του α΄ Ευαγγελίου δηλ. πρό τοῦ α΄ ἀντιφώνου.
Τό ὅτι κάθε τριάδα Αντιφώνων φαίνεται νά ἀποτελεῖ ἕνα ἀντίφωνο κι αὐτό κατανοητό.
Ὁ διπλασιασμός τῶν καθισμάτων (Δόξα, ἀκροτελεύτιο) γνωστή πρακτική.
Ἡ συναπτή μετά το ιε΄ αντίφωνο μᾶλλον εἰσαγάγει τούς μακαρισμούς ὡς ἀντίφωνο.

ΥΓ. Μακάρι νά βρεθοῦν οἱ εὐχές τῶν 15 ἀντιφώνων.
 
ΥΓ. Μακάρι νά βρεθοῦν οἱ εὐχές τῶν 15 ἀντιφώνων.
Χριστός Ανέστη. Θεωρείτε επομένως ότι είναι διαφορετικές οι ευχές από τις συνήθεις 8 του όρθρου; Μήπως τα αντίφωνα επισυνάπτονταν, όπως περίπου σήμερα; Έτσι τα δεκαπέντε αντίφωνα καταλαμβάνουν μόνο 5 θέσεις του ασματικού, 1 θέση το πρώτο σταθερό αντίφωνο, 1 θέση οι μακαρισμοί, 1 θέση το προκείμενο, βγαίνουν (πολύ απλοποιημένα, μόνο υποθετικά καθώς δεν υπάρχει αντίστοιχη μαρτυρία).
Τι λέτε;
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Ἀληθῶς Ἀνέστη!
Ἀναφέρομαι στά (μέχρι) 15 ἀντίφωνα τοῦ α΄ μέρους τοῦ ᾀσματικοῦ ὄρθρου, πού ἔχουν διασωθεῖ στόν ὄρθρο τῆς Μ. Παρασκευῆς καί γιά τά ὁποῖα ἔχω γράψει ἐδῶ. Γι᾿ αὐτά τά 15 ἀντίφωνα μπορεῖτε νά διαβάσετε καί στό Π. Ν. ΤΡΕΜΠΕΛΑ, Ἐκλογή Ἑλληνικῆς Ὀρθοδόξου Ὑμνογραφίας, Ἔκδοσις δευτέρα Ἀδελφότητος Θεολόγων «Ο ΣΩΤΗΡ», Ἀθῆναι, Νοέμβριος 1978, σσ. 23, 24, 27, 42 καί 351.
Γιά τό πρῶτο μέρος τοῦ ᾀσματικοῦ ὄρθρου ἔχουν περισωθεῖ 7 ἀπό τίς 12. Ὁπωσδήποτε θά ὑπῆρχαν καί εἰδικές εὐχές γιά τήν Μ. Παρασκευή.
Τό θέμα μέ ἔχει ἀπασχολήσει ἀπό παλιά μαζί μέ ἄλλους, ἀλλά δέν εἶναι καί τό κύριο θέμα ἐδῶ.
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
α. Προβλέπονται τα παραπάνω υπ' αριθ. 3 και 4 από τα αρχαία Τυπικά ή πρόκειται περί ρωσσικής επινοήσεως τάξη;

β. Η συναπτή προ του α΄ Ευαγγελίου μη υπαρχούσης στιχολογίας του ψαλτηρίου πώς αιτιολογείται;

α.
Ἡ διάταξη αὐτὴ ἐντοπίζεται στὸ τυπικὸ τῆς μονῆς τῶν Κασούλων χφ. Taurin. gr. C III 17 τοῦ ἔτους 1173 ἔκδ. Ἀ. Ἀποστολίδη σσ. 228-229 καὶ σὲ ἕνα ἀντίγραφό του, τὸ χφ. Barb. gr. 350 τοῦ ἔτους 1205 φ. 64r-v.

Ὁ διπλασιασμὸς τοῦ καθίσματος μαρτυρεῖται στὰ τυπικὰ τῆς Εὐεργέτιδος σ. 550, Ναοῦ Ἀναστάσεως σ. 119, Μεσσήνης σ. 237 καὶ τῶν Κασούλων σ. 228.


