[Ερώτηση] Δεσποτικό Προκείμενο στον Απόστολο της Τρίτης, της Α΄ Εβδομάδος του Παύλου

[PePe (-loponnisios)]

Γνωρίζει κανείς γιατί υπάρχει "Δεσποτικό" Προκείμενο στο Αποστολικό Ανάγνωσμα της Τρίτης, της Α΄ εβδομάδος των Επιστολών (τη επαύριον του Αγίου Πνεύματος);
Ισχύει όντως ότι η Πεντηκοστή εορταζόταν τρεις ημέρες (Κυριακή, Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, Τρίτη της Αγίας Τριάδος);
Εάν ισχύει κάτι τέτοιο, τότε όντως δικαιολογείται το Δεσποτικό προκείμενο. Σε αυτήν την περίπτωση, πότε κατηργήθη το τριήμερο (γιατί δεν υπάρχουν τα λειτουργικά κείμενα); Φαντάζομαι ότι δεν υφίσταται τέτοιος λόγος...

 

[Π. Δαβίδ]

Η εορτή της Πεντηκοστής εορτάζεται ακόμη επί τριήμερον μεταξύ των Σλάβων και Ρουμάνων αδελφών μας-οι περισσότεροι ναοί λειτουργούν και την Τρίτη.

Γνωρίζω ότι σε χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας ακόμη και πανηγύρεις γίνονται την Τρίτη ημέρα της Πεντηκοστής δεδομένου ότι υπάρχουν πολλοί ναοί και αρκετές μονές με αφιέρωση στην Αγ. Τριάδα. Κάτι τέτοιο είχα ακούσει και για κάποιο ναό στην Ήπειρο αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ λεπτομέρειες...

 

[domesticus]

Ὁ τριήμερος ἑορτασμὸς γίνεται καὶ στὸ Μεσολόγγι στὸ πανηγύρι τοῦ Αϊ-Σιμιοῦ ποὺ λαμβάνει χώρα στὴ Μονὴ τοῦ Ἁγίου Συμεών.

Βλ. κι ἐδῶ.

 

[π. Μάξιμος]

Κατ᾿ ἀρχήν εὐχαριστοῦμε τόν θέσαντα τό παρόν θέμα, τό ὁποῖον ὅμως νομίζω ὅτι δέν ἔχει αὐτή τήν ἁπλή ἀπάντηση. Ὑποψιάζομαι ὅτι εἶναι βαθύτερο, βάσει καί ἄλλων στοιχείων πού ἔχουμε καί μέ αὐτά μποροῦμε νά ἐπεκτείνουμε τόν προβληματισμό.
Πιθανολογῶ, ὅτι ὁ Θεοδωράκης θά «ψάχνεται» (ἄν δέν ἀπουσιάζει, ὅπως ἐγώ ἀπουσίαζα μέχρι τώρα) γιά νά μᾶς δώσει τήν βαθύτερη ἑρμηνεία τοῦ θέματος.
Ἐγώ ἐπιφανειακά θά πῶ ὅτι ἰδιαίτερα προκείμενα ἔχουμε καθ᾿ ὅλην τήν διακαινήσιμον ἑβδομάδα, τά ὁποῖα μπορεῖτε νά δεῖτε καί ἀπό ἐδῶ. Παρατηρεῖτε ἕνα ἀποστολικό τήν Δευτέρα καί δύο θεομητορικά συνεχόμενα τήν Τρίτη καί τήν Τετάρτη τῆς διακαινησίμου. Αὐτά ἔχουν σχέση μέ ἑορτές θεσπισμένες στήν Βασιλεύουσα, ὅπως βλέπουμε στό Τυπικό τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας ἤ Ἁγίας Σοφίας (ΤΑγΣ) ὅπως λέμε. Μνήμη τῶν ἁγίων ἀποστόλων τή Δευτέρα· μνήμη τῆς παναγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου ... ἐν Βλαχέρναις τήν Τρίτη· μνήμη τῆς ὑπερενδόξου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου ἐν τοῖς Χαλκοπρατείοις τήν Τετάρτη.
Προκείμενα ὅπως γνωρίζουμε δέν ὑπάρχουν γιά ἄλλες ἑβδομάδες, παρά μόνον τῆς Δευτέρας μετά τήν Πεντηκοστήν καί αὐτό πού ἐδείχθη, τῆς Τρίτης μετά τήν Πεντηκοστήν. Τό ΤΑγΣ ἔχει ἑορτές τήν Δευτέρα μετά τήν Πεντηκοστήν ἐκτός ἀπό τήν σύναξιν τῶν ἀποστόλων ἐν τῷ σεπτῷ αὐτῶν μεγάλῳ ἀποστολείῳ, μνήμη τῆς μετὰ φιλανθρωπίας ἐπενεχθείσης ἡμῖν φοβερᾶς ἀπειλῆς τοῦ σεισμοῦ, ἧς παρ᾿ ἐλπίδα πᾶσαν ἐλυτρώσατο ἡμᾶς ὁ Φιλάνθρωπος Θεός, μετό ἀνάλογο σχετικό προκείμενο καί ἀνάγνωσμα πού βλέπουμε καί σήμερα. Γιά τήν Τρίτη δέν ἔχει κάτι, ἀλλά ἔχει ἰδιαίτερο προκείμενο καί ἀνάγνωσμα γιά τήν Τετάρτη μετά τήν Πεντηκοστήν (διαφορετικό ἀπό τό ἰσχῦον) μέ ἀνάλογον σύναξιν τῶν ἁγίων ἀρχαγγέλων Μιχαήλ καί Γαβριήλ ... ἐν τῷ ἁγιωτάτῳ αὐτῶν οἴκῳ ἐν τῷ Νέῳ Παλατίῳ.
Μέ τήν προϋπόθεσιν ὅτι ἀρχικά μόνον διά τά Σάββατα καί τάς Κυριακάς εἴχαμε ἐκλογή ἀναγνωσμάτων καί ἡ διά τάς καθημερινάς ἐκλογή ἐγένετο βραδύτερον, πρέπει νά ἐξετασθεῖ καί ἀπό ἄλλες πηγές ἡ ἰδιαιτερότης αὐτῆς τῆς Τρίτης μετά τήν Πεντηκοστήν, ἀπό ποῦ προκύπτει καί μέ τί συνδυάζεται.

