Γιατί όταν τυχαίνει του Ευαγγελισμού σε Κυριακή της Μ. Τεσσαρακοστής τελούμε τη λειτουργία του Χρυσοστόμου [και για το δοξαστικό των αίνων]

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Ὅταν τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τύχει ἡμέρα Κυριακή ἐντός τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς σύμφωνα μέ τό ἰσχῦον τυπικό (ΤΜΕ) δέν τελεῖται ἡ θεία λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου ἀλλά τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου.
Σέ κάποιους φαίνεται παράξενο αὐτό, ἀλλά πρέπει νά ποῦμε ὅτι κατά τήν ἑορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ σύμφωνα μέ τό ΤΜΕ καί κατά τίς ἄλλες ἡμέρες τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς ἄν συμπέσει, δέν ἰσχύουν ὅσα προέβλεπε τό ΤΑΣ. Τελεῖται θ. λειτουργία συναπτῶς μέ τόν ἑορτάσιμο ὄρθρο, ἐνῶ σύμφωνα μέ τό ΤΑΣ ἐτελεῖτο ἑσπερινή θ. λειτουργία τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, δηλαδή συναπτῶς μέ τόν ἑσπερινό τῆς κυριωνύμου ἡμέρας —πού στό Μηναῖο ἀναγράφεται «Τῌ ΚΣΤ΄», ὅπου καί τά κύρια παλαιοδιαθηκικά ἀναγνώσματα τῆς ἑορτῆς—, διά τήν μίαν τράπεζαν, λόγῳ τῆς νηστίμου περιόδου, ἔστω καί μέ κατάλυσιν ἰχθύος. Ἐπίσης σύμφωνα μέ τό ΤΑΣ δέν κατελιμπάνετο ἡ ἀκολουθία τῆς ἡμέρας τοῦ Τριῳδίου, ἀλλ᾿ ἐψάλλετο συναπτῶς.
Βέβαια τό ΤΑΣ δέν προβλέπει γιά τήν περίπτωση πού ἐξετάζουμε θ. λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου, ἀλλ᾿ ἡ ἀποσιώπησις μᾶλλον αὐτήν ἐννοεῖ. Ρητῶς τήν προβλέπει γιά τήν περίπτωση πού ὁ Εὐαγγελισμός πέσει τήν Μ. Πέμπτη ἤ τό Μ. Σάββατον, ἐνῶ γιά τήν Μ. Παρασκευή προβλέπει τοῦ Χρυσοστόμου. Κατά τό ΤΜΕ ὅταν ὁ Εὐαγγελισμός συμπέσει Μ. Παρασκευή ἤ Μ. Σάββατον μετατίθεται γιά τήν Κυριακή τοῦ Πάσχα. Τό ΤΜΕ γιά τήν Μ. Πέμπτη προβλέπει θεία λειτουργία τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου, σέ ὑποσημείωση ὅμως ἀναφέρει ὅτι τό ἀρχαῖον τυπικόν προβλέπει Μ. Βασιλείου.
Αὐτές οἱ διαφορές ἀπό τό ΤΑΣ μέχρι τό ΤΜΕ ἔχουν υἱοθετηθεῖ ὡς ἐπί τό πλεῖστον καί ἀπό ἁγιορείτικα τυπικά καί ἀπό τό ΤΓΡ. Γιά τήν περίπτωση τοῦ θέματος μόνον τό ΤΔ προβλέπει λειτουργία Βασιλείου.
Ὁ π. Κων. Παπαγιάννης στό ΣΤ καί στίς σελ. 389-391, ἐνῶ ἀναλύει αὐτές τίς διαφορές καί μάλιστα γράφει ὅτι γιά κάποιες περιπτώσεις (ψαλμωδίας Τριῳδίου ἤ ἑσπερινῆς λειτουργίας τήν κυριώνυμον ἐν καθημερινῇ) οὔτε ἀπό τό μυαλό μας πρέπει νά περνάει ἐπιστροφή στήν τάξιν τοῦ ΤΑΣ καί ἀκόμη ὅτι ἡ ἀρχαία τάξις διά τάς ἐνορίας εἶναι ὄχι μόνον ἀδύνατος ἀλλά καί ἄστοχος, στό θέμα τῆς λειτουργίας τοῦ Μ. Βασιλείου ὅταν τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τύχει σέ Κυριακή τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς υἱοθετεῖ τήν (ἀμφισβητούμενη κατά τά ἄλλα) τάξη τοῦ ΤΑΣ. Στηρίζεται ὡς εἰς κανόνα, στό ὅτι πρέπει νά τελεῖται ἡ προβλεπόμενη γιά τήν ἡμέρα θ. λειτουργία.
Διαφωνῶ μέ αὐτό γιά τήν ἀνακολουθία τῶν ἐπιλογῶν στήν ἐξέλιξη τοῦ τυπικοῦ. Συμφωνῶ ὅμως στήν περίπτωση πού ἡ θ. λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου θεωρήθηκε μεταγενέστερα ὡς λειτουργία τῶν νήστιμων ἡμερῶν καί ἐν ταὐτῷ «πένθιμη» καί ὁρίζεται ἡ τοῦ Χρυσοστόμου ἐπειδή ἔχουμε κατάλυση ἰχθύος.
Ἄν καί αὐτό φαίνεται νά συμβαίνει, θεωρῶ ὅτι τό νά ἐπιλέξουμε τήν λειτουργία τοῦ Βασιλείου σήμερα εἶναι ἄκαιρο, μέ τίς τόσες διαφοροποιήσεις στήν ἐξέλιξη τῶν τυπικῶν διατάξεων γιά τήν περίπτωση τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, ἐπιπροσθέτως δέν θά ψαλεῖ τό «Εὐαγγελίζου γῆ χαράν μεγάλην... Ὡς ἐμψύχῳ Θεοῦ κιβωτῷ...» στό «Ἐξαιρέτως...», ἐκτός ἄν κάποιοι ἐπιμένουν ὅτι μπορεῖ νά ἀλλάζει τό «Ἐπὶ σοὶ χαίρει...» κατά τό δοκοῦν. Πάντως τό ΤΑΣ οὔτως ἤ ἄλλως δέν γνωρίζει θεομητορικόν μεγαλυνάριον γιά τήν θ. λειτουργία.


