Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής

[''Κατά τον Μάρκο Φάβιο Κοϊντιλιανό (1ος αι. μ.Χ., Institutio Oratoria I, Χ, 31), ο σπάδιξ είχε θηλυπρεπή χαρακτήρα: "ψαλτήρια και σπάδικες, που είναι ακατάλληλα για χρήση ακόμα και από μια παρθένο"'']

Μάρκο Φάβιο Κοϊντιλιανό
Institutio Oratoria I, Χ, 31

XXXI. Quamvis autem satis iam ex ipsis quibus sum modo usus exemplis credam esse manifestum quae mihi et quatenus musice placeat, apertius tamen profitendum puto non hanc a me praecipi quae nunc in scaenis effeminata et inpudicis modis fracta non ex parte minima si quid in nobis virilis roboris manebat excidit, sed qua laudes fortium canebantur quaque ipsi fortes canebant: nec psalteria et spadicas, etiam virginibus probis recusanda, sed cognitionem rationis, quae ad movendos leniendosque adfectus plurimum valet.

31 It will, however, I think be sufficiently clear from the examples I have already quoted, what I regard as the value and the sphere of music in the training of an orator. Still I think I ought to be more emphatic than I have been in stating that the music which I desire to see taught is not our modern music, which has been emasculated by the lascivious melodies of our effeminate stage and has to no small extent destroyed such manly vigour as we still possessed. No, I refer to the music of old which was employed to sing the praises of brave men and was sung by the brave themselves. I will have none of your psalteries and viols, that are unfit even for the use of a modest girl. Give me the knowledge of the principles of music, which have power to excite or assuage the emotions of mankind.

M. FABII QVINTILIANI INSTITVTIO ORATORIA LIBER PRIMVS

Institutio Oratoria
by
Quintilian
published in Vol. I
of the Loeb Classical Library edition, 1920

http://www.thelatinlibrary.com/quintilian/quintilian.institutio1.shtml
 
Σπένδων, (7ος(;) αι. π.Χ.)· ποιητής-συνθέτης από τη Λακωνία, αναφερόμενος από τον Πλούταρχο (Βίος Λυκούργου 28) μαζί με τον Τέρπανδρο και τον Αλκμάνα · λέγεται, γράφει ο Πλούταρχος , ότι, όταν ζητήθηκε από τους αιχμάλωτους (κατά την εκστρατεία των Θηβαίων) στη Λακωνία να τραγουδήσουν τα τραγούδια του Τέρπανδρου , του Αλκμάνα και του Σπένδονα , εκείνοι αρνήθηκαν να υπακούσουν.

http://www.musipedia.gr/
 
[''αναφερόμενος από τον Πλούταρχο (Βίος Λυκούργου 28) μαζί με τον Τέρπανδρο και τον Αλκμάνα · λέγεται, γράφει ο Πλούταρχος , ότι, όταν ζητήθηκε από τους αιχμάλωτους (κατά την εκστρατεία των Θηβαίων) στη Λακωνία να τραγουδήσουν τα τραγούδια του Τέρπανδρου , του Αλκμάνα και του Σπένδονα , εκείνοι αρνήθηκαν να υπακούσουν.'']

