Δημήτρη μου, πρώτον δεν ξέρουμε πως δίδασκε ο Στανίτσας. Μπορεί και να χρησιμοποιούσε όργανο δεν το ξέρεις.
Κατα δεύτερον δεν πολυκαταλαβαίνω γιατί ενοχοποιείς τα μουσικά όργανα, όταν η μουσική δημιουργήθηκε από μουσικό όργανο (το μονόχορδο του Πυθαγόρα) και τα διαστήματα είναι καθαρά μαθηματικές πράξεις.
Δεν λέω είναι δώρο θεού να μπορεί κάποιος χωρίς μουσικό όργανο να πιάνει κατευθείαν τα διαστήματα αλλά αν πάμε με αυτή τη λογική τότε αυτοί που πρέπει να ασχολούνται με την μουσική γενικά πρέπει να είναι 100-200 άνθρωποι στην ελλάδα γιατί τόσοι είναι αυτοί που έχουν αυτό το θείο δώρο χωρίς καμμιά βοήθεια να πιάνουν τα διαστήματα. Και τι γίνεται με διαστήματα που μας είναι άγνωστα; Αν εγώ αποφασίσω να μάθω κινέζικη μουσική που έχει 10 φορές πιο πολύπλοκες κλίμακες από την βυζαντινή και δεν μοιάζει με κανένα άλλο είδος μουσικής στον κόσμο πως θα την μάθω;
Τρίτον αν τολμήσουμε να πούμε για μουσικό όργανο ως υποβοήθημα στην εκμάθηση της βυζαντινής μουσικής πέφτουν όλοι να μας φάνε αγνοώντας προφανώς πως και στην βυζαντινή μουσική χρησιμοποιήθηκε το βυζαντινό κανονάκι παλαιότερα στις λειτουργίες. Και μάλιστα σε άλλο ποστ έχω αναφέρει οτι τα περίφημα τεριρεμ προέκυψαν από το βυζαντινό κανονάκι όταν στην εκκλησία κατεύθανε ο αυτοκράτορας.
Τα μουσικά όργανα αποβλήθηκαν σιγά σιγά από την λατρευτική ζωή της εκκλησίας (και της δυτικής) οχι γιατί είναι δαιμονισμένα, ατελή, αχρωμα,άοσμα και βλάσφημα όπως πολλοί ίσως πιστεύουν αλλά επειδή το να έχεις μουσικό όργανο στην εκκλησία απαιτεί να έχεις και τους ανάλογους μουσικούς και ψάλτες με μουσική παιδεία και να μπορούν να συγχρονίζονται, να συνταυτίζονται κτλ πράγμα που θα οδηγούσε στο κλείσιμο αρκετών περιφερειακών ναών λόγω έλλειψης εθελοντών μουσικών. Ενώ τώρα ο κάθε "παπαγάλος" βάζει το μαγνητόφωνο ακούει τον πασα έναν που ψέλνει και πάει στην εκκλησία χωρίς καμμιά μουσική παιδεία για αυτό στην ελληνική επαρχία πας στην εκκλησία και σου σπάνε τα νεύρα ακούγωντας αυτό το μονότονο πλάγιο του τετάρτου με τους "ψάλτες" να έχουν ακούσει μια πεταστή και φυσικά μη μπορώντας μουσικά να την αναλύσουν προσπαθούν να το μιμηθούν και βγαίνει σαν κλάμα μωρού. Για ρωτήστε έναν απλό πολίτη της επαρχίας που πάει κάθε κυριακή στην εκκλησία αν καταλαβαίνει διαφορά στην λειτουργία. Σε όσους έχω πει πως κάθε κυριακή οι ίδιοι ύμνοι πρέπει να ακούγονται διαφορετικά μου λεν "σώπα, εμείς το ίδιο ακούμε κάθε κυριακή"
Ενα όργανο μπορεί να το παίξει μονο ένας μουσικός. Να ψάλλει όμως μπορεί ο κάθε καλός παπαγάλος. Ε προτιμώ οι ψάλτες μας να έχουν ξεκινήσει με υποβοήθηση οργάνου για να είναι ψάλτες-μουσικοί παρα να αποδίδουν τέλεια κάτι που άκουσαν από άλλον μην μπορώντας να καταλάβουν τι είναι διάστημα, τι είναι δίεση, τι είναι ύφεση, πως βγαίνει η πεταστή, τι είναι ρυθμός και να φτάνουμε στον μιμητισμό και των λαθών (ξέρετε κλασσικό παράδειγμα μιμητισμού και παπαγαλίας είναι το "πασα πνοή" όπου όλοι οι μίμοι τελειώνουν λέγωντας πάσα τον κύριο και ακούγεται σαν να λέμε σου κάνω πάσα τον κύριον)
Πω πω πολλά είπα αλλά ώρες ώρες με πιάνει από το πόδι που λένε και στο χωριό μου με ορισμένες ασθένειες της φυλής μας.
