Εγκόλπια Θ. Λειτουργίας είναι απαράδεκτο να κυκλοφορούν;

[Παναγιώτης]

Όλα επιτρέπονται. Τίποτα δεν απαγορεύεται. Η εκκλησία ούτε απαγορεύει, ούτε επιβαλλει.
Ας ξεκολλήσουμε από τη νοοτροπία αυτή.
(Τα παραδείγματα δε που παρετέθησαν, ατυχέστατα.)

Φυσικά και δεν επιτρέπεται στην Ορθοδοξία.

«Κατὰ τὴν ὀρθόδοξον διδασκαλίαν, «δυνάμει γὰρ ὁ βαπτισθεὶς καὶ χρισθεὶς ἐν ἑαυτῷ ἔχει τὰ θεῖα χαρίσματα· καὶ ἀναλόγως ἀποκαλύπτεται τούτῳ ταῦτα κατὰ καιρόν, καθ’ ὅσον ἑαυτὸν ἐκκαθάρῃ, καὶ καθόσον ἄξιον ἑαυτὸν τοῦ ἐνεργεῖν ταῦτα ἐν αὐτῷ ἀποδείξῃ, πλὴν τῆς θείας μόνης ἱερωσύνης. Αὕτη γὰρ ὡς δῶρον ἴδιον, καὶ μόνον ἔργον Θεοῦ, τῇ χειροτονίᾳ χαρίζεται. Καὶ οὐδεὶς ἐνεργήσει τι τῶν ἱερῶν, εἰ καὶ σημειοφόρος, χωρὶς τῆς χειροτονίας» (ἁγίου Συμεὼν Θεσσαλονίκης, Περὶ τῶν ἱερῶν τελετῶν, ξϛʹ [PG 155, 229-232].

Συνεπῶς, δὲν δύναται νὰ γίνεται λόγος περὶ «συνιερουργίας» τῶν λαϊκῶν κατὰ τὴν τέλεσιν τῆς θείας Εὐχαριστίας, οὔτε κατ’ ἐπέκτασιν περὶ δικαιωματικῆς ἀκροάσεως τῶν τελεστικῶν Εὐχῶν, ἀφοῦ αἱ τελευταῖαι ἀφοροῦν εἰς τὸ ἀποκλειστικὸν ἔργον τῶν ἱερέων».

Ἀρχιμ. Νικοδήμου Μπαρούση, Ἡ Μυστικὴ Ἀνάγνωσις τῶν Εὐχῶν τῆς Λειτουργίας (ἐκδ. Τῆνος, 2011), σ. 126.

 

[Shota]

Εις τη ς' πράξιν της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου (787μ.Χ.) οι Άγιοι Πατέρες, εκφράζοντες την παραδεδομένη λειτουργικήν τάξιν της μυστικής αναγνώσεως των Ευχών, αναφέρουν ότι την ευχήν της Αναφοράς μόνοι «ἴσασιν οἱ τῆς ἱερωσύνης μυστηπόλοι...», πρβλ. Σπ. Μήλια, Τὰ Πρακτικὰ τῶν Ἁγίων καὶ Οἰκουμενικῶν Συνόδων, τ.Γ', σ. 343 (από Αρχιμ. Νικοδήμου Μπαρούση, Η Μυστική ανάγνωσις...., σ. 82.

Αλλο αυτο. Δεν τους απασχολει η "θεολογικη ερμηνεια" η η αποκρυψη του μυστηριου. Αυτα ειναι μεταγενεστερα. Οχι ομως της εποχης της Φραγκοκρατιας. Ειναι συνηθης φαινομενο, πρωτα εμφανιζεται καποια πρακτικη για τους συγκεκρημενους, περισσοτερες φορες πρακτικους λογους, μετα αποκτα την "θεολογικη ερμηνεια".

υ.γ. Για τον 11ο αι. ειναι καπως σχετικο αυτο το αρθρο.

https://www.academia.edu/2312344/_P...ies_Vol_18_Leuven_Peeters_Publishers_2013_1_9

 

[Shota]

(τί λέει ὁ κ. Σκαλτσῆς ; )

Τιποτα για την αναγνωση των ευχων η και των βοηθητικων βιβλιων για τους πιστους.