β.
Πρὸ τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ ὄρθρου «ὁ ἱερεὺς ποιεῖ μικρὰν συναπτήν. Μετὰ δὲ τὸ τῆς Παναγίας ἀχράντου, Καὶ ὑπὲρ τοῦ καταξιωθῆναι» (χφφ. ἁγ. Σάβα 312 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1201 φ. 3v, Σινᾶ 1097 τυπικὸ Συμεὼν ἀρχιεπισκόπου Σινὰ τοῦ ἔτους 1214 φ. 24r, 1101 Σιναϊτικὸ τυπικὸ τοῦ ἔτους 1311 φ. 25r· ὁμοίως χφφ. Βατοπαιδίου 1202 ΤΑΣ μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1223-1300 φφ. 5v, 185v, Vat. gr. 784 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1317 φ. 7r, Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης Βουλγαρίας (Σόφια) 56 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 9r, Λειμῶνος 88 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 4v, Λειμῶνος 134 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1428-1429 φ. 4r, Harley (British Library) 5546 ΤΑΣ ιε’ αἰ. φ. 7r, Ἱεροσολύμων 311 τυπικὸ ιστ’ αἰ. (Dmitrievskij τ. 3 σ. 349), ΤΑΣ κεφ. β’). Ὁμοίως στὸ χφ. Φλωρεντίας Plutei 10.15 ΤΑΣ ιδ' αἰ. φ. 6r: «μετὰ δὲ τῆς παναγίας ἀχράντου καὶ τοῦ ὑπὲρ τοῦ καταξιωθῆναι, Σοφία ὀρθοί...».
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
α.
Ἡ διάταξη αὐτὴ ἐντοπίζεται στὸ τυπικὸ τῆς μονῆς τῶν Κασούλων χφ. Taurin. gr. C III 17 τοῦ ἔτους 1173 ἔκδ. Ἀ. Ἀποστολίδη σσ. 228-229 καὶ σὲ ἕνα ἀντίγραφό του, τὸ χφ. Barb. gr. 350 τοῦ ἔτους 1205 φ. 64r-v.
Τυπικόν Κασούλων
Ἅπαξ ἄπαντα.
β.
Πρὸ τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ ὄρθρου «ὁ ἱερεὺς ποιεῖ μικρὰν συναπτήν. Μετὰ δὲ τὸ τῆς Παναγίας ἀχράντου, Καὶ ὑπὲρ τοῦ καταξιωθῆναι» (χφφ. ἁγ. Σάβα 312 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1201 φ. 3v, Σινᾶ 1097 τυπικὸ Συμεὼν ἀρχιεπισκόπου Σινὰ τοῦ ἔτους 1214 φ. 24r, 1101 Σιναϊτικὸ τυπικὸ τοῦ ἔτους 1311 φ. 25r· ὁμοίως χφφ. Βατοπαιδίου 1202 ΤΑΣ μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1223-1300 φφ. 5v, 185v, Vat. gr. 784 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1317 φ. 7r, Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης Βουλγαρίας (Σόφια) 56 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 9r, Λειμῶνος 88 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 4v, Λειμῶνος 134 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1428-1429 φ. 4r, Harley (British Library) 5546 ΤΑΣ ιε’ αἰ. φ. 7r, Ἱεροσολύμων 311 τυπικὸ ιστ’ αἰ. (Dmitrievskij τ. 3 σ. 349), ΤΑΣ κεφ. β’). Ὁμοίως στὸ χφ. Φλωρεντίας Plutei 10.15 ΤΑΣ ιδ' αἰ. φ. 6r: «μετὰ δὲ τῆς παναγίας ἀχράντου καὶ τοῦ ὑπὲρ τοῦ καταξιωθῆναι, Σοφία ὀρθοί...».
Αὐτά (ᾀσματικῆς προέλευσης) ἀφοροῦν στό εὐαγγέλιο τοῦ ὄρθρου τῶν Κυριακῶν στή διάταξη τῆς ἀγρυπνίας (ἐκ τῆς ᾀσματικῆς παννυχίδος) καί ἔχω πρόσβαση μόνον στό Dmitrievskij τ. 3 σ. 349, πού τά πράγματα εἶναι κάπως περίεργα.
Συνεπῶς ἡ διάταξη τῶν ἐντύπων ΤΑΣ γιά ὄρθρο Μ. Παρασκευῆς (κεφ. μγ΄) εἶναι ἀσαφής ( ; ), διά τοῦτο π. Δοσίθεος στό ΤΑΣ2010 ὑποσημειώνει «Ἡ δ᾿ ἐκφώνησις Ὅτι σὸν τὸ κράτος». Πῶς ἑρμηνεύεις λοιπόν τήν μικράν συναπτήν πρό τοῦ α΄ εὐαγγελίου τῶν ἁγίων Παθῶν; (δέν πέρασε στό ΤΡΙΩΔΙΟΝ)