 

Π. Δαβίδ

Γενικός συντονιστής
Η ρωσική έκδοση του ΤΑΣ (κεφάλαιο 48, Μηνολόγιον) προβλέπει τα εξής για περίπτωση που η εορτή του Ευαγγελισμού συμπέσει την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως.

На Литургии, блаженна гласа на 4: и праздника песнь 3, на 4: и креста песнь 6-я, на 4. По входе тропарь воскресн, и креста, и праздника. Слава, кондак креста. И ныне, праздника. Вместо же трисвятаго поем: кресту твоему покланяемся владыко: Прокимен, апостол, Аллилуиа, евангелие и причастен прежде праздника, таже креста. Вместо Достойно, поем ирмос: яко одушевленному: Литургиа же великаго василиа. Такожде и во вся недели святых постов, в нихже аще праздник сей случится, бывает литургиа великаго василиа непременно.

Εις την Λειτουργίαν: Μακαρισμοί του ήχου εις δ΄και της εορτής ωδή γ΄ εις δ΄ και του Σταυρού ωδή στ΄ εις δ΄. Μετά την είσοδον τροπάριον αναστάσιμον, και του Σταυρού και της Εορτής. Δόξα, κοντάκιον του Σταυρού. Και νυν, της εορτής. Αντί δε του τρισαγίου ψάλλομεν: τον Σταυρόν σου προσκυνούμεν Δέσποτα. Προκείμενον, απόστολος, αλληλούια, ευαγγέλιον και κοινωνικόν πρώτον της Εορτής, είτα δε του Σταυρού. Αντί του Άξιον εστι, ψάλλομεν τον ειρμόν Ως εμψύχω. Λειτουργία δε του Μεγάλου Βασιλείου. Ούτως και εν πάσαις ταις Κυριακαίς των Αγίων Νηστειών, εν αις εάν τύχη η παρούσα εορτή, τελεσθήσεται η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου αναλλοιώτως (=απαραλλάκτως).

Η αντικατάσταση του ύμνου "Επί σοι χαίρει" από τον Ειρμό της Εορτής δεν πρέπει να μας ξενίζει, διότι το αντίστοιχο προβλέπεται από τα σλαβικά τυπικά και για την περίπτωση τελέσεως της λειτουργίας του Μ. Βασιλείου κατά τις εορτές των Χριστουγέννων και Θεοφανείων, ως και κατά την Μ. Πέμπτη και το Μ. Σάββατο! :eek: Ωστόσο σε περίπτωση που η απόδοσις του Ευαγγελισμού τύχει σε Κυριακή της Τεσσαρακοστής ψάλλεται το "Επί σοι χαίρει".