 

[Shota]

* Έχω δει μια γεωργιανή περιγραφή της πατριαρχικής λειτουργίας στην Ιερουσαλήμ αρχών του 20ο αι. Μόνο ο πατριάρχης είχε το Ιερατικόν, οι άλλοι συλλειτουργοί ούτε τόλμησαν (πολύ περίεργο για τον ιερέα της ρωσσικής “σχολής”, γι´ αυτό και αναφέρεται στο βιβλίο). Έλεγαν όμως εκφωνήσεις (απέξω βεβαίως).

Βλ. την υποσημειωση (1) του Αγ. Νικοδημου Αγιορειτου.

 

[antonios]

Ήμουν σε μια αγρυπνία προσκυνηματικού ναού από έναν φιλακόλουθο παππούλη ιερομόναχο (κοιμήθηκε πέρυσι) που λειτουργούσε κάθε μέρα, μέχρι τα 90 του.

Στην αρτοκλασία, είδε έναν πιστό που κρατούσε βιβλιαράκι, και του είπε: Με αυτό που κάνεις, έφυγες από την κοινή προσευχή, και πήγες στην ιδιωτική.

Πάντως το θέμα εδώ για μένα, δεν είναι αν είναι ή όχι ατομική προσευχή η χρήση βιβλίου από τους πιστούς. Ας είναι ότι πιστεύει ο καθένας. Δεν θα του επιβάλλω την γνώμη μου.

Το θέμα είναι αν επιτρέπεται οι πιστοί να έχουν στα χέρια τους Ιερατικόν, εν ώρα λειτουργίας,

διότι τα Εγκόλπια της Θείας Λειτουργίας με τις Μυστικές Ευχές ολόκληρες που κυκλοφορούν = Ιερατικά.

Εγώ τώρα φταίω που μπερδεύτηκα;

Τέλος πάντων. Αν απαγορεύεται είναι τελικά το θέμα; Για ποιο λόγο; Θα υπάρχει. Ποιος είναι; Ό, τι έχεις παραθέσει ΔΕΝ έχει τέτοια απαγόρευση πάντως.

 

[Παναγιώτης]

Εγώ τώρα φταίω που μπερδεύτηκα;

Τέλος πάντων. Αν απαγορεύεται είναι τελικά το θέμα; Για ποιο λόγο; Θα υπάρχει. Ποιος είναι; Ό, τι έχεις παραθέσει ΔΕΝ έχει τέτοια απαγόρευση πάντως.

Το #41 δεν σας λύνει τις απορίες;

Τιποτα για την αναγνωση των ευχων η και των βοηθητικων βιβλιων για τους πιστους.

Εγώ νομίζω ότι ερωτήθηκα, τι λέει, για το θέμα που ανέπτυξα... #16... Ίσως δεν κατάλαβα καλά.

Βλ. την υποσημειωση (1) του Αγ. Νικοδημου Αγιορειτου.

Έρχεται σε αντίθεση με τό V.135, #22.

 

[Παναγιώτης]

Αλλο αυτο. Δεν τους απασχολει η "θεολογικη ερμηνεια" η η αποκρυψη του μυστηριου. Αυτα ειναι μεταγενεστερα. Οχι ομως της εποχης της Φραγκοκρατιας. Ειναι συνηθης φαινομενο, πρωτα εμφανιζεται καποια πρακτικη για τους συγκεκρημενους, περισσοτερες φορες πρακτικους λογους, μετα αποκτα την "θεολογικη ερμηνεια".

υ.γ. Για τον 11ο αι. ειναι καπως σχετικο αυτο το αρθρο.

https://www.academia.edu/2312344/_P...ies_Vol_18_Leuven_Peeters_Publishers_2013_1_9

Κανών βʹ Ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης
(Ῥάλλη-Ποτλῆ, Σύνταγμα, τ. Δʹ, σ. 304-305)​

Ἐρμηνεία Ζωναρᾶ: «μυστικῆς ἐπιτελουμένης Εὐχῆς, ἤγουν ὅτε ὁ ἱερεὺς τὸν Ἄρτον ἁγιασθῆναι καὶ τὸ Ποτήριον καθ’ ἑαυτὸν εὔχεται».


Ὁ Κανὼν καθεαυτὸς δὲν ὀμιλεῖ γιὰ τὶς μυστικὲς Εὐχές, ἀλλὰ χρησιμοποιοῦμε ἀπὸ αὐτὸν τὴν μαρτυρία περὶ «μυστικῆς ἐπιτελουμένης Εὐχῆς».

 

[Shota]

Έρχεται σε αντίθεση με τό V.135, #22.

Καθολου. Ο Αγιος Νικοδημος για την αναφορα μιλαει. Μεγαλο θεμα το συλλειτουργο.