Σημ.: Ὁ μακαριστός π. Γεώργιος τοῦ ἐν Ἀθήναις Ρωσικοῦ Ναοῦ μοῦ εἶχε ἀναφέρει τό ὄνομα τοῦ διαμορφωτῆ τοῦ Ρώσικου Τυπικοῦ πού ἔφερε ἐξ Ἁγίου Ὄρους (στό Κίεβο ἐννοεῖται), ἀλλά δέν θυμᾶμαι. Ὁ π. Τιμόθεος Ἡγούμενος τῆς Ἱ. Μ. Παρακλήτου γνωρίζει.
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Ἡ διάταξη γιὰ τὶς συναπτὲς πρὸ τῶν καθισμάτων ἐντοπίζεται μὲ προσεκτικὴ ἀνάγνωση τοῦ τυπικοῦ τῆς μονῆς τῶν Κασούλων χφ. Taurin. gr. C III 17 τοῦ ἔτους 1173 ἔκδ. Ἀ. Ἀποστολίδη σσ. 228-229 καὶ σὲ ἑνὸς ἀντιγράφου του, τοῦ χφ. Barb. gr. 350 τοῦ ἔτους 1205 φ. 64r-v.



Ἡ ἴδια πρακτικὴ ἐντοπίζεται καὶ στὸν ὄρθρο τοῦ Πάσχα:

«Κατὰ δὲ ἑκάστην ᾠδὴν συναπτὴ μικρὰ καὶ μίαν εὐχήν»

(χφφ. τυπικὰ Vallicelliana D 61 β’ ἥμισυ ιγ’ αἰ. (Dmitrievskij τ. 1 σ. 886 ὑποσ. 2), Barb. gr. 383 τοῦ ἔτους 1583 (βλ. τυπικὸ Κασούλων σ. 245 κριτικὸ ὑπόμνημα)).

«Κατὰ δὲ ἑκάστην ᾠδὴν συναπτὴ μικρὰ καὶ εὐχὴν ἑωθινήν»

(χφ. Barb. gr. 359 τυπικὸ τῆς Bova τοῦ ἔτους 1552 φ. 157v). Ὁμοίως τυπικὸ Μεσσήνης σ. 248 καὶ Ἀνθολόγιον ἔκδ. Ῥώμης 1598.





Τὰ τροπάρια τῶν ἀντιφώνων δευτερώνονται, ἐκτὸς τῶν θετοκίων σύμφωνα μὲ ὅλη τὴν χειρόγραφη παράδοση τυπικῶν καὶ τριῳδίων καὶ τὸ Τριῴδιον.





Πρὸ τοῦ α’ Εὐαγγελίου, τῆς «διαθήκης»:

«γίνεται εὐχὴ καὶ λέγεται Εὐαγγέλιον»

(χφφ. τριῴδια Σινὰ 735 ι’ αἰ. φ. 178r, 736 τοῦ ἔτους 1028 καὶ Paris. gr. 244 ιβ' αἰ. φ. 119v). Πρβλ. «εὐχὴ συναπτή» (ὑποτύπωσις Στουδίου θ’ αἰ. (Dmitrievskij τ. 1 σ. 238), Dmitrievskij τ. 1 σσ. 41, 47, 57, 137, Τ Ι σσ. 18, 26, 46, 138, 146, 148, 154, 176, 222, 256, 258, 286, 324, 340, 360, 370 κ.ἄ.).