Plutarch, Lycurgus
Plut. Lyc. 28

Πλούταρχο, Βίος Λυκούργου 28

Καὶ τἆλλα δὲ τραχέως προσεφέροντο καὶ σκληρῶς αὐτοῖς, ὥστε καὶ πίνειν ἀναγκάζοντες πολὺν ἄκρατον εἰς τὰ συσσίτια παρεισῆγον, ἐπιδεικνύμενοι τὸ μεθύειν οἷόν ἐστι τοῖς νέοις. καὶ ᾠδὰς ἐκέλευον ᾁδειν καὶ χορείας χορεύειν ἀγεννεῖς καὶ καταγελάστους, ἀπέχεσθαι δὲ τῶν ἐλευθέρων. [5] διὸ καὶ φασιν ὕστερον ἐν τῇ Θηβαίων εἰς τὴν Λακωνικὴν στρατείᾳ τοὺς ἁλισκομένους εἵλωτας κελευομένους ᾁδειν τὰ Τερπάνδρου καὶ Ἀλκμᾶνος καὶ Σπένδοντος τοῦ Λάκωνος παραιτεῖσθαι, φάσκοντας οὐκ ἐθέλειν τοὺς δεσποσύνους. ὥστε τοὺς λέγοντας, ἐν Λακεδαίμονι καὶ τὸν ἐλεύθερον μάλιστά ἐλεύθερον εἶναι καὶ τὸν δοῦλον μάλιστά [292] δοῦλον, οὐ φαύλως τεθεωρηκέναι τὴν διαφοράν.

Plutarch. Plutarch's Lives. with an English Translation by. Bernadotte Perrin. Cambridge, MA. Harvard University Press. London. William Heinemann Ltd. 1914. 1.

http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Plut.+Lyc.+28&fromdoc=Perseus:text:2008.01.0131
 
σπονδαύλης, ο αυλητής που έπαιζε το λεγόμενο σπονδαύλιον μέλος κατά την τέλεση των επίσημων σπονδών και όρκων. Σπονδαυλώ· παίζω αυλό κατά τη σπονδή.

http://www.musipedia.gr/
 
σπονδαύλιον μέλος, μελωδία για αυλό που παιζόταν κατά την τέλεση των επίσημων σπονδών και των όρκων. Επίσης και σπονδειακόν μέλος.

http://www.musipedia.gr/
 
σπονδειάζων, τρόπος· σπονδειακό ύφος ή κλίμακα. Η κλίμακα στην οποία γινόταν χρήση του σπονδειασμού (ανύψωση ενός φθόγγου κατά τρεις διέσεις ). βλ. λ. σπονδειακός τρόπος.

http://www.musipedia.gr/
 
σπονδειακός αυλός, ο αυλός που χρησιμοποιούνταν από τον σπονδαύλη κατά τις σπονδές· συνόδευε το τραγούδι κατά την εκτέλεση των ύμνων. Πολυδ. (IV, 81): "ήρμοττον δε προς ύμνοις μεν οι σπονδειακοί [αυλοί]" (οι σπονδειακοί [αυλοί] ήταν κατάλληλοι για τους ύμνους).

http://www.musipedia.gr/
 
σπονδειακός τρόπος, ή σπονδειάζων τρόπος· σπονδειακό ύφος ή κλίμακα. Η κλίμακα στην οποία γινόταν χρήση του σπονδειασμού (ανύψωση ενός φθόγγου κατά τρεις διέσεις).

http://www.musipedia.gr/
 
σπονδειασμός, η ανύψωση ένος φθόγγου κατά τρεις διέσεις· αντίθ. έκλυσις . Ο Αριστείδης (Περί μουσ. 28 Mb, 28 R.P.W.-I.) δίνει τον ακόλουθο ορισμό: "και σπονδειασμός [ήταν] η ανύψωση της νότας κατά τρεις διέσεις (όπως έκλυση ήταν το χαμήλωμα κατά τρεις διέσεις)". Πρβ. Πλούτ. Περί μουσ. 1135Α, 11.
Ο σπονδειασμός χρησιμοποιούνταν στο σπονδείον.

http://www.musipedia.gr/
 
[''Ο Αριστείδης (Περί μουσ. 28 Mb, 28 R.P.W.-I.) δίνει τον ακόλουθο ορισμό: "και σπονδειασμός [ήταν] η ανύψωση της νότας κατά τρεις διέσεις (όπως έκλυση ήταν το χαμήλωμα κατά τρεις διέσεις)".'']

ΑΡΙΣΤΕΙΔΟΥ ΚΟΙΝΤΙΛΙΑΝΟΥ
ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΝ

Αριστείδης, Περί μουσ. 28 Mb, 28 R.P.W.-I.