 

[MTheodorakis]

«Μέγας ὁ Κύριος ἡμῶν, καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ» (ψ. ρμf’, 5).
«Τῷ λόγῳ τοῦ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν καὶ τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν» (ψ. λβ’, 6).
Εἶναι μεθέορτο προκείμενο, στοὺς στίχους τοῦ ὁποίου οἱ πατέρες διέκριναν τὴν θεότητα καὶ τὴν ἰσοδυναμία ἑκάστου τῶν προσώπων τοῦ μεγάλου Θεοῦ.

 

[π. Μάξιμος]

«Μέγας ὁ Κύριος ἡμῶν, καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ» (ψ. ρμfʼ, 5).
«Τῷ λόγῳ τοῦ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν καὶ τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν» (ψ. λβʼ, 6).
Εἶναι μεθέορτο προκείμενο, στοὺς στίχους τοῦ ὁποίου οἱ πατέρες διέκριναν τὴν θεότητα καὶ τὴν ἰσοδυναμία ἑκάστου τῶν προσώπων τοῦ μεγάλου Θεοῦ.

Πολύ παράξενο ἀπό δύο διαφορετικούς ψαλμούς. Τό προκείμενο αὐτό μέ στίχο βέβαια ἐκ τοῦ ἰδίου ψαλμοῦ εἶναι ἀναστάσιμο τοῦ γ΄ ἤχου.
Πιστεύεις ὅτι ἀναφέρεται σέ τριήμερο ἑορτασμό τῆς Πεντηκοστῆς;
Ἔχεις κάποια μαρτυρία γι᾿ αὐτό ἤ τό ὑποθέτεις;
Πάντως τῆς Δευτέρας δέν ἔχει σχέση μέ τήν Πεντηκοστή.
Ἄλλωστε ὅπως εἴχαμε γράψει κι ἐδῶ, κατά τό Κωνσταντινουπολίτικο ἑορτολόγιο ἡ Πεντηκοστή ἀπεδίδετο αὐθημερόν.
Ὅσο δέ ἀφορᾶ στό ἀνάγνωσμα, αὐτό ἔχει σχέση μέ τήν ἀρχόμενη ἐκλογή ἀπό τίς Ἐπιστολές Παύλου, γιά τήν ὁποία ἔχει γράψει ὁ μακαριστός Φουντούλης καί καμμία σχέση μέ μεθέορτα.

 

[π. Μάξιμος]

Κατά τό Τυπικὸν τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει Μονῆς τῆς Εὐεργέτιδος (ΤΕ) ἐν Dmitrijevskij, I, σ. 597, τό προκείμενον τῆς Τρίτης μετά τήν Πεντηκοστήν εἶναι τό «ἦχος γ΄. Μέγας ὁ Κύριος ἡμῶν, καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ» μέ στίχον ὅμως τόν α΄ τοῦ ψαλμοῦ «Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, ὅτι ἀγαθὸν ψαλμός· τῷ Θεῷ ἡμῶν ἡδυνθείη αἴνεσις».
Τό «Τῷ λόγῳ τοῦ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν καὶ τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν» τό θέτει ὡς «Ἀλληλούια τῆς ἑορτῆς», τό ὁποῖον ἄλλωστε βλέπουμε νά ἰσχύει καί σήμερα κατά τήν Πεντηκοστήν.

