Αγαπητοί φίλοι,
Σας ευχαριστώ για όσα καταθέτετε, που συμπληρώνουν τις γνώσεις μου, οι οποίες, τουλάχιστο στη βυζαντινή είναι σχετικά λίγες.
Επιτρέψτε μου όμως σε ορισμένα, από τα θέματα που θίξατε, να πω και τη διαφορετική άποψή μου και κυρίως να προσπαθήσω να τη θεμελιώσω, ώστε να μη φανεί απλά δογματική θέση.
αυτό, λοιπόν, θα πρέπει να ισχύει και αντιστρόφως!
Μακάρι να γινόταν! Το λέτε σε μένα που ξεκίνησα από τη «δυτική» μουσική και μόνος μου, χωρίς να με υποχρεώσει κανένας (αφού ούτως η άλλως με τα θέματα αυτά ασχολούμαι ερασιτεχνικά και όχι επαγγελματικά ή με προοπτική μελλοντικού επαγγέλματος) ξεβολεύτηκα για να μελετήσω συγχρόνως και τη βυζαντινή.
Πρακτικά, πώς θα μπορούσε αυτό να γίνει; Με την έκδοση ενός νόμου ή ενός διατάγματος που να ορίζει π.χ. ότι «δεν θα περνάει κανείς τάξη σε Ωδείο που θα έχει πάει για πιάνο, βιολί, κιθάρα, θεωρητικά, αρμονία, κλπ, αν δεν έχει περάσει συγχρόνως και στα μαθήματα βυζαντινής μουσικής»;
Έχετε παρατηρήσει ποιοι πάνε στα Ωδεία; Στο μεγαλύτερο ποσοστό είναι κοπελίτσες που κάνουν πιάνο. Πιέζονται από τους γονείς τους, μαθαίνουν πιάνο και μόλις φτάσουν τα 17 ή τα 18 τους πιάνουν οι έρωτες ή ετοιμάζονται για το Πανεπιστήμιο (που δυστυχώς δεν έχει βάλει κάποιο μάθημα στις πανελλήνιες σχετικά με τη Β.Μ.) και τα παρατάνε. Το πιάνο γίνεται ένα διακοσμητικό έπιπλο με επενδυμένη σ’ αυτό τη συναισθηματική αξία των απογοητευμένων γονιών που δεν τολμούν να το πετάξουν. Τα αγόρια, ελάχιστα στον αριθμό μπορούν να γίνουν πιανίστες (άγνωστο γιατί). Άλλοι πάλι ασχολούνται με κιθάρα για να την παίζουν στην παρέα τους (τελείως ευκαιριακή ενασχόληση μουσική κατά την άποψή μου, αλλά ο καθένας διαλέγει ό,τι του αρέσει, και πάλι καλά!).
Αν λοιπόν μπει ένα τέτοιο δεσμευτικό πλαίσιο (και δεν γίνουν, αντίθετα, ριζικές τομές στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και στην ύλη των πανελληνίων εξετάσεων ώστε να υπάρχει εκπαίδευση στη μουσική και μάλιστα βυζαντινή):
α) Οι κοπελίτσες θα κάνουν ιδιαίτερα μαθήματα πιάνου στο σπίτι τους για να παίζουν ωραία και να ικανοποιούνται πρόσκαιρα οι γονείς, οι οποίοι σε δεδομένη στιγμή θα αντιληφθούν ότι «και πάλι καλά» που έγιναν τα πράγματα έτσι έστω «για μερικά χρονάκια μόνο», αφού πρέπει να ετοιμαστεί η κόρη τους για να δώσει εξετάσεις να μπει στο Πανεπιστήμιο, που έχει άλλη ύλη.
β) Τώρα που οι ιδιωτικές σχολές που αποτελούν παραρτήματα των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, μπορούν σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο (μετά από καταδίκες της χώρας μας από το Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων) να κάνουν το δίκό τους πρόγραμμα, αδιάφορα από το τι θα αποφασίσει το Ελληνικό Κράτος, ένα τέτοιο νομοθετικό μέτρο, θα εξόντωνε όλα τα Ωδεία και τις ελληνικές σχολές μουσικής, αφού θα τους δυσκόλευε τη ζωή και θα έδιωχνε την πελατεία τους. Αντίθετα θα φύτρωναν εικονικά παραρτήματα πανεπιστημίων για πιάνο κλπ σαν τα μανιτάρια.