Ῥητέον λοιπὸν περὶ ἐκλύσεως σπονδειασμοῦ τε καὶ
ἐκβολῆς· καὶ γὰρ τούτων τῶν διαστημάτων ἡ χρεία πρὸς
τὰς διαφορὰς τῶν ἁρμονιῶν παρείληπτο τοῖς παλαιοῖς.
ἔκλυσις μὲν οὖν ἐκαλεῖτο τριῶν διέσεων ἀσυνθέτων ἄνεσις,
σπονδειασμὸς δὲ ἡ ταὐτοῦ διαστήματος ἐπίτασις, ἐκβολὴ
δὲ ε διέσεων ἐπίτασις·
 
σπονδείον, καταρχήν, αγγείο που χρησιμοποιούνταν για την τέλεση των σπονδών. Στη μουσική: (α) τραγούδι που τραγουδιόταν ή οργανική μελωδία που παιζόταν μπροστά στο βωμό κατά τη σπονδή (πρβ. Πολυδ. IV, 79). Κατά τον Μέναιχμο, ο Δίων ο Χίος ήταν ο πρώτος που έπαιξε το σπονδείο μέλος στην κιθάρα (Αθήν. ΙΔ', 638Α, 42· βλ. και Σέξτος Εμπειρ. VI, 8, με τον τίτλο επαυλείν). Σπονδείον αύλημα λεγόταν όταν παιζόταν στον αυλό .
(β) το τέταρτο τμήμα του πυθικού νόμου . Σε αυτό το τμήμα ανακοινωνόταν η νίκη του Απόλλωνα, στον αγώνα του με τον Πύθωνα.

http://www.musipedia.gr/
 
[''Κατά τον Μέναιχμο, ο Δίων ο Χίος ήταν ο πρώτος που έπαιξε το σπονδείο μέλος στην κιθάρα (Αθήν. ΙΔ', 638Α, 42)"]

Athénée de Naucratis, les Deipnosophistes, livre XIV

Αθήν., ΙΔ', 638Α, 42

Δίωνα δὲ τὸν Χῖον τὸ τοῦ Διονύσου σπονδεῖον πρῶτον κιθαρίσαι Μέναιχμος.

http://hodoi.fltr.ucl.ac.be/concordances/athenee_deipnosophistes_14/texte.htm
 
Last edited:
στάσιμον, μέλος· το χορικό που τραγουδιόταν μετά την πάροδο, όταν ο χορός είχε κιόλας πάρει τη θέση του (στάσιν) στην ορχήστρα . Η λέξη, χρησιμοποιούμενη ως ουσιαστικό, είχε την ίδια σημασία. Το επίθετο στάσιμος σήμαινε μεταφορικά ήσυχος, μεγαλοπρεπής, σοβαρός.

Βλ. λ. ήθος

http://www.musipedia.gr/
 
στάσις, στη μουσική, μια ακίνητη θέση της φωνής πάνω σ' ένα φθόγγο . Βακχ. (Εισαγ. 45): "Στάσις εστίν ύπαρξις εμμελούς φθόγγου" (στάση είναι η ύπαρξη [η παρουσία] ενός μουσικού φθόγγου). Πρβ. Αριστόξ , (Αρμον. Ι, 12, 2 Mb).

