...όποιον ακούτε να ζητάει κάποια ανανέωση στην εκκλησία σε πράγματα ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΜΕ ΤΟ ΔΟΓΜΑ αλλά με πρακτικά ζητήματα, μην τον αποπαίρνετε και μην τον κατηγορείτε για προτεσταντισμό
Εγώ προσωπικά, όταν αναφέρθηκα στις προτεσταντίζουσες αντιλήψεις που χαρακτηρίζουν τα γραφόμενά σου, δεν αναφέρθηκα σε δογματικά σημεία. Και όταν λέμε ότι είναι δυτική και προτεσταντική αντίληψη η συναισθηματική - μελοδραματική αντίληψη της βυζαντινής μουσικής, δεν εννοούμε ότι η μουσική της εκκλησίας είναι κάτι το δογματικό. Όμως οι τεράστιες διαφορές της ορθοδοξίας από τον προτεσταντισμό φαίνονται όχι μόνο στο δόγμα, αλλά και στις εξωτερικές εκδηλώσεις της κάθε θρησκείας. Οι αντιλήψεις ότι δεν υπάρχει κόλαση, ότι δεν υπάρχει θεία ευχαριστία και τόσα άλλα, οδηγούν μοιραία σε μια συναισθηματικού τύπου αντιμετώπιση των πραγμάτων, που έχει περάσει και στη μουσική τους και την οποία δεν έχει καμία ορθόδοξη εκκλησία (ούτε οι ορθόδοξες εκκλησίες του εξωτερικού που έχουν υιοθετήσει την πολυφωνία), γιατί πολύ απλά δεν μπορεί να την έχει.
Μα και οι προτεστάντες με την σειρά τους δημιουργήθηκαν από αντίδραση στο παπικό καθεστώς και στην πρακτική του,δεν ήταν ονειροπαρμένοι που κάποια στιγμή ξύπνησαν το πρωι και είπαν "δεν έχουμε κανένα παράπονο από την ρωμαιοκαθολική εκκλησία, αλλά ας κάνουμε ένα σχίσμα σήμερα για να περνάει η ώρα", κάτι δεν τους άρεσε
Δεν καταλαβαίνω τι θέλεις να πεις μ' αυτό και προς τι η υπεράσπιση αιρετικών ετεροδόξων: δηλαδή δικαιολογείς το σχίσμα σε περίπτωση διαφωνίας με πράγματα που (όπως τονίζεις μάλιστα ο ίδιος) δεν έχουν να κάνουν με το δόγμα;;
Η παράδοση ήθελε η λειτουργία της ανάστασης να κρατάει μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες,[...] μια, δυο, τρεις στο τέλος άρχισε ο κόσμος να φεύγει,[...]αναγκάστηκε η εκκλησία να συμβιβαστεί και να τελειώνει η λειτουργία μέχρι τις 1.30. Μόλις έγινε αυτή η παραχώρηση της εκκλησίας η κατάσταση βελτιώθηκε αρκετά τα τελευταία χρόνια.
Αυτή η εξομοίωση της διατήρησης της βυζαντινής μουσικής παράδοσης, που κρατάει κάποιους αιώνες, με τη συνέντευξη ιεράρχη σε περιοδικό πορνογραφικού περιεχομένου και την αλλαγή της ώρας της αναστάσιμης λειτουργίας μου φαίνεται κάπως παράδοξη: καταρχήν δεν νομίζω ότι η αλλαγή της ώρας έγινε "τα τελευταία χρόνια", όπως αναφέρεις (ας μας πει κάποιος που ξέρει). Όπως και να' χει όμως το πράγμα, αυτό είναι ένα θέμα που άπτεται όχι κάποιας κοινωνικής απαίτησης, όπως γράφεις, αλλά της αντοχής του ποιμνίου: αν πας στο Άγιο Όρος και δεις τι σημαίνει πραγματική αναστάσιμη λειτουργία, θα διαπιστώσεις ότι είναι το κάτι άλλο και σ' αυτό όλοι συμφωνούν. Αν όμως οι αντοχές μας έχουν πέσει, τότε
χωρίς να αλλάξουμε τη φύση της ακολουθίας και χωρίς να την πετσοκόβουμε, απλώς μεταθέτουμε την ώρα(εδώ ολόκληρο ημερολόγιο άλλαξε και περάσαμε από το παλαιό στο νέο...)