ΥΓ Ακόμη ενθυμούμαι το "σοκ" που υπέστην όταν Ρώσος φίλος στο Λονδίνο στις αρχές της δεκαετίας του 90 μου έλεγε περί εσπερινής λειτουργίας κλπ παραδόξων κατά την εορτή του Ευαγγελισμού και πόσον εμακάρισα τον αείμνηστο Βιολάκη που μας απάλλαξε από κάτι τέτοια! :D
 

...Ἐπίσης σύμφωνα μέ τό ΤΑΣ δέν κατελιμπάνετο ἡ ἀκολουθία τῆς ἡμέρας τοῦ Τριῳδίου, ἀλλ᾿ ἐψάλλετο συναπτῶς...
...Ὁ π. Κων. Παπαγιάννης στό ΣΤ... ...στό θέμα τῆς λειτουργίας τοῦ Μ. Βασιλείου ὅταν τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τύχει σέ Κυριακή τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς υἱοθετεῖ τήν (ἀμφισβητούμενη κατά τά ἄλλα) τάξη τοῦ ΤΑΣ. Στηρίζεται ὡς εἰς κανόνα, στό ὅτι πρέπει νά τελεῖται ἡ προβλεπόμενη γιά τήν ἡμέρα θ. λειτουργία.
Διαφωνῶ μέ αὐτό γιά τήν ἀνακολουθία τῶν ἐπιλογῶν στήν ἐξέλιξη τοῦ τυπικοῦ. Συμφωνῶ ὅμως στήν περίπτωση πού ἡ θ. λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου θεωρήθηκε μεταγενέστερα ὡς λειτουργία τῶν νήστιμων ἡμερῶν καί ἐν ταὐτῷ «πένθιμη» καί ὁρίζεται ἡ τοῦ Χρυσοστόμου ἐπειδή ἔχουμε κατάλυση ἰχθύος.

Κατά το ΤΑΣ, το Τριώδιο ψάλλεται μαζί με την ακολουθία της εορτής -όπως αναφέρατε- και αυτός είναι κατά τη γνώμη μου ο λόγος που τελείται «ἡ προβλεπόμενη γιά τήν ἡμέρα θ. λειτουργία» και μάλιστα στην κανονική ώρα τέλεσής της - προηγείται η τήρηση του κανόνα της νηστείας του Τριωδίου.
Το ΤΜΕ που ως συνήθως βιώνει τις ακολουθίες πιο πανηγυρικά, δεν συμψάλλει Τριώδιο, και είναι φυσικό επακόλουθο η επιλογή της λειτουργίας του Χρυσοστόμου και μάλιστα ως μεσημβρινή.
Ανάλογα λοιπόν με τις επιλογές που θα κάνουμε αφ᾿ εσπέρας της παραμονής (κανονική τέλεση προηγιασμένης κατά το ΤΑΣ ή πανηγυρικός εσπερινός κατά το ΤΜΕ) και στον όρθρο της κυριωνύμου (συμψαλμωδία Τριωδίου κατά το ΤΑΣ ή μόνο της ακολουθίας της εορτής κατά το ΤΜΕ), προκύπτει και η επιλογή της λειτουργίας.

ΥΓ Ακόμη ενθυμούμαι το "σοκ" που υπέστην όταν Ρώσος φίλος στο Λονδίνο στις αρχές της δεκαετίας του 90 μου έλεγε περί εσπερινής λειτουργίας κλπ παραδόξων κατά την εορτή του Ευαγγελισμού και πόσον εμακάρισα τον αείμνηστο Βιολάκη που μας απάλλαξε από κάτι τέτοια! :D

Βασικά το τυπικό του Βιολάκη, και τις εσπερινές λειτουργίες τις τελεί πρωί· οπότε η διαφορά δεν γίνεται ιδιαίτερα αισθητή. Η εσπερινή τέλεση της λειτουργίας του Ευαγγελισμού όταν πέσει σε νήστιμο ημέρα της αγίας Μ΄ και Μεγάλης Εβδομάδος (Δευτέρα έως Παρασκευή και Μέγα Σάββατον) προβλέπεται και από το ασματικό τυπικό της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως και διασώζει την αρχαία τάξη της νηστείας (φαγητό μετά το πέρας του εσπερινού, δηλαδή μετά τη δύση του ηλίου· κάτι παρόμοιο κάνουν και οι μουσουλμάνοι όταν έχουν ραμαζάνι). Επομένως, δεν ξέρω κατά πόσον είναι καλό, που το ΤΜΕ τα έχει μεταφέρει όλα πρωΐ.
 

