«.. καὶ μὴ συσχηματίζεσθαι τῷ αἰῶνι τούτῳ, ἀλλὰ μεταμορφοῦσθαι τῇ ἀνακαινώσει τοῦ νοὸς ὑμῶν, εἰς τὸ δοκιμάζειν ὑμᾶς τί τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, τὸ ἀγαθὸν καὶ εὐάρεστον καὶ τέλειον.» (Ρωμ. 12,2)
Αχ παλικάρια και σεβαστοί πατέρες, διαβάζω την αέναη λογομαχία σας για μας τις γυναίκες. Είμαι μία πρώην ηθοποιός νυν Χριστιανή. Επειδή η Ορθοδοξία είναι βίωμα, θα μοιραστώ μαζί σας το πώς προσωπικά βίωσα την εμπειρία μου στο ψαλτήρι και την επίσης ατέρμονη αγωνία μου να καταλάβω αν τελικά είναι Θέλημα Θεού ή όχι. Τα συμπεράσματα δικά σας.
Όταν στα 35 μου χρόνια ανακάλυψα την Ορθοδοξία και τα Ιερά της Μυστήρια άρχισα να εξομολογούμαι κια να κοινωνάω κάθε εβδομάδα. Μέσα σε ενάμισυ μήνα άλλαξε όλη μου η προσωπικότητα, έπιανα σενάριο και με απωθούσε. Τα παράτησα όλα, και απομονώθηκα σε ένα απομακρυσμένο μέρος. Σε κάθε Θεία Λειτουργία πήγαινα στο κοντινότερο χωριό, στου οποίου την ενορία ανήκα. Εκεί υπήρχε μεγάλο πρόβλημα με τους ψάλτες. Από τα δεξία ήταν ένας ηλικιωμένος παππούλης, πρακτικός, που σιγά σιγά δυστυχώς αποσυρόταν. Ήταν εξαιρετικός. Ο πρωτοψάλτης δίπλα του είχε κάνει Βυζαντινή μουσική, γνώριζε ήχους και διάβαζε μουσική, αλλά ο ήχος της φωνής του ήταν τραγικός. Τόσο οξύς και μεταλλικός που σου τρυπούσε το τύμπανο, και ακουγόταν σα να είναι παράφωνος ενώ δεν ήταν. Αριστέρα ο βασικός είχε πολύ δυνατή, ωραία φωνή, άριστη ορθοφωνία, αλλά πολύ συχνά παράφωνος μέχρι απόγνωσης. Δεν ήξερε πολύ βασικές μελωδίες, έλεγε ό,τι να'ναι. Και δίπλα του ένας ηλικιωμένος που επίσης δεν ακολουθούσε τις γνωστές μελωδίες, αλλά είχε ζεστή φωνή, αυτοσχεδίαζε με τρόπο Δημοτικού τραγουδιού και ποτέ δεν ήταν παράφωνος. Τουλάχιστον δεν ενοχλούσε η φωνή του.
Όταν είδαν ότι είχα γίνει μόνιμη και τους ακολουθούσα σε κάθε Θεία Λειτουργία και στα ξωκλήσια ακόμη, η μοναδική γυναίκα της ηλικίας μου, ο πρωτοψάλτης στα δεξία μου πρότεινε να με κάνουν ψάλτρια. Εγώ ούτε να τ'ακούσω. Ήξερα καλά την τραγική παραφωνία μου και όλες μου τις άκαρπες προσπάθειες στο παρελθόν με σολφέζ και δασκάλους κλασικού τραγουδιού για να μάθω να τραγουδάω, αλλά αδύνατον. Η φωνή μου όμως παραδόξως είχε πολύ όμορφη χροιά, κοντράλτο σε αντρικούς τόνους, αλλά παράφωνη. Εντωμεταξύ, για να αναφερθώ και στο θέμα του πιθανού σκανδαλισμού των γυναικών από την παρουσία ανδρών ψαλτών, που πολύ σοφά ανέφερε ένας χρήστης, σας επιβεβαιώνω πως έχει πέρα για πέρα δίκιο. Εγώ το βίωσα αυτό. Ο νεαρός αριστερός καλλίφωνος πλην όμως παράφωνος ψάλτης, άρχισε να με κοιτάζει τόσο επίμονα κατά τη διάρκεια και των Ακολουθιών και μετά το πέρας αυτών, που μου έγινε εμμονή. Υπήρχαν φορές, όταν η Εκκλησία ήταν άδεια, που κυριολεκτικά την ώρα που έψελνε είχε γυρισμένο το κεφάλι του και κοίταζε εμένα κάτω στο ποίμνιο. Αποτέλεσμα: Τον ερωτεύτηκα παράφορα. Πήγαινα στην Εκκλησία και μου ήταν αδύνατο να συγκεντρωθώ στην Ακολουθία, γιατί πάθαινα ταχυκαρδία. Δε θα αναφερθώ στα τρεισήμισυ χρόνια της ταλαιπωρίας μου από αυτό το θέμα... Θα πω όμως πως πολλές φορές όταν έμπαινα στην Εκκλησία έχανε τα λόγια του. Άρα η παρουσία μιας γυναίκας μπορεί να σκανδαλίσει είτε είναι στο ψαλτήρι, είτε στο ποίμνιο. Αν ο άλλος θέλει να σκανδαλιστεί, θα σκανδαλιστεί.