Όμως η αλλαγή στην εκτέλεση της βυζαντινής μουσικής σημαίνει επέμβαση στην ίδια τη φιλοσοφία της. Το να κάνεις χρονικούς συμβιβασμούς του στυλ να μην ψάλεις όλες τις ωδές αλλά μόνο 1η και 3η και να διαβάσεις τις υπόλοιπες, διαφέρει από το να επέμβεις στη φύση της μουσικής. Και τέτοιου είδους επεμβάσεις έρχονται αβίαστα από την καθημερινή πράξη. Το να αποφασίσει όμως κάποιος ξαφνικά και μεμονωμένα να εκτελεί αλλιώς τη μουσική, σημαίνει ότι δεν σέβεται καταρχήν τη μουσική αυτή καθαυτή. Είναι κρίμα κοσμικοί άνθρωποι και τραγουδιστές να ακούνε παλιούς ψάλτες και να μένουν σύξυλοι και να μιλάνε για τη μοναδική κληρονομιά της μουσικής μας κι εμείς να προσπαθούμε να την αλλάξουμε επειδή, τάχα, είναι "απαίτηση των καιρών μας". Όσοι το λένε αυτό, απλά δεν ξέρουν από εκκλησιαστική μουσική και σκέπτονται επιφανειακά επικαλούμενοι επιχειρήματα περί ισότητας των δύο φύλων και άλλα τινά, που μόνο γέλιο προκαλούν και άγνοια της ορθόδοξης πνευματικότητας προδίδουν. Όσοι όμως (ακόμα και με εντελώς κοσμικό πνεύμα, τραγουδιστές κλπ.) ξέρουν λίγα πράγματα από βυζαντινή μουσική (ή και από παραδοσιακή μουσική ή παλιά ρεμπέτικα) δεν διανοούνται ν' ακούσουν για αλλαγή του τρόπου μουσικής έκφρασης της εκκλησίας μας, τον οποίο περιβάλλουν πάντα με σεβασμό.
Άλλωστε για προτεσταντισμό είχε κατηγορηθεί και ο μητροπολίτης Ζακύνθου πριν κάποια χρόνια όταν έδινε συνεντευξεις στο Penthouse και έλεγε πως πρέπει να ανακαινιστεί η εκκλησία αλλά το ποίμνιό του τον στήριξε με φοβερή επιμονή.
Αυτό το θέμα δεν νομίζω ότι ενδείκνυται να το συζητήσουμε σε ένα μουσικό forum. Αναφέρεσαι στο γεγονός ότι κάποιοι στήριξαν τον συγκεκριμένο Μητροπολίτη, αλλά ξεχνάς κι από πόσους επικρίθηκε. Δεν νομίζω ότι πρέπει να πέσουμε στο επίπεδο να κάνουμε αριθμητικές (
συγκρίσεις.
...σε πρακτικά ζητήματα που δεν αλλάζουν το δόγμα, όταν η κοινωνία ενω την πιέζουμε να δεχτεί μια παράδοση (ξαναλέω που δεν έχει να κάνει με το δόγμα) και αυτήν την απορρίπτει,[...]τότε η εκκλησία αργά η γρήγορα θα δεχτεί πλήγμα και θα ψάχνουμε μετά τα αίτια
Καταρχήν η εκκλησία δεν "πιέζει την κοινωνία να δεχθεί μια παράδοση". Η γνώμη της κοινωνίας για τις εκκλησιαστικές παραδόσεις, και δη για την διατήρηση του τρόπου του ψάλειν έτσι όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, ουδόλως μας ενδιαφέρει. Εγώ θα έλεγα ότι ούτε η γνώμη του εκκλησιάσματος μας ενδιαφέρει, αφού το ακουστικό τους κριτήριο έχει διαμορφωθεί με βάση τη μουσική που ακούει καθημερινά, δηλ. τη δυτική. Με τέτοια ακούσματα δεν μπορεί κάποιος να κρίνει αντικειμενικά τη μουσική μας. Μας ενδιαφέρει η γνώμη όσων έχουν μεγαλώσει και μπολιαστεί με την παραδοσιακή βυζαντινή μουσική ή, τέλος πάντων, όσων έχουν μια κάποια επαφή (με την
παραδοσιακή μορφή της μουσικής μας, το τονίζω, όχι με νεωτερίζουσες μεικτές ή πολυφωνικές χορωδίες). Πλήγμα η εκκλησία θα δεχθεί από την αλλοίωση και όχι από τη διατήρηση της μουσικής μας.