 

[antonios]

Το #41 δεν σας λύνει τις απορίες;

Για το αν θα κρατάμε βιβλιαράκια; Όχι! Ούτε καν για την ακρόαση.
Στο βάπτισμά; Καθ' εαυτόν η αγιαστική ευχή; Στον αγιασμό;

Η "επέκταση" στο #41 εντελώς αυθαίρετη. Δεν είναι προσωπική άποψη όυτε επί προσωπικού. Δεν καταθέτω προσωπική άποψη και μου είσαι, διαδικτυακώς, συμπαθέστατος. Αλλά είναι επιστημονικά και λογικά αυθαίρετη αφού είναι συμπέρασμα που δεν προκύπτει από τα δεδομένα, ούτε με ασφαλή διαδικασία λογικής επαγωγής.

 

[Παναγιώτης]

Για το αν θα κρατάμε βιβλιαράκια; Όχι! Ούτε καν για την ακρόαση.
Στο βάπτισμά; Καθ' εαυτόν η αγιαστική ευχή; Στον αγιασμό;

Η "επέκταση" στο #41 εντελώς αυθαίρετη. Δεν είναι προσωπική άποψη όυτε επί προσωπικού. Δεν καταθέτω προσωπική άποψη και μου είσαι, διαδικτυακώς, συμπαθέστατος. Αλλά είναι επιστημονικά και λογικά αυθαίρετη αφού είναι συμπέρασμα που δεν προκύπτει από τα δεδομένα, ούτε με ασφαλή διαδικασία λογικής επαγωγής.

Εντάξει όπως νομίζετε. Κατ'εμέ δεν είναι καθόλου αυθαίρετη.

Τα περί ακροάσεως, τα έχω αναφέρω αλλού εκτενέστατα, αφού κατ'εμέ είναι μυστικώς(*) οι Μυστικές Ευχές, και π.χ. στα τυπικά εδώ και εδώ. Και στο άρθρο ότι ο Χριστός ετέλεσε την Ευχαριστίαν όχι εις επήκοον του λαού (καίτοι είχε εκατοντάδες ευκαιρίες (κατά ανθρωπίνη έκφραση) να το κάνει), αλλά μόνον εις επήκοον των Αποστόλων.

(*) μυστικώς = όχι εις επήκοον του λαού. Άλλο αν ακούγονται στον λαό μερικές φορές, χωρίς όμως "επιτηδειότητα" (π.χ. λόγω μικροφώνων, ή λόγω μικρού ναού, ή λόγω ότι μερικοί ιερείς πρέπει να εξωτερικεύσουν την φωνή τους για να εννοήσουν κάτι).

"επιτηδειότητα" = να περιμένω να τελειώσει ο ψάλτης για να πω τις ευχές, ή να δασκαλέψω τον ψάλτη το ένα ή το άλλο για να ακούγονται οι ευχές έντονα.

 

[antonios]

Η άποψη είναι άποψη και μπορεί να έχει ο καθένας όποια θέλει. Το τί είναι επιχείρημα και πως συνδέονται οι προκείμενες προτάσεις με το συμπέρασμα, όμως, είναι μια πιο... σφιχτή διαδικασία. Όχι τόσο αυθαίρετη. Όχι μόνο σε αυτό το θέμα. Γενικά. Σε οποιοδήποτε επιστημονικό πεδίο. Και είναι και αυτό που ελέγχεται. Δηλαδή η μέθοδος. Όταν ελέγχεται μια επιστημονική εργασία δεν ελέγχονται οι γνώμες, αλλά οι μέθοδος. Αν πρόκειται για επιχειρήματα, ελέγχεται η αλήθεια (ή η αποδοχή) των προκείμενων προτάσεων και η λογική σύνδεση με το συμπέρασμα. Αν πω: Επειδή ο ήλιος κρύφτηκε αύριο θα είναι Πέμπτη δεν ελέγχεται η γνώμη μου. Αλλά η μέθοδος. Ελέγχεται αν ο ήλιος όντως κρύφτηκε και αν αυτό συνδέεται λογικά με το τί μέρα θα είναι αύριο.

Δεν έχω άποψη επί της ουσίας του θέματος. Επί της μεθόδου, όμως έχω. Τα στοιχεία που διάβασα (και μπήκα στον κόπο να τα διαβάσω όλα, και από τα συγγενή θέματα) δεν οδηγούν στα συμπεράσματα που υποστηρίζεις. 'Η τουλάχιστον χρειάζονται πολλοί κρίκοι ακόμα στην διαδικασία εξαγωγής των συμπερασμάτων που δεν παραθέτεις.