Η Ελλάδα, δυστυχώς, από πρωτοπόρος και φωτοδότης της Δύσης, έγινε ουραγός. Η Δύση πήρε από την αρχαία ελληνική μουσική ό,τι είχε ανάγκη, διαμόρφωσε την πολυφωνία της και θεωρεί τη βυζαντινή μουσική, απλά σαν μουσειακό κειμήλιο, μιας εποχής που πέρασε και έσβησε εδώ και μερικούς αιώνες. Οι «Δυτικοί» μεγαλούργησαν όταν έπαψε να υπάρχει Βυζαντινή Αυτοκρατορία και όταν δεν υπήρχε γνωστή σ’ αυτούς άλλη πλήν της μουσειακής (κατ’ αυτούς) βυζαντινή μουσική παραγωγή. Έμαθαν να ζούν και να αναπτύσσονται χωρίς αυτήν. Το ποτάμι δεν γυρνάει πίσω πλέον. Πως θα τους αναγκάσουμε να βάλουν τη βυζαντινή μουσική σαν υποχρεωτική στα Πανεπιστήμιά τους και στις σχολές τους;
Ναι, η μέθοδος που ακολουθήθηκε μέχρι σήμερα θεωρώ ότι απέδωσε….
Οι εκκλησίες χωρίς νέους, πολλές χωρίς ψάλτες. Οι ψάλτες δυσεύρετοι. Έχει εξεταστεί το ενδεχόμενο μια μέρα στην Ελλάδα να μην απομείνουν ψάλτες; Τι θα κάνουμε; Θα χρησιμοποιούμε κασέτες και CDs; Και η βυζαντινή μουσική θα χαθεί μαζί με τους ψάλτες; Θα δείχνουμε στα μουσεία μας CDs με βυζαντινή μουσική, σε ηχογραφήσεις γνωστών ψαλτών, τις οποίες θα ακούν οι επισκέπτες των μουσείων με το πάτημα ενός κουμπιού;
Μήπως είναι μεγάλο το διακύβευμα; Δεν μιλάμε για «εκκλησίες χωρίς ψάλτες», μιλάμε για «Ελλάδα χωρίς βυζαντινή μουσική». Μοιάζει εφιαλτικό σενάριο. Αξίζει να το διακινδυνεύσουμε;
Στα υπόλοιπα δεν έχω να παρατηρήσω τίποτα, τα έχετε εκθέσει πολύ ωραία και σας ευχαριστώ για το ενδιαφέρον.
Ἡ περιθωριοποίηση τῆς βυζ. μουσικῆς καὶ τοῦ βυζ. πολιτισμοῦ γενικότερα δὲν ὀφείλεται σὲ κάποιο ἐγγενὲς πρόβλημά του, ἀλλὰ στὴν προσκόλληση τῶν δυτικοευρωπαίων γιὰ αἰῶνες στὸν ἀρχαῖο ἑλληνικὸ πολιτισμὸ καὶ τὴν θεώρησή τους πὼς τὸ χριστιανικὸ Βυζάντιο «κατέστρεψε» τὸν ἑλληνορωμαϊκὸ κόσμο ἀντικαθιστῶντας τὴν λογικὴ μὲ τὴν θεοκρατία.
Φυσικὰ αὐτὸ πηγάζει ἀπὸ ἱστορικοὺς λόγους ὅπως ἡ προσπάθεια «ἀφαίρεσης» τῆς ρωμαϊκῆς ταυτότητας ἀπο τὸ ἀνατολικὸ ρωμ. κράτος καὶ ἀπόδοσής της στὰ βαρβαρικὰ φύλα τῆς Δύσης κλπ. κλπ. Χαρακτηριστικὸς ἐκπρόσωπος ὁ Gibbon καὶ οἱ ἀνοησίες ποὺ γράφει στὰ 1780, μιὰ τάση ποὺ ἐξακολούθησε μέχρι καὶ τὸν 20ο αἰ. Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἡ πρώτη ἔκδοση τοῦ λεξικοῦ ποὺ ἀναφέρετε ἔγινε τὸ 1878.