“Όπως ο προφήτης Ιωνάς, διδαχθής την σοφία των Χαλδαίων, ουδόλως έβλαψε την πατρώαν διδασκαλίαν, έτσι και ο ψάλτης, διδαχθής την μουσική με όργανο, ουδόλως βλάπτει την Βυζαντινή παράδοση της μουσικής ημών.”
Κάπως έτσι τα γράφει ο Χρύσανθος στο θεωρητικό του (διορθώστε με αν κάνω κάποιο λάθος, αλλά δεν έχω μπροστά μου βιβλίο), για τους σπουδάζοντας τη μουσική. Ο ίδιος μάλιστα, εχειρήζετο δεξιώς τον Αραβικό αυλό (νέι) και την πανδουρίδα (ταμπούρ ή ταμπουράς).
Ο Στανίστας δεν γνώριζε τη χρήση κάποιου μουσικού οργάνου (τη να το κάνει άλλωστε με τέτοιο φυσικό όργανο που διέθετε), αλλά έλεγε (σε συνομιλία με μαθητή του) ότι “Το καλύτερο όργανο για την μουσική μας είναι το λαούτο που είχαμε στην Πόλιν.”, εννοώντας βεβαίως τη λάφτα.
Η μουσική προϋπήρχε του Πυθαγόρα, χιλιάδες χρόνια πριν, απ' τον πρωτοκυκλαδικό πολιτισμό (περί το 3000 π.Χ.), απ' τα Ορφικά (4000 π.Χ.). Ο Πυθαγόρας απλώς θεμελίωσε μαθηματικά την μουσική κλίμακα, πολλά χρόνια αργότερα. Μην ξεχνάμε και την άλλη σχολή του Αναξαγόρα, ενός εξαιρέτου μουσικόυ, που πίστευε ότι το αυτί είναι κριτήριο των διαστημάτων και όχι οι αριθμοί. Η αλήθεια τελικά, βρίσκεται κάπου στη μέση.
Η Βυζαντινή Μουσική, εκκλησιαστική τε και λόγια, ως συνέχεια της Αρχαίας Ελληνικής μουσικής, είναι απείρως πολυπλοκότερη απ' την Κινεζική μουσική, αλλά και από κάθε άλλη μουσική στον πλανήτη (σύγκριση μπορεί να γίνει με μονοφωνικές μουσικές, καθ' ότι και η Βυζαντινή μουσική είναι αμιγώς μονοφωνική). Όπως γράφει και ο West, στο περίφημο σύγγραμμά του περί της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής, μουσική είναι μόνο η Ελληνική και γι 'αυτό σε κάθε γλώσσα, η λέξη μουσική προέρχεται απ' την Ελληνική λέξη “μουσική”. Η Κινεζική μουσική αντιθέτως, βασίζεται πάνω στις πεντατονικές κλίμακες και η θεωρία της είναι απλή. Το δύσκολο, όπως με κάθε άλλη μουσική, είναι το άκουσμά της, το οποίο εμείς δεν το έχουμε, αλλά μόνον οι Κινέζοι, την Ινδική μουσική οι Ινδοί, την Ιρλανδική οι Ιρλανδοί κλπ. Τώρα που είπα Ιρλανδοί, δεν είναι τυχαίο ότι ο Ross Daly για να παίζει μουσική σαν Έλληνας, έχει ακούσει χιλιάδες ώρες Ελληνική μουσική, για να αφομοιώσει, όχι μόνο την κλίμακα, την πορεία του μέλους και τα διαστήματα, αλλά και το ύφος της, το οποίο όσο πιο ζωντανό είναι, τόσο δυσκολότερα αποδίδεται.
Τη θεωρία ότι “τα περίφημα τεριρεμ προέκυψαν από το βυζαντινό κανονάκι όταν στην εκκλησία κατεύθανε ο αυτοκράτορας” που αναφέρετε, ομολογώ ότι πρώτη φορά την ακούω, οπότε δεν μπορώ να αποφανθώ περί τούτου. Θα το ψάξω όμως και θα αποφανθώ στο μέλλον.
“Μουσικός είναι αυτός που γνωρίζει να διαβάζει και να γράφει μουσική, καθώς και να την αποδίδει με τη βοήθεια οργάνου. Επίσης πρέπει να γνωρίζει τα της θεωρίας, ώστε να γνωρίζει επακριβώς κάθε στιγμή τι παίζει ή τι γράφει.”
Έτσι ή κάπως έτσι ορίζει ο Χρύσανθος πως πρέπει να είναι ένας μουσικός.
Κατ' εμέ, είναι απαραίτητη η χρήση οργάνου στην διδασκαλία της μουσικής, και δει Βυζαντινού οργάνου, δηλαδή, που να μπορεί να αποδώσει τα διαστήματα της μουσικής μας και όχι πιάνο ή άλλα συγκερασμένα όργανα.
Στη διδασκαλία της Βυζαντινής μουσικής, χρησιμοποιώ ούτι ή λάφτα και έχω συμπεράνει ότι οι περισσότεροι μαθητές καταλαβαίνουν πολύ καλύτερα τα διαστήματα όταν αυτά οπτικοποιούνται στο όργανο, παρά τυφλά, μόνο με τη φωνή.