«Ἔτι ὑπὲρ τοῦ καταξιωθῆναι ἡμᾶς τῆς ἀκροάσεως τοῦ ἁγίου Eὐαγγελίου Kύριον τὸν Θεὸν ἡμῶν ἱκετεύσωμεν. Κύριε ἐλέησον γ’»

(χφ. Vat. gr. 2138 Εὐαγγελιάριο τοῦ ἔτους 991 φφ. 20v, 26r).



«συναπτὴ καὶ εὐθέως Καὶ ὑπὲρ τοῦ καταξιωθῆναι»

(χφ. Μ. Λαύρας Δ-45 τριῴδιο ια’ αἰ. φ. 300r).



«ὁ διάκονος συναπτήν, καὶ λέγει ὁ πατριάρχης τὸ Εὐαγγέλιον α’»
(τυπικὸ ναοῦ Ἀναστάσεως σ. 116).


«συναπτὴ καὶ λέγει ὁ ἱερεὺς Καὶ ὑπὲρ τοῦ καταξιωθῆναι»

(χφφ. Κρατικῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ῥωσσίας 173.Ι 501 ΤΑΣ ιβ' αἰ. φ. 103r, Λειμῶνος 31 τριῴδιο-πεντηκοστάριο ιβ' αἰ. φ. 95v, Μ. Λαύρας Γ-5 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 131v, Σινᾶ 1095 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 131r-v, Σινᾶ 1096 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 178v, Σινᾶ 1097 τυπικὸ Συμεὼν ἀρχιεπισκόπου Σινὰ τοῦ ἔτους 1214 φ. 47r-v· ὁμοίως τυπικὸ ναοῦ Ἀναστάσεως σσ. 46, 116, χφ. Harley (British Library) 5546 ΤΑΣ ιε’ αἰ. φ. 185v).



«συναπτὴ μικρὰ παρὰ τοῦ ἱερέως Ἔτι καὶ ἔτι Ἀντιλαβοῦ Τῆς παναγίας καὶ εὐθὺς ἐκφώνησις Καὶ ὑπὲρ τοῦ καταξιωθῆναι»

(χφφ. Βατοπαιδίου 1202 ΤΑΣ μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1223-1300 φ. 107r, Paris. gr. 385 ΤΑΣ, ὡρολόγιο, εὐχολόγιο ιδ’ αἰ. φφ. 162v, 233v, Ἐθνικῆς Βιβλιοθήκης Βουλγαρίας (Σόφια) 56 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 241r, Τ. Σταυροῦ 52 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 125v, Λειμῶνος 88 ΤΑΣ ιδ’ αἰ. φ. 197r).


«συναπτὴ μικρὰ καὶ ἐκφωνεῖ ὁ ἱερεὺς Καὶ ὑπὲρ τοῦ καταξιωθῆναι»

(ΤΑΣ κεφ. μγ’, Ἀπορούμενα ΤΑΣ κεφ. μβ’· ὁμοίως χφφ. ΤΑΣ Vat. gr. 784 τοῦ ἔτους 1317 φ. 109v, Φλωρεντίας Plutei 10.15 τοῦ ἔτους 1335-6 φ. 144v).





Ὁ ὅσιος Θεοδόσιος ἡγούμενος τῆς λαύρας τῶν σπηλαίων τοῦ Κιέβου μετέφερε τὸ τυπικὸ τῶν Στουδίου τὸ 1062.
 
Χριστός Ανέστη.
Ευχαριστώ , ιδιαιτέρως τον π. Μάξιμο και κ. Θεοδωράκη τόσο για τις κατατοπιστικές απαντήσεις τους , όσο και για τις διαφωτιστικές παραπομπές τους.
Όταν έθεσα τα ερωτήματα δεν φανταζόμουν την τόσο ευρεία διάσταση του θέματος. Ας είναι καλά το ψαλτολόγιο και οι ειδήμονές του που καθημερινώς μας καθιστούν σοφότερους.
 
Top