Ἄν παρακολουθήσετε ὄμως τὸ πλῆθος τῶν δημοσιεύσεων στὸ ἐξωτερικὸ περὶ βυζαντινῆς μουσικῆς ἀπὸ τὸ 1940 καὶ τὸ εὐρύτερο έπιστημονικὸ ἐνδιαφέρον τῆς ἐπιστημονικῆς κοινότητας γιὰ τὴν βυζαντινολογία θὰ ἤσαστε λιγότερο βιαστικὸς στὰ συμπεράσματά σας.
Επίσης τὸ λεξικὸ ποὺ μνημονεύετε εἶναι ἐξαιρετικὰ γενικὸ ἔργο, ἐγκυκλοπαίδεια γάρ, καὶ δὲν νομίζω ὅτι ἀποτελεῖ καίρια πηγὴ γιὰ την βυζαντινὴ μουσική. Ἄν τὸ ἐπιθυμεῖτε ὑπάρχουν πολλὰ καὶ εγκυρότερα ἔργα -ξενόγλωσσα ἤ ἑλληνόγλωσσα- ποὺ μπορῶ νὰ σᾶς παραπέμψω γιὰ πραγματικὰ τεκμηριωμένη πληροφόρηση.
Εὐχαριστῶ.
Σ’ αυτά που γράφω σε συντομία, χωρίς να μπορώ να επεκταθώ λόγω του είδους της επικοινωνίας αυτής στην ιστοσελίδα του Forum (είναι και άτοπο και κουραστικό για τους αναγνώστες αλλά και για μας να γράφουμε πολυσέλιδα κείμενα), ίσως να κάνω κάποιο λάθος από αυτά που αναφέρετε. Δεν είναι διατριβή, αλλά μια απλή παράθεση γνώμης, με κάποια στοιχεία σαν επιχειρήματα που εκθέτω. Πάντως σε οποιοδήποτε σοβαρό λεξικό να ψάξει κανείς, θα βρεί ελάχιστες σελίδες για τη βυζαντινή μουσική, και πολύ λιγότερες για τη βυζαντινή μουσική μετά το 1830.
Μπορούμε να αδιαφορήσουμε όμως και να κλείσουμε τα μάτια, σε αυτή την υποβάθμιση; Να μην εξετάσουμε με «επιστημονικό» τρόπο μήπως υπάρχουν αυτά τα «εγγενή» ελαττώματα στην παιδεία της μουσικής και τη θεώρησή της όσο είναι καιρός;
Και ακόμα και αν το κράτος αδιαφορεί για τη «βυζαντινή μουσική», η Εκκλησία που σαν θεσμό την έχει κρατήσει τόσους αιώνες στο μεγαλύτερο κομάτι της, γιατί να μην πάρει τη σκυτάλη να εκπαιδεύσει άτομα σε πολύπλευρη μουσική παιδεία (δυτική και βυζαντινή), με υποτροφίες και βοηθήματα, αντί να στρέφεται από απελπισία η νεολαία σε οτιδήποτε βρίσκει μπροστά της για να πάρει ένα «χαρτί», ακόμα και βοηθών ιατρικών επαγγελμάτων;
Γιατί η Εκκλησία να μην έχει δικό της Μουσικό Πανεπιστήμιο, που με τα χρήματα που θα έπαιρνε απ’ αυτήν ως επιδοτήσεις, θα μπορούσε να προσφέρει σε εκατοντάδες νέους πολύπλευρη μουσική παιδεία και κάλυψη των εξόδων όχι μόνο φοίτησης αλλά και διαβίωσης, με την υποχρέωση στη συνέχεια παροχής υπηρεσιών (στους τομείς εκκλησιαστικής μουσικής και δημοτικής, πρακτικής ή θεωρητικής, ζώσας ή μουσειακής);
Τι να φοβηθούμε; Ότι αυτοί που θα σπουδάσουν, με την πρώτη ευκαιρία θα την κοπανήσουν και η Εκκλησία και η Ελλάδα να μείνουν σύξυλοι; Το ίδιο δεν γινόταν και με τους πιλότους της Πολεμικής Αεροπορίας μας; Φοιτούσαν στη Σχολή Ικάρων, υπηρετούσαν στην Π.Α. μέχρι το 45ο έτος και μετά την κοπανούσαν με πρόωρη σύνταξη και πήγαιναν στην Ολυμπιακή. Αυτός δεν ήταν λόγος να σταματήσει η Σχολή Ικάρων να βγάζει πιλότους.
Τα όσα γράφετε δείχνουν ότι έχετε μεγάλη μόρφωση.
Με εκτίμηση
Νίκος