Β' ᾠδὴ Πάσχα

[MTheodorakis]

Β' ᾠδὴ τοῦ σημερινοῦ κανόνος τοῦ πάσχα:

«Ἰωάννου μοναχοῦ...

Πρόσεχε οὐρανὲ καὶ λαλήσω, ὅτι ὁ Λόγος τοῦ Πατρός, ἑκὼν καταβέβηκεν ἐπὶ τῆς γῆς κλίνας οὐρανούς, καὶ γέγονεν ἄνθρωπος ἵνα τὸν ἄνθρωπον σώσῃ ὡς φιλάνθρωπος.

Πρόβατον διὰ τὴν ἀκακίαν, καὶ τῆς ἀρχαίας τοῦ Ἀδὰμ γυμνώσεως εἴληπται, ὅτι σεπτὸν τὸ ὑπὲρ ἡμῶν καθέστηκε σφάγιον, ὡς ἀφθαρσίας ὑπάρχον θεῖον ἔνδυμα.

Ἄμωμον εἰς ὀσμὴν εὐωδίας, ὡς ἱερεῖον ὁ Χριστὸς Πατρὶ προσκομίζεται, ὡς δὲ ἀμνὸς ἄκακος αὐτός, πολλῶν εἰς ἐξάλειψιν, ἁμαρτιῶν ἑκουσίως σφαγιάζεται.

Ζώσωμεν τὰς ὀσφῦς σωφροσύνῃ, καὶ καθαροὶ τοῦ καθαροῦ, πάσχα μεταλάβωμεν, συννεκρωθέντες τῷ Ἰησοῦ, ἵνα τῆς ἐγέρσεως, καὶ τῆς αὐτοῦ βασιλείας κοινωνήσωμεν.

Θεοτοκίον.
Ἔλυσεν οὐδαμῶς τὰς σφραγίδας, τῆς παρθενίας σου ἁγνή, ἐκ σοῦ παμμακάριστε, ὁ σαρκωθεὶς Λόγος τοῦ Πατρός, ἵνα τὸ ἡμέτερον, πρὸς ἑαυτὸν ἀναλάβῃ τῇ ἐγέρσει αὐτοῦ»


(χφ. Vat. gr. 780, πεντηκοστάριο τοῦ ἔτους 1170 φφ. 12v-13r).

 

[MTheodorakis]

Ἡ ᾠδὴ αὐτὴ μᾶλλον εἶναι ἐμβόλιμη γιὰ «συμπλήρωση» καὶ μὲ θεοτοκίο (σὲ ἀντίθεση μὲ τὶς ὑπόλοιπες ᾠδές), διότι ὁ Δαμασκηνὸς δὲν συνθέτει β' ᾠδὲς καὶ δὲν ἔχω ἄλλη μαρτυρία γιὰ τὴν β' αὐτὴ ᾠδή.

 

[petrosgrc]

Δηλαδή η β΄ ωδή δεν εθεωρείτο πάντοτε κατάλληλη μόνο σε πένθιμες περιόδους;

 

[MTheodorakis]

Ὄχι.

Περισσότεροι ἀπὸ πενῆντα κανόνες στὰ σημερινὰ Μηναῖα εἶχαν β’ ὠδή
(Ἀθ. Παπαδοπούλου-Κεραμέως Σχεδίασμα περί τῶν λειτουργικῶν Μηναίων ἔκδ. Vizantijskij Vremmennik (Βυζαντινὰ Χρονικὰ) Ι (1894) σ. 372),

ὅπως ἐπίσης καὶ πολλοὶ ἀναστάσιμοι καὶ ἄλλοι κανόνες τῆς Παρακλητικῆς
(π.χ. χφ. Σινᾶ 779 παρακλητικὴ ι’ αἰ.).

«Γνωρίζουμε 596 κανόνες μὲ β’ ᾠδή»
(Θ. Κολλυροπούλου Περὶ τοῦ προβλήματος τῆς β’ ᾠδῆς τῶν κανόνων 2012 σ. 386).

Ἡ ἀποβολὴ τῆς β’ ᾠδῆς ἔγινε σταδικὰ ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ ια’ μέχρι τὸν ιγ’ αἰ.
(Ἀθ. Παπαδοπούλου-Κεραμέως ὅπ. πρ. σσ. 375, 380)

γιὰ ἄγνωστους λόγους.