Πιστεύω, ὅτι ἄν τό προκείμενον «Μέγας ὁ Κύριος ἡμῶν, καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ» δέν εἶναι τοῦ γ΄ ἤχου, ἀλλά κατά τό ΤΑΣ καί ΤΓΡ τοῦ βαρέος ἤχου (πρβλ. Κυριακή τῶν Ἀπόκρεω καί Δίπτυχα 2007, σ. 47) τότε τίθεται τήν Τρίτη μετά τήν Πεντηκοστήν (ὡς τήν μόνην μεθέορτον πρώτην ἐλευθέραν ἡμέραν, ἀφοῦ ἡ Δευτέρα ἔχει δικό της ἀπό τό ΤΑγΣ) τό προκείμενον τοῦ ἤχου τῆς παρελθούσης Κυριακῆς ὡς καταλιμπανθέν, τό δέ Ἀλληλούια τῆς ἑορτῆς (ὅπως θα ἐπαναλαμβάνεται τό κοινωνικόν τῆς ἐορτῆς καθ᾿ ἑκάστην ἕως τῆς ἀποδόσεως). Τώρα πῶς αὐτά στόν Ἀπόστολον ἐνεπλάκησαν καί πῶς βγῆκε αὐτό τό ἀποτέλεσμα ποῦ νά ξέρουμε. Θά περιμένουμε κάποια ἀπάντηση ἀπό ἔρευνα.

Πάντως θέσπιση τρίτης ἡμέρας (ἐπαναλήψεως) τῆς ἐορτῆς (ἄν καί ἔχει καθιερωθεῖ κατά τόπους) δέν φαίνεται, οὔτε πουθενά μπορεῖ νά στηριχθεῖ, ἀφοῦ καί οἱ μεγάλες δεσποτικές καί θεομητορικές ἑορτές μίαν μόνην ἐπανάληψιν γνωρίζουν (τήν ἑπομένην ἡμέραν) ἡ δέ τῆς Πεντηκοστῆς ἀργότερα γνώρισε αὐτή τήν ἐπανάληψη, κατά τήν Δευτέραν, ὡς σύναξιν τοῦ ἁγίου Πνεύματος (περισσότερα στήν ὑπ᾿ ἀριθμ. 520 ἀπάντηση τοῦ μακαριστοῦ καθηγητοῦ Ἰω. Φουντούλη, τ. Ε΄, σσ. 76-82).

 

[PePe (-loponnisios)]

Η εορτή της Πεντηκοστής εορτάζεται ακόμη επί τριήμερον μεταξύ των Σλάβων και Ρουμάνων αδελφών μας-οι περισσότεροι ναοί λειτουργούν και την Τρίτη.

Γνωρίζω ότι σε χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας ακόμη και πανηγύρεις γίνονται την Τρίτη ημέρα της Πεντηκοστής δεδομένου ότι υπάρχουν πολλοί ναοί και αρκετές μονές με αφιέρωση στην Αγ. Τριάδα. Κάτι τέτοιο είχα ακούσει και για κάποιο ναό στην Ήπειρο αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ λεπτομέρειες...

Πάντως ο εορτασμός των Ναών επ' ονόματι της Αγίας Τριάδος γίνεται την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, παντού στην Ελλάδα, εξ όσων γνωρίζω. Εάν συμπίπτει άλλη εορτή, είναι διαφορετικό ζήτημα. Στην Λευκάδα, επί παραδείγματι, την Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος εορτάζουν την Παναγία την Φανερωμένη.

 

[MTheodorakis]

Κατά τό Τυπικὸν τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει Μονῆς τῆς Εὐεργέτιδος (ΤΕ) ἐν Dmitrijevskij, I, σ. 597, τό προκείμενον τῆς Τρίτης μετά τήν Πεντηκοστήν εἶναι τό «ἦχος γ΄. Μέγας ὁ Κύριος ἡμῶν, καὶ μεγάλη ἡ ἰσχὺς αὐτοῦ» μέ στίχον ὅμως τόν α΄ τοῦ ψαλμοῦ «Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, ὅτι ἀγαθὸν ψαλμός· τῷ Θεῷ ἡμῶν ἡδυνθείη αἴνεσις».
Τό «Τῷ λόγῳ τοῦ Κυρίου οἱ οὐρανοὶ ἐστερεώθησαν καὶ τῷ πνεύματι τοῦ στόματος αὐτοῦ πᾶσα ἡ δύναμις αὐτῶν» τό θέτει ὡς «Ἀλληλούια τῆς ἑορτῆς»

Ὁμοίως καὶ στὸ τυπικὸν τῆς Μεσσήνης σ. 284.

Πάντως θέσπιση τρίτης ἡμέρας (ἐπαναλήψεως) τῆς ἐορτῆς (ἄν καί ἔχει καθιερωθεῖ κατά τόπους) δέν φαίνεται, οὔτε πουθενά μπορεῖ νά στηριχθεῖ, ἀφοῦ καί οἱ μεγάλες δεσποτικές καί θεομητορικές ἑορτές μίαν μόνην ἐπανάληψιν γνωρίζουν (τήν ἑπομένην ἡμέραν)

Βλ. Συμβολὴν τ. 24 σ. 30.