Ευχαριστώ για τον διάλογο και συγγνώμη αν σε στενοχώρησα.

 

[Παναγιώτης]

Εγώ ευχαριστώ, δεν με στενοχώρησες καθόλου.

Αν μου επιτρέπεις, ας το αντιστρέψουμε το ερώτημα.

Ιερατικόν = βιβλίο του ιερέα.

Οι λαϊκοί δεν έχουν Ιερωσύνη.

Πως υποστηρίζετε ότι είναι εντάξει να κρατούν οι λαϊκοί Ιερατικά στην Εκκλησία εν ώρα Ακολουθίας (και φυσικά αρκετοί από αυτούς θα διαβάζουν και τις Ευχές μαζί με εκείνους τους Ιερείς που τις λένε εκφώνως) ;

 

[neoklis]

Ράβδος εν γωνία άρα βρέχει. Ακριβώς αυτό.

 

[antonios]

Εγώ ευχαριστώ, δεν με στενοχώρησες καθόλου.

Αν μου επιτρέπεις, ας το αντιστρέψουμε το ερώτημα.

Ιερατικόν = βιβλίο του ιερέα.

Οι λαϊκοί δεν έχουν Ιερωσύνη.

Πως υποστηρίζετε ότι είναι εντάξει να κρατούν οι λαϊκοί Ιερατικά στην Εκκλησία εν ώρα Ακολουθίας (και φυσικά αρκετοί από αυτούς θα διαβάζουν και τις Ευχές μαζί με εκείνους τους Ιερείς που τις λένε εκφώνως) ;

Προβληματίστηκα αρκετά για τον αν θα έπρεπε καν να απαντήσω. Και πως.


Αδελφέ μου, τα βιβλία τα γράφουμε και τα τιτλοφορούμε εμείς. Φτιάξαμε κάποτε ένα βοήθημα για τους ιερείς και το είπαμε Ιερατικό. Δεν κατέβηκε από τον ουρανό μόνο για τα χέρια των ιερέων! Αν εγώ πάρω μαζί μου, ένα ευχολόγιο; Ή μια άλλη έκδοση που δεν είναι Ιερατικό αλλά "Η Θεία Λειτουργία του εν αγίοις πατρός ημών ..." και περιέχει και τα των ιερέων και τα των ψαλτών, αλλάζει κάτι; Δεν είναι ιερατικό! Αλλά και το ιερατικό ένα βοήθημα είναι και για τους ιερείς.
Δεν είναι μαγική τελετουργία η Θεία Λειτουργία! Δεν είναι τα λόγια το μυστήριο! Δηλδή αν κάποιος πιστός τα ξέρει απ' έξω και σιγοψιθυρίσει και κάτι τί θα γίνει; Θα τον αφορίσουμε; Και πάλι δεν έχει να κάνει με το βιβλίο. Βιβλία λατρεύουν άλλοι, όχι εμείς.

 

[Παναγιώτης]

Από ότι καταλαβαίνω χάσμα μέγα εστήρικται... στις αντιλήψεις ημών (εμένα βάλτε με από όποια μεριά του χάσματος θέλετε).

Δεν είπα ότι κατέβηκε από τον ουρανό. Δεν είπα τίποτα για μαγικές τελετουργίες. Δεν είπα για αφορισμούς.

Αν το Ευαγγέλιον δεν επιτρέπεται λαϊκός να πει, σε ακολουθία, ούτε στο ναό, ούτε στο σπίτι του, επιτρέπεται να πει τις Μυστικές Ευχές;

 

[antonios]

Από ότι καταλαβαίνω χάσμα μέγα εστήρικται... στις αντιλήψεις ημών.

Δεν είπα ότι κατέβηκε από τον ουρανό. Δεν είπα τίποτα για μαγικές τελετουργίες. Δεν είπα για αφορισμούς.

Αν το Ευαγγέλιον δεν επιτρέπεται λαϊκός να πει, σε ακολουθία, ούτε στο σπίτι του, επιτρέπεται να πει τις Μυστικές Ευχές;

Ναι αδελφέ μου δεν υποστήριξε κανένας πως μπορεί να κάνει τη λειτουργία ή να πει τίς ευχές ο λαϊκός. Από κει μέχρι να μην τις ακούει και να μην τις διαβάζει χάσμα μέγα...