Να σου θυμίσω πάντως ότι αυτά που λες δεν είναι καινούργια πράγματα και "σημερινές απαιτήσεις της κοινωνίας". Τέτοιες προσπάθειες είχαν γίνει από τον προηγούμενο κιόλας αιώνα, που η ευρωπαϊκή μουσική στους ναούς της πρωτεύουσας έκανε θραύση. Είδες όμως ότι δεν έγινε αποδεκτό από την εκκλησιαστική πράξη. Εάν γινόταν αποδεκτό, φυσικά και δεν είναι δόγμα και θα επικρατούσε, παρότι δεν θα μας άρεσε. Έτσι έγινε στη Ρωσία, όπου όμως, παρά την επικράτηση της πολυφωνίας, τώρα ανακαλύπτουν κάποιοι ότι παλιά δεν έψελναν πολυφωνικά και προσπαθούν να ξαναγυρίσουν, μαθαίνοντας βυζαντινή μουσική.
Παλαιά ήμουν κι εγώ σας πολλούς από εσάς[...]όμως αναθεώρησα τις απόψεις μου σε ηλικία 17 ετών όταν σε μια ενορία της επαρχίας (έμενα επαρχία τότε), ανέλαβε ένας ιερέας[...]ακραίος τοποτηρητής της παράδοσης. Αυτός ο ιερέας όποια γυναίκα έβλεπε με παντελόνι, σταματούσε την λειτουργία και την έβγαζε έξω. [...]Έφτασε σε σημείο η λειτουργία να γίνεται με 10 άντρες, χωρίς υπερβολές 10 άντρες. Μέχρι που άλλαξε ο μητροπολίτης και του είπε αν θέλεις τόσο πολύ να τηρήσεις την παράδοση να πας σε μοναστήρι[...]Ο ιερέας αρνήθηκε να συμβιβαστεί και απομακρύνθηκε. Όταν λειτούργησε ο μητροπολίτης[...]ο ναός κατακλύστηκε από γυναίκες που θεώρησαν οτι δικαιώθηκαν[...]Τότε κατάλαβα την αξία της ανανέωσης στην εκκλησία...
Φύγαμε ήδη αρκετές φορές ως τώρα από το θέμα, τώρα "εκτροχιάστηκε" τελείως, που λέει κι ο Δημήτρης... Μην συνδέεις ΑΣΧΕΤΑ πράγματα μεταξύ τους: η εμφάνιση των ανθρώπων καθορίζεται από κοινωνικούς παράγοντες και είναι κάτι που θα φανεί και στην εκκλησία. Σου ξαναλέω όμως ότι το θέμα μας είναι η εκτέλεση της βυζαντινής μουσικής από γυναίκες μέσα στο ναό, κάτι το οποίο είναι καθαρά μουσικό και δεν καθορίζεται από την κοινωνία και τις απόψεις της περί αισθητικής που αλλάζουν κάθε λίγο και λιγάκι, αλλά από την ίδια τη φύση της βυζαντινής μας μουσικής και από την έως τώρα διαμορφωθείσα παράδοση, όπως αυτή
αβίαστα εξελίχθηκε και έφτασε στη μορφή που έχει πάρει σήμερα.
Κι εγώ νομίζω ότι κάπου το θέμα έχει εξαντληθεί κι αρχίζουμε τους πλατυασμούς που δεν ενδείκνυνται. Πιστεύω ότι η αγωνία σου για την εκκλησία μπορεί να αποβεί δημιουργική, εφόσον την συνδυάσεις με μια πιο ενδελεχή μελέτη, γνώση και -κυρίως- βίωση της παράδοσης σε κάθε επίπεδο (μουσικό και εκκλησιαστικό). Όταν το κάνεις αυτό για αρκετό καιρό, θα καταλάβεις εύκολα ποια σημεία είναι επουσιώδη και επιδέχονται μεταβολών και αλλαγών και ποια όχι. Εγώ πάντως όταν ήμουν 17 ετών είχα τις απόψεις που έχεις κι εσύ τώρα, άλλαξα όμως χωρίς να το καταλάβω όταν ήρθα σε πιο στενή - βιωματική επαφή με την εκκλησιαστική παράδοση. Όσο λοιπόν κι αν το παιδεύουμε το θέμα, δεν πρόκειται να καταλάβεις το σκεπτικό αν δεν κάνεις κι εσύ περισσότερο ουσιαστική / πνευματική και λιγότερο εξωτερική / συναισθηματική τη σχέση σου με τη βυζαντινή μουσική και γενικότερα με τα εκκλησιαστικά.
Χαίρε και πάλι!