Και δεν είναι ο μόνος ψάλτης που τόσο ευθαρσώς με έχει παρενοχλήσει, χωρίς να έχει σοβαρό σκοπό, όπως αποδείχτηκε. (Έχω αναγκαστεί να μην ξαναπάω σε συγκεκριμένη Εκκλησία, γιατί ένας ψάλτης παντρεμένος, συνεχώς μου ζήταγε να βγούμε, να του κάνω εξυπηρετήσεις και με έπαιρνε τηλέφωνα. Ξαφνικά το’κλεινε, γιατί ερχόταν η γυναίκα του.)
Εντωμεταξύ, ο συγκεκριμένος αριστερός ψάλτης του χωριού που σας έλεγα, που ήταν το δεξί χέρι του παπά και ο πιο σταθερός, κάθε φθινόπωρο λόγω της εργασίας του εξαφανιζόταν από το ψαλτήρι για περίπου 3 μήνες, και καθώς περνούσαν τα χρόνια αποχωρούσαν και οι δύο ηλικιωμένοι. Ο δεξής ο πρωτοψάλτης μου έλεγε συνέχεια "Έλα να σε κάνουμε ψάλτρια." Εγώ επειδή ήξερα ότι οι γυναίκες δεν επιτρέπονται στο ψαλτήρι, εξακολουθούσα να αρνούμαι. Ώσπου μια μέρα χτυπάει το τηλέφωνο, είναι ο ιερέας και μου λέει: "Τελικά αύριο δε θα γίνει Θεία Λειτουργία, γιατί δεν έχω ψάλτη." Ε, τότε έγινε μέσα μου το κλικ. Λέω αυτό ήτανε, θ'ανέβω κι ό,τι γίνει.
Πράγματι, στην επόμενη Θεία Λειτουργία ανέβηκα δειλά δειλά δίπλα στον πρωτοψάλτη, ο οποίος μου έλεγε να πω τα πιο εύκολα. Και τότε συνέβη το θαύμα. Η τραγική μου παραφωνία είχε σχεδόν εξαφανιστεί, ένιωθα μια αόρατη δύναμη να με καθοδηγεί στις μελωδίες, ακουγόταν μια φωνή που δεν ήταν η δικιά μου, δεν μπορούσα να το πιστέψω. Άρχισα να μελετάω πυρετωδώς και να προσπαθώ και πρακτικά και μουσικά μέσα σε λίγες μέρες να μάθω κάποια τροπάρια για την επόμενη Ακολουθία. Μέχρι τότε ο κόσμος είχε πολλά παράπονα για τους ψάλτες, και πολλοί πιστοί πήγαιναν σε διπλανά χωριά ή στην πόλη, γιατί δεν μπορούσαν ν'αντέξουν το άκουσμα. Αλλά σε μένα ερχόταν ο κόσμος, μου μίλαγε και φαινόταν αρκετά ευχαριστημένος. Και σιγά σιγά βελτιωνόμουν, προσπαθούσα πολύ. Πλησιάζαν οι Ακολουθίες των Χριστουγέννων κι εγώ μια πρώην παράφωνη, προσπαθούσα μέσα σε λίγες μέρες να μάθω ακούσματα που λόγω της πρότινης απουσίας μου από την Εκκλησία δεν είχα ακούσει ποτέ. Από τη μια άρχισα να αγχώνομαι τραγικά, από την άλλη η κενοδοξία του καλλιτέχνη άρχισε να αναζοπυρώνετα.
Επίσης για να μη σκανδαλίζω κανέναν, όταν έψελνα ήμουνα γυρισμένη πλάτη προς τον κόσμο, πάντα μακρυές φούστες μέχρι κάτω, κουκουλωμένη μέχρι το λαιμό, άβαφτη, ατημέλητη, και είχα αφήσει μέχρι και τα πολλά άσπρα μαλλιά που έχω να ξαναβγούν. Για όσο έψελνα δεν τα είχα βάψει. Μισά άσπρα, μισά καστανά. Ήταν θλιβερό το θέαμα, παράλληλα όμως βίωνα τα ωραιότερα Χριστούγεννα της ζωής μου. Πρώτη φορά στα 41 πλεόν μου χρόνια ένιωθα τί είναι αυτή η γιορτή. Ένιωθα σα να πετάω, σαν οι ψάλτες να είμαστε πιο κοντά στο Θεό απ’ότι όταν ήμουν στο ποίμνιο, κι ο ιερέας ακόμα πιο κοντά Του. Σα να είμαστε ανάμεσα στο ποίμνιο και τον ιερέα, κάπου αλλού πιο ψηλά...όχι μόνο χωροταξικά, αλλά και ουράνια. Δεν μπορώ να το περιγράψω. Σκεφτόμουν αν οι ψάλτες νιώθουν έτσι, πώς νιώθει ο παπάς; Ήμουνα ευτυχισμένη, πάρα πολύ ευτυχισμένη. Και δε μ’ένοιαζε τίποτ’άλλο. Μέχρι και τον έρωτα μου για τον αριστερό ψάλτη είχε υπερνικήσει όλο αυτό το υπέροχο που ένιωθα, τόσο που ευχόμουν να μη γυρίσει ακόμα, για να μη με κατεβάσει... Ναι, ξέχασα να σας πω, μπορεί να με κοίταζε συνέχεια, αλλά στο ψαλτήρι δε με ήθελε.