 

[Παναγιώτης]

Ναι αδελφέ μου δεν υποστήριξε κανένας πως μπορεί να κάνει τη λειτουργία ή να πει τίς ευχές ο λαϊκός. Από κει μέχρι να μην τις ακούει και να μην τις διαβάζει χάσμα μέγα...

Όταν τις διαβάζει, δεν τις λέει με τον ενδιάθετο λόγο; Όσοι παραδοσιακοί ιερείς λένε αφώνως (μυστικώς) τις Μυστικές Ευχές δεν τις λένε με τον ενδιάθετο λόγο;

 

[antonios]

Όταν τις διαβάζει, δεν τις λέει με τον ενδιάθετο λόγο; Όσοι παραδοσιακοί ιερείς λένε αφώνως (μυστικώς) τις Μυστικές Ευχές δεν τις λένε με τον ενδιάθετο λόγο;

Ε και το Ευαγγέλιο όταν το ακούει; Άρα; Να ' σαι καλά. Εγώ μέχρι εδώ μπόρεσα, με δυσκολία, να ακολουθήσω.

 

[Shota]

Στα παιδικά μου χρόνια κυκλοφόρησε ένα βιβλιαράκι στην Γεωργία. Ο τίτλος μου διαφεύγει αυτή τη στιγμή, αλλά ήταν κάτι σαν «Πως πρέπει να προσευχηθείς στην εκκλησία κατά την θ. λειτουργία». Είχε για κάθε ευχή, εκφώνηση, ύμνο κάτι που έπρεπε να πεις εκείνη τη στιγμή (π.χ. όταν ο ιερέας λέει «Ευλογημένη η βασιλεία...», λες καθ´ εαυτόν «Παναγία Τριας, ελέησον ημάς», η κάτι τέτοιο• ήταν πάντα κάποιο γνωστό τροπάριο η μικρή ευχούλα).

Μετά αποκάλυψα πως ήταν μετάφραση του ενός παλαιού ρωσσικού βιβλίου (προ του 1917) του κάποιου ιερομόναχου εξ Ουκρανίας. Όμως το πρότυπο ήταν... Δυτικό. Η Ρώμη την εποχή εκείνη δεν επίτρεπε καμμία ενεργή συμμετοχή του λαού στην αναφορά (μετά το Άγιος Άγιος, δηλαδή), εξ ου και η ανάγκη για τέτοια βιβλία για προσωπική χρήση.

 

[billion]

Ουσιαστικά, δεν τίθεται ποτέ θέμα μυστικής ή μη μυστικής ανάγνωσης των ευχών του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας.

Ούτε η Εκκλησία έδωσε οδηγίες ή όρους συμμετοχής στην λατρεία με την έννοια της ηθικής συμπεριφοράς.

Το/τα παραδεδομένο/να δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο παρά το απαύγασμα της δοκιμασμένης πατερικής πείρας με σκοπό την σωτηρία του κόσμου με τον ασφαλέστερο τρόπο. Τότε υπάρχει Παράδοση. Γι' αυτό το τυπικό δεν είναι δόγμα αλλά δρόμος.

Το θέμα της τελέσεως της Θείας Ευχαριστίας είναι ταυτόχρονα έργο του Θεού αλλά και έργο του λαού όπως ταυτόχρονα είναι και ιερατικό και λαϊκό. Διότι η Θεία Λειτουργία είναι έργο του Θεού όσον αφορά την Θυσία αλλά είναι και έργο του λαού όσον αφορά την συμμετοχή και την ανάμνηση του Μυστικού Δείπνου. Δεν υπάρχει σύγχυση των έργων άρα δεν υπάρχει και των ρόλων. Αφού δεν γίνεται αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου άρα δεν γίνεται και επιτέλεση συστηματικού τελετουργικού με "στημένους" ρόλους γιατί αλλιώς θα ήταν σκοτεινή τυπολατρία που θα οδηγούσε στην αυτοδικαίωση άρα στην πλάνη.

Οι πιστοί, εφόσον ποιούν ανάμνηση του γεγονότος του Μυστικού Δείπνου, τελούν μέσα από ανθρώπινα σχήματα έναν τύπο κοινωνίας με τον Θεό ως πνευματικού γεγονότος, ο οποίος αναλόγως με την εποχή και τις συνθήκες εξελίσσεται, αναπτύσσεται, γίνεται πρακτικός αλλά κυρίως ομολογεί το Μυστήριο με συντριβή για την αναξιότητά μας. Υπάρχει δηλαδή ελευθερία εν Αγίω Πνεύματι. Γι' αυτό και ο Θεός δεν παρέδωσε ούτε Ευαγγέλιο ούτε Θεία Λειτουργία με την έννοια των τύπων. Αυτό το άφησε στους ανθρώπους. Λαμβάνοντας οι άνθρωποι και την ευθύνη που τους αναλογεί.