http://www.musipedia.gr/
 
Αριστόξενος
Αρμονικά στοιχεία

Αριστόξ., Αρμον. Ι, 12, 2 Mb

ὃ μὲν οὖν βουλόμεθα
λέγειν τὴν τάσιν σχεδόν ἐστι τοιοῦτον οἷον μονή τις καὶ
στάσις τῆς φωνῆς. μὴ ταραττέτωσαν δ᾽ ἡμᾶς αἱ τῶν εἰς
κινήσεις ἀγόντων τοὺς φθόγγους δόξαι καὶ καθόλου τὴν
φωνὴν κίνησιν εἶναι φασκόντων, ὡς συμπεσουμένου λέγειν
ἡμῖν ὅτι συμβήσεταί ποτε τῇ κινήσει μὴ κινεῖσθαι ἀλλ᾽ ἠ-
ρεμεῖν τε καὶ ἑστάναι. διαφέρει γὰρ οὐδὲν ἡμῖν τὸ λέγειν
ὁμαλότητα κινήσεως ἢ ταὐτότητα τὴν τάσιν ἢ εἰ ἄλλο τι
τούτων εὑρίσκοιτο γνωριμώτερον ὄνομα. οὐδὲν γὰρ ἧττον
ἡμεῖς τότε φήσομεν ἑστάναι τὴν φωνήν, ὅταν ἡμῖν ἡ αἴ-
σθησις αὐτὴν ἀποφήνῃ μήτ᾽ ἐπὶ τὸ ὀξὺ μήτ᾽ ἐπὶ τὸ βαρὺ
ὁρμῶσαν, οὐδὲν ἄλλο ποιοῦντες πλὴν τῷ τοιούτῳ πάθει
τῆς φωνῆς τοῦτο τὸ ὄνομα τιθέμενοι. φαίνεται δὲ τοῦτο
ποιεῖν ἐν τῷ μελῳδεῖν ἡ φωνή· κινεῖται μὲν γὰρ ἐν τῷ
διάστημά τι ποιεῖν, ἵσταται δ᾽ ἐν τῷ φθόγγῳ. εἰ δὲ κινεῖται
μὲν τὴν ὑφ᾽ ἡμῶν λεγομένην κίνησιν, ἐκείνης τῆς κινήσεως
τῆς ὑπ᾽ ἐκείνων λεγομένης τὴν κατὰ τάχος διαφορὰν λαμ-
βανούσης, ἠρεμεῖ δὲ πάλιν αὖ τὴν ὑφ᾽ ἡμῶν λεγομένην ἠρε-
μίαν, στάντος τοῦ τάχους καὶ λαβόντος μίαν τινὰ καὶ τὴν
αὐτὴν ἀγωγήν, οὐδὲν ἂν ἡμῖν διαφέροι. σχεδὸν γὰρ δῆλόν
ἐστιν ὅ θ᾽ ἡμεῖς λέγομεν κίνησίν τε καὶ ἠρεμίαν φωνῆς καὶ
ὃ ἐκεῖνοι κίνησιν. ταῦτα μὲν οὖν ἐνταῦθα ἱκανῶς, ἐν ἄλλοις
δὲ ἐπιπλεῖόν τε καὶ σαφέστερον διώρισται. ἡ δὲ τάσις ὅτι
μὲν οὔτ᾽ ἐπίτασις οὔτ᾽ ἄνεσίς ἐστι παντελῶς δῆλον, - τὴν
μὲν γὰρ εἶναί φαμεν ἠρεμίαν φωνῆς, τὰς δ᾽ ἐν τοῖς ἔμπροσθεν
εὕρομεν οὔσας κινήσεις τινάς, - ὅτι δὲ καὶ τῶν λοιπῶν,
τῆς βαρύτητος καὶ τῆς ὀξύτητος, ἕτερόν ἐστιν ἡ τάσις πει-
ρατέον κατανοῆσαι. ὅτι μὲν οὖν ἠρεμεῖν συμβαίνει τῇ φωνῇ
καὶ εἰς βαρύτητα καὶ εἰς ὀξύτητα ἀφικομένῃ, δῆλον ἐκ τῶν
ἔμπροσθεν· ὅτι δὲ καὶ τῆς τάσεως ἠρεμίας τινὸς τεθείσης
οὐδὲν μᾶλλον ἐκείνων ἑκατέρων ταὐτὸν τάσις ἐστίν, ἐκ τῶν
ῥηθησομένων ἔσται φανερόν. δεῖ δὴ καταμανθάνειν ὅτι τὸ
μὲν ἑστάναι τὴν φωνὴν τὸ μένειν ἐπὶ μιᾶς τάσεώς ἐστι.
συμβήσεται δ᾽ αὐτῇ τοῦτο, ἐάν τ᾽ ἐπὶ βαρύτητος ἐάν τ᾽ ἐπ᾽ ὀ-
ξύτητος ἱστῆται. εἰ δ᾽ ἡ μὲν τάσις ἐν ἀμφοτέροις ὑπάρξει -
καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν βαρέων καὶ ἐπὶ τῶν ὀξέων τὸ ἵστασθαι
τὴν φωνὴν ἀναγκαῖον ἦν - , ἡ δ᾽ ὀξύτης μηδέποτε τῇ βα-
ρύτητι συνυπάρξει μηδ᾽ ἡ βαρύτης τῇ ὀξύτητι, δῆλον ὡς
ἕτερόν ἐστιν ἑκατέρου τούτων ἡ τάσις ὡς μηδὲν κοινὸν
γιγνόμενον ἐν ἀμφοτέροις. ὅτι μὲν οὖν πέντε ταῦτ᾽ ἐστὶν
ἀλλήλων ἕτερα, τάσις τε καὶ ὀξύτης καὶ βαρύτης πρὸς δὲ
τούτοις ἄνεσίς τε καὶ ἐπίτασις, σχεδὸν δῆλον ἐκ τῶν
εἰρημένων.
 