 

[Γεώργιος Σάββας]

σε αυτό το χφ. υπάρχουν τα θεοτοκία τροπάρια σε κάθε ωδή, κι όχι ως ξεχωριστός θεοτοκίος κανόνας, ως στα Πεντηκοστάριά μας. γνωρίζετε άραγε, από πότε ξεκινά αυτή η σίγασή τους κατά την Διακαινήσιμο;

 

[MTheodorakis]

Στὰ παλαιότερα χειρόγραφα θ'-ια' αἰ. δὲν ὑπάρχει ὁ θεοτοκίος κανόνας στὴν ἀκολουθία τοῦ Πάσχα. Ἐντοπίζεται στὸ χφ. Μ. Λαύρας Δ-45 πεντηκοστάριο ια'-ιβ' αἰ. φ. 316r.

 

[π. Μάξιμος]

σε αυτό το χφ. υπάρχουν τα θεοτοκία τροπάρια σε κάθε ωδή, κι όχι ως ξεχωριστός θεοτοκίος κανόνας, ως στα Πεντηκοστάριά μας.

Πάντως, ἄν προσέξεις καλά τό χφ, ξεχωριστός κανόνας —δύο τροπαρίων σέ κάθε ᾠδή— φαίνεται.
"(Κανών) Τῆς Θεοτόκου" γράφει μέ ἀχνότερα γράμματα ἄλλου χρώματος στήν α΄. Στήν γ΄ μέ τά ἴδια μαῦρα. Παρόμοια καί στίς ἄλλες ᾠδές (ἤ μέ κόκκινο τό πρῶτο γράμμα [ Τ ])

Ἐνῶ στήν ἐμβόλιμη β΄ ᾠδή (ὅπως ὀρθῶς παρατηρεῖ ὁ @MTheodorakis) ἔχει ἕνα θεοτοκίον, χωρίς τήν ἐπιγραφή χωριστοῦ κανόνος.
Κατ᾿ ἐμέ καί τά τροπάρια (τῆς ἐμβόλιμης ταύτης β΄ ᾠδῆς) διαφέρουν ἀπό ὅλο τό ὕφος τοῦ κανόνος τοῦ Δαμασκηνοῦ.

 

[outierhs ouths]

Πάντως, ἄν προσέξεις καλά τό χφ, ξεχωριστός κανόνας —δύο τροπαρίων σέ κάθε ᾠδή— φαίνεται.
"(Κανών) Τῆς Θεοτόκου" γράφει μέ ἀχνότερα γράμματα ἄλλου χρώματος στήν α΄. Στήν γ΄ μέ τά ἴδια μαῦρα. Παρόμοια καί στίς ἄλλες ᾠδές (ἤ μέ κόκκινο τό πρῶτο γράμμα [ Τ ])

Ἐνῶ στήν ἐμβόλιμη β΄ ᾠδή (ὅπως ὀρθῶς παρατηρεῖ ὁ @MTheodorakis) ἔχει ἕνα θεοτοκίον, χωρίς τήν ἐπιγραφή χωριστοῦ κανόνος.
Κατ᾿ ἐμέ καί τά τροπάρια (τῆς ἐμβόλιμης ταύτης β΄ ᾠδῆς) διαφέρουν ἀπό ὅλο τό ὕφος τοῦ κανόνος τοῦ Δαμασκηνοῦ.

Να προσθέσω ότι δύο λέξεις "ιερείον", "κοινωνήσωμεν" στα τροπάρια στην εμβόλιμη Ωδή, υπάρχουν στο κανόνα του Πάσχα (στ και η΄ ωδές). Θυμίζουν περισσότετρο μίμηση παρά γνήσια δημιουργία.

 

[MTheodorakis]

σε αυτό το χφ. υπάρχουν τα θεοτοκία τροπάρια σε κάθε ωδή, κι όχι ως ξεχωριστός θεοτοκίος κανόνας, ως στα Πεντηκοστάριά μας. γνωρίζετε άραγε, από πότε ξεκινά αυτή η σίγασή τους κατά την Διακαινήσιμ

Στὰ χειρόγραφα Σαβαϊτικὰ τυπικὰ δὲν προβλέπεται ὁ θεοτοκίος κανόνας γιὰ τὸ Πάσχα, ἀλλὰ μόνο γιὰ τὶς Κυριακὲς τῶν Μυροφόρων, Παραλύτου καὶ Τυφλοῦ. Δηλαδὴ στὰ χειρόγραφα πεντηκοστάρια βρίσκεται αὐτὸς ὁ κανόνας μαζὶ μὲ τὸν τοῦ Πάσχα, διότι δὲν τὸν ξαναγράφουν στὶς Κυριακὲς αὐτές, ἀλλὰ παραπέμπουν στὸ Πάσχα.

Τὰ Στουδιτικὰ τυπικὰ ἀποδίδουν τὸ «Χριστὸς ἀνέστη...» τὸ Σάββατο τῆς διακαινησίμου.