Αν κάποιος τώρα θέλει να ασχοληθεί μόνος του με ένα όργανο, πιστεύω ότι το καλύτερο είναι η λάφτα, σε κούρδισμα (απ' την 1η στην 4η) Κε-Πα-Κε-Πα ή Κε-Πα-Δι-Νη. Τονικά τώρα, κουρδίζεται συνήθως το Πα στο ύψος του Re ή του Mi.
Το πρώτο είναι το λεγόμενο παραδοσιακό κούρδισμα, κατάλληλο για αρχάριους. Το δεύτερο κούρδισμα είναι για λίγο περισσότερο προχωρημένους, καθώς μπορεί να εκτελεστούν συγχορδίες αλλά και να γίνουν μεταφορές σε κλίμακες (transporto).
Το ούτι τώρα ή η λύρα ή το βιολί, είναι πολύ δύσκολα όργανα για κάποιον που ακόμα δεν “ακούει”. Δεν συστήνονται για αρχαρίους, καθώς για να αποδώσεις σε άταστο όργανο ένα διάστημα πρέπει να το έχεις ήδη στο μυαλό σου, ώστε όταν το παίξεις, να διορθώσεις το πάτημα του δαχτύλου σου, αν αυτό φαλτσάρει. Όταν δεν ξέρεις το διάστημα, πώς να το διορθώσεις; Αντιθέτως, θα χειροτερέψει η ακοή σου και ξέρετε τι λένε για την ημιμάθεια...
Με τη λάφτα (ή ακόμα με το ταμπούρ ή το κανονάκι, τα οποία βεβαίως είναι αρκετά δυσκολότερα απ' τη λάφτα) όμως, βλέπεις τα διαστήματα, τα παίζεις και μαθαίνεις να τα εκτελείς με τη φωνή.
Αφού μάθουμε μια κλίμακα, έστω του A' ήχου, Πα-Βου-Γα-Δι-Κε-Ζω-Νη-Πα, παίζουμε και ψάλλουμε συγχρόνως μέλη του ήχου, ειρμολογικά κυρίως και μετά στιχηραρικά. Το αυτό κάνουμε και στους υπολοίπους διατονικούς ήχους, μετά στους χρωματικούς και τέλος τους υπολοίπους που μένουν, τον Γ' και τον Βαρύν. (δεν τους ονομάζω εναρμονίους διότι δεν έχουν καμία σχέση με αυτήν την έννοιαν, κατ' εμέ είναι κι αυτοί διατονικοί με σκληρό χρώμα)
Όταν έρθει ο καιρός (αργά ή γρήγορα θα έρθει, αυτό είναι σίγουρο, εκτός κι αν κάποιος δεν “ακούει”) ώστε να ψάλλουμε την κλίμακα, τα διαστήματα και το μέλος, χωρίς τη βοήθεια του οργάνου, τότε είναι η αρχή για την πραγματική μουσική εμπειρία, την μεταπήδηση σε άταστο όργανο, το ούτι.
Σημείωση: Όταν λέμε ότι κάποιος δεν “ακούει”, δεν εννοούμε ότι έχει πρόβλημα ακοής, αλλά το γεγονός ότι δεν μπορεί να καταλάβει και να ξεχωρίσει μεταξύ δύο διαφορετικών φθόγγων, τον οξύτερο ή τον βαρύτερο (Ούτε πάλι εννοούμε ότι αυτοί θα έχουν διαφορά ένα κόμμα), ακόμα κι όταν αυτοί διαφέρουν κατά 4χορδο ή 5χορδο. Πράγματι, υπάρχουν κάποιοι που δεν μπορούν να ξεχωρίσουν την τονικότητα δύο φθόγγων ή κατ' επέκταση, δύο συχνοτήτων.
Για τους πρακτικούς ψάλτας δεν έχω να προσθέσω τίποτα, ούτε να κρίνω τα λεγόμενά σου, θα πω όμως, ότι αν δεν υπήρχαν αυτοί, οι ναοί θα ήταν άδειοι από πιστούς και από κληρικούς.
Μεταξύ μας, προτιμώ να ακούσω ένα πρακτικό ψάλτη να ψάλλει για το Θεό, παρά ένα ψάλτη-μουσικό να ψάλλει για τον εαυτό του. Προτιμώ πάλι να συμψάλλω με έναν πρακτικό ψάλλτη που γνωρίζει την μουσικότητά του, παρά με έναν ψάλτη-μουσικό που νομίζει ότι βρίσκεται στο μέγαρο μουσικής και “σολάρει” σκεπτόμενος: "κόσμε, δόξασέ με!". ΦΕΥ!
Μακάρι οι ψάλλτες να βρίσκονταν κοντύτερα στο Θεό, απ' ότι στη μουσική και μακάρι οι ψάλτες-μουσικοί να αγαπούσαν τη δόξα του Θεού, απ' τη δόξα των ανθρώπων.
Οι βασιλείς των οργάνων είναι τα άταστα όργανα, το ούτι είναι ο οδηγός, ο μελωδός και ο ισοκράτης όλων.