Τελικά πραγματικά η Δύναμη αυτή που με ανέβασε εκεί πάνω, αποδείχτηκε πως ήταν από το Θεό, για να καλύψει την έλλειψη σε ψάλτες, γιατί Παραμονή Χριστουγέννων μπαίνω πρωί πρωί στην Εκκλησία και τί να δώ; Ο παπάς μόνος του στο ψαλτήρι διάβαζε τον Κανόνα. Ανεβαίνω δίπλα του και μου δείχνει: «Συνέχισε, εδώ...» Κατεβαίνει κάτω φουριόζος, παίρνει το κινητό κι αρχίζει τα τηλέφωνα ωρυόμενος. Ο δεξίς πρωτοψάλτης δεν είχε έρθει, ήταν χρόνια τσακωμένοι με τον παπά και φαίνεται του έκανε καψόνια. Τελικά ήρθε ο ηλκιωμένος κυριούλης από τα αριστερά και κάναμε μαζί την Ακολουθία. Μέρες αργότερα ο παπάς σε μια παρέα είπε: «Αν δεν ήταν η Ε και ο Μιχάλης, Παραμονή Χριστουγέννων δε θα γινόταν Θεία Λειτουργία.»
Έλα όμως που όλη αυτή η απότομη έκθεση σε κόσμο σε ένα αντικείμενο που δεν το γνώριζα, με είχε αγχώσει αφάνταστα και είχα αρχίσει να παρακαλάω το Θεό να γυρίσει ο αριστερός για να κατέβω. Ώπερ και εγένετο. Μόλις επέστρεψε ο αριστερός, ο παπάς σχεδόν «κλωτσηδόν» με κατέβασε απ’το ψαλτήρι. Ήταν τόσο τραυματική η εμπειρία, που δεν ήθελα να ξαναψάλω για πολύ καιρό. Αργότερα μου πέρασε και ξαναπροσπάθησα σε άλλες Εκκλησίες, αλλά κάθε φορά συνέβαιναν πολύ άσχημα γεγονότα άσχετα με την Εκκλησία, τα οποία με εμπόδιζαν να πάω ή και εγώ μέσα μου ένιωθα ένα εμπόδιο... ήταν πολύ περίεργο, ο μισός μου εαυτός ήθελε πολύ να πάει και ο άλλος μισός ένιωθε αποστροφή για όλο αυτό. Βίωνα πραγματικά αυτό ακριβώς που συμβαίνει σε αυτή εδώ την ιντερνετική συνομιλία σας. Ο ακραίος διχασμός απόψεων που εκφράζεται εδώ, υπήρχε και μέσα μου.
Ώσπου κατέληξα στο εξής συμπέρασμα, που δεν ξέρω αν είναι αλήθεια: Στη δική μου περίπτωση, που ήμουν καλλιτέχνης και έπασχα από το πάθος της κενοδοξίας, το να ανέβω στο ψαλτήρι μετά τη θεραπεία μου, σίγουρα δεν είναι ό,τι καλύτερο και ο Θεός με προστατεύει. Αλλά για εξαιρετικές περιπτώσεις και ΜΟΝΟ για την ενορία μου, επέτρεψε να ψέλνω για εκείνο το μικρό διάστημα που πραγματικά υπήρχε ανάγκη. Και όχι μόνο επέτρεψε αλλά και βοήθησε με το να ξεκλειδώσει προσωρινά τη φωνή μου. Πουθενά αλλού που πήγα δεν κατάφερα να ψάλλω τόσο ωραία, όσο εκεί στην ενορία μου.
Δεν ξέρω αν έριξα λίγο φως σε αυτή την γκρίζα ζώνη, αλλά «...λέγω γὰρ ὑμῖν ὅτι δύναται ὁ Θεὸς ἐκ τῶν λίθων τούτων ἐγεῖραι τέκνα τῷ Ἀβραάμ.» (Ματθ. 3,9)
Και από τις πέτρες μπορεί ο Θεός να κάνει ψάλτες αν χρειαστεί.