Με απλούστερα λόγια, η Θεία Λειτουργία δεν είναι το τι παραλάβαμε από τους άλλους αλλά το πως βιώνουμε εμείς την σχέση μας με τον Θεό εν τη σιωπή του Μυστηρίου της Αγάπης του Θεού. Γι' αυτό και επειδή η σχέση μας με τον Θεό εξελίσσεται άρα εξελίσσεται και η λατρεία έχοντας όμως έναν απαράλλακτο σκοπό: την κοινωνία με τον Χριστό ώστε ο άνθρωπος να γίνει κατά χάριν Χριστός.

Άρα λοιπόν, ο τρόπος τελέσεως της Θείας Λατρείας και εν προκειμένω της Θείας Λειτουργίας, δεν έχει αποκλειστικότητα ούτε δογματική μοναδικότητα διότι ο Θεός βιώνεται και αποκαλύπτεται με μοναδικό τρόπο στον καθένα προσωπικά. Άρα και ο τρόπος τελέσεως της Θείας Λειτουργίας, επειδή χρησιμοποιεί ανθρώπινα σχήματα (έχουμε συγκατάβαση του Θεού Λόγου και πάλι) αφορά τον προσωπικό τρόπο βιώσεως της κοινωνίας μας με τον Θεό.

Εδώ λοιπόν έγκειται το χάρισμα της ειδικής ιερωσύνης. Ο αρχιερέας ή ο ιερέας χρησιμοποιεί τον δικό του τρόπο βιώσεως του ιερατικού του χαρίσματος ώστε αναλόγως με την κατάσταση του ποιμνίου να μπορέσει να μεταδώσει αυτό που βιώνει ο ίδιος προς το ποίμνιο που του ανατέθηκε. Γι' αυτό και οι ιερείς θα δώσουν λόγο πέρα από τις δικές τους πράξεις και για τις πράξεις του ποιμνίου τους. Άλλος προτιμάει την πλήρη μυστικότητα διότι έτσι κρίνει ότι είναι καλύτερα για το ποίμνιο. Άλλος επιλέγει τον διαλογικό τρόπο (με μυστικότητα πάλι αλλά εις επήκοον του λαού, σε καμιά περίπτωση μεγαλοφώνως) όχι ώστε να εκφυλίσει το μυστήριο αλλά για να δώσει προϋποθέσεις και δυνατότητες στα "αρνία" μίας εντατικότερης και βαθύτερης προσέγγισης της Θεολογίας του Μυστηρίου. Προσωπικά, λόγω του ελλείμματος κατηχήσεως, κρίνω ότι η εποχή μας έχει ανάγκη του δεύτερου τρόπου χωρίς να είναι κάποιος από τους δύο λάθος. Άλλωστε ο Θεός δεν θα μας κρίνει για τον τρόπο απαγγελίας των ευχών ούτε για αν διαβάζουν οι λαϊκοί τις ιερατικές ευχές αλλά για τον βάθος της ουσιαστικής μας συμμετοχής στα τελούμενα. "Τί προς σε; Συ ακολούθει μοι" (Ιωαν. κα΄,22). Ο Χριστός γνωρίζεται "εν τη κλάσει του Άρτου" (Λουκ. κδ΄, 35), σίγουρα όχι στις περγαμηνές και στα πτυχία, αλλά και αυτά δικές Του δωρεές προς εμάς τους αναξίους για να μας "συγκινήσει" και να μας εμπνεύσει λίγο περισσότερο...

Εν κατακλείδι, κρίνω ότι τελικά μιλάμε και συγκρουόμαστε για πράγματα τα οποία τελικώς δεν τα κατέχουμε διότι δεν τα βιώσαμε παρά μόνο τα γνωρίσαμε επιφανειακά. Όπως έλεγε και ο Άγιος Σιλουανός: "άλλο είναι να μιλάς για τον Θεό και άλλο να γνωρίζεις τον Θεό". Και εμείς δεν γνωρίζουμε τον Θεό κι ας είμαστε κάθε μέρα στην εκκλησία. Αυτό κατάλαβα!