Π. Δαβίδ

Γενικός συντονιστής

Βασικά το τυπικό του Βιολάκη, και τις εσπερινές λειτουργίες τις τελεί πρωί· οπότε η διαφορά δεν γίνεται ιδιαίτερα αισθητή. Η εσπερινή τέλεση της λειτουργίας του Ευαγγελισμού όταν πέσει σε νήστιμο ημέρα της αγίας Μ΄ και Μεγάλης Εβδομάδος (Δευτέρα έως Παρασκευή και Μέγα Σάββατον) προβλέπεται και από το ασματικό τυπικό της Αγίας Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως και διασώζει την αρχαία τάξη της νηστείας (φαγητό μετά το πέρας του εσπερινού, δηλαδή μετά τη δύση του ηλίου· κάτι παρόμοιο κάνουν και οι μουσουλμάνοι όταν έχουν ραμαζάνι). Επομένως, δεν ξέρω κατά πόσον είναι καλό, που το ΤΜΕ τα έχει μεταφέρει όλα πρωΐ.

Εγώ δεν αναφερόμουν τόσο στο χρόνο τελέσεως, όσο στην απαλλαγή της ακολουθίας του Ευαγγελισμού από το Τριώδιο τις καθημερινές! :D Θυμάμαι τις δυσκολίες των Σλαβοφώνων αδελφών κατά τις αγρυπνίες κλπ ακολουθίες αυτής της εορτής και το πόσο τους πείραζα! :rolleyes:
 
Εγώ δεν αναφερόμουν τόσο στο χρόνο τελέσεως, όσο στην απαλλαγή της ακολουθίας του Ευαγγελισμού από το Τριώδιο τις καθημερινές! :D Θυμάμαι τις δυσκολίες των Σλαβοφώνων αδελφών κατά τις αγρυπνίες κλπ ακολουθίες αυτής της εορτής και το πόσο τους πείραζα! :rolleyes:

Δεν αμφισβητώ τις σύγχρονες τελέσεις αγρυπνιών κατά τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου σε καθημερινή της αγίας Μ΄. Πρέπει, ωστόσο, να αναφέρουμε και την τάξη του ΤΑΣ που θέλει να γίνεται αγρυπνία, μόνο εάν ο Ευαγγελισμός πέσει ημέρα Κυριακή· και αυτό, μάλλον για τον κόπο της νηστείας.
 
Last edited:

Π. Δαβίδ

Γενικός συντονιστής


Δεν αμφισβητώ τις σύγχρονες τελέσεις αγρυπνιών κατά τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου σε καθημερινή της αγίας Μ΄. Πρέπει, ωστόσο, να αναφέρουμε και την τάξη του ΤΑΣ που θέλει να γίνεται αγρυπνία, μόνο εάν ο Ευαγγελισμός πέσει ημέρα Κυριακή· και αυτό, μάλλον για τον κόπο της νηστείας.

Η αγρυπνία (Μ. Εσπερινός, Όρθρος και α΄ ώρα) όπως τελείται στη σύγχρονη ρωσική ενοριακή πράξη είναι κάπου ένα δίωρο το πολύ. Οπότε δεν είναι τόσος κόπος! :D:rolleyes:
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Ὑπενθυμίζω αὐτό τό θέμα, ἀπό τό 2012, πού εἶχε συμπέσει τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τήν Δ΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν, τό 1ο μήνυμά μου πού δημοσιεύθηκε καί στήν ἱστοσελίδα τῆς Συμβολῆς τότε, ἐπειδή καί πάλι φέτος συμπίπτει ὁ Εὐαγγελισμός τήν Ε΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν.
Πρόσφατα ὅμως γιά τό θέμα τῆς λειτουργίας τοῦ Χρυσοστόμου, ἀλλά καί γιά τό δοξαστικό τῶν αἴνων, δημοσίευσε ἐνδιαφέρον καί ἄκρως ἐμπεριστατωμένο ἄρθρο ὁ Δρ Διονύσιος Ἀνατολικιώτης [ἐδῶ].
 
Top