Στησίχορος, (632-556 π.Χ.)· σύμφωνα με τη Σούδα , γεννήθηκε την 37η Ολυμπιάδα (632 π.Χ.) στην Ιμέρα (από όπου και η επωνυμία Ιμεραίος) και πέθανε την 57η Ολυμπιάδα (556 π.Χ.) στην Κατάνη. Λυρικός ποιητής και κιθαρωδός , στον οποίο αποδίδουν την επινόηση της φόρμας:
στροφή - αντιστροφή -επωδός , που γενικά ονομαζόταν στησιχόρεια τριάδα. Το αρχικό του όνομα ήταν Τεισίας (ή Τισίας), αλλά ονομάστηκε Στησίχορος, γιατί πρώτος έστησε το χορό στην κιθαρωδία, δηλ. όρισε να στέκεται ακίνητος και να τραγουδά την επωδό μετά τη στροφή και την αντιστροφή (Σούδα : "ότι πρώτος κιθαρωδία χορόν έστηκε"). Η Σούδα στο βιογραφικό σημείωμα του Στησίχορου αναφέρει ότι, "αφού έψεξε την Ελένη της Τροίας, τυφλώθηκε· ύστερα από ένα όνειρο όμως ανακάλεσε, έγραψε ένα εγκώμιο για την Ελένη και ξαναβρήκε το φως του"· βλ. λ. παλινωδία.

Πρβ. Bergk PLG III, 205-234 και Anth. Lyr. 208-213· η παλινωδία, για την Ελένη στο Α, Β, σ. 210. Επίσης, Page PMG 94-141, αποσπ. 178-281.

Σημείωση: Στο Πάριο Χρονικό (στ. 50) αναφέρεται ότι ήρθε στην Ελλάδα το 485/ 484 π.Χ. ("άφ' ού Αισχύλος ο ποιητής τραγωδία πρώτον ενίκησε και Ευριπίδης ο ποιητής εγένετο και Στησίχορος ο ποιητής εις την Ελλάδα αφίκετο"). Αυτό δημιούργησε κάποια σύγχυση σχετικά με την εποχή του· διατυπώθηκε η υπόθεση ότι υπήρξαν διάφοροι ποιητές με το ίδιο όνομα (Wilamowitz) και ότι εκείνος που μνημονεύεται στο Πάριο Χρονικό ήταν ο τρίτος. Στον στ. 73 του Χρονικού αναφέρεται ότι ένας άλλος "Στησίχορος Ιμεραίος, ο δεύτερος, νίκησε στην Αθήνα" (γύρω στα 370/369 π.Χ.).

http://www.musipedia.gr/
 
Back
Top