Βοήθεια για μετάφραση Χριστουγεννιάτικων ύμνων: «Των νομικών διδαγμάτων ο σύλλογος», «Μάγοι Περσών βασιλείς», «Άστρον ήδη ανατέταλκεν».

[Υάκινθος]

Χαίρετε. Έχω αναλάβει μια εργασία μετάφρασης στην νέα ελληνική κάποιων Χριστουγεννιάτικων ύμνων. Σχεδόν όλες κατάφερα να τις βρω είτε απο κάποιο εγκόλπιο είτε απο το ίντερνετ. Δυστυχώς όμως 3 ύμνους δεν κατάφερα να τους βρω. Θα ήθελα παρακαλώ την δική σας βοήθεια. Όποιος γνωρίζει αρχαία και μπορεί να βοηθήσει θα ζητούσα την βοήθειά του.

1) Των νομικών διδαγμάτων ο σύλλογος την εν σαρκί εμφανίζει του Χριστού θείαν Γέννησιν, τοις προ του Νόμου την Χάριν ευαγγελιζομένοις, ως υπερ Νόμον τη πίστει υπάρξασιν· όθεν, της φθοράς απαλλαγής ούσαν πρόξενον, ταις εν άδη κατεχομέναις ψυχαίς προεκήρυττον, δια της αναστάσεως. Κύριε δόξα σοι.

2) Μάγοι Περσών βασιλείς, επιγνόντες σαφώς, τον επι γης τεχθέντα, Βασιλέα ουράνιον, υπο λαμπρού αστέρος ελκόμενοι, έφθασαν εν Βηθλεέμ, δώρα προσφέροντες έγκριτα, χρυσόν και λίβανον και σμύρναν· και πεσόντες προσεκύνησαν· είδον γαρ εν τω σπηλαίω, βρέφος κείμενον τον Άχρονον.

3) Άστρον ήδη ανατέταλκεν, εκ φυλής Ιούδα, όπερ επιγνόντες, Βασιλείς κινήσεις, ανατολών ποιούνται και φθάσαι επείγονται, όπως θεάσωνται Χριστόν, εν Βηθλεέμ σαρκί τικτόμενον.

Ευχαριστώ εκ των προτέρων.

 

[π. Μάξιμος]

[Σημείωμα συντονιστή] Το θέμα σου μεταφέρθηκε στην ανάλογη υπάρχουσα υποενότητα

• Τυπικόν, Υμνολογία και Ψαλτική Τάξις
• Ερμηνευτικά - Ιστορικά Υμνολογίας
• Δωδεκαήμερο

Ο πρώτος που ζητάς υπάρχει σαυτή την υποενότητα.

 

[Ανδρέας Καλογιάννης]

2) Μάγοι Περσών βασιλείς, επιγνόντες σαφώς, τον επι γης τεχθέντα, Βασιλέα ουράνιον, υπο λαμπρού αστέρος ελκόμενοι, έφθασαν εν Βηθλεέμ, δώρα προσφέροντες έγκριτα, χρυσόν και λίβανον και σμύρναν· και πεσόντες προσεκύνησαν· είδον γαρ εν τω σπηλαίω, βρέφος κείμενον τον Άχρονον.

Μάγοι, βασιλείς των Περσών, έχοντας διακρίνει με σαφήνεια ότι αυτός που γεννήθηκε στη γη ήταν ουράνιος Βασιλεύς, προσελκυόμενοι από λαμπρό αστέρι, έφθασαν στη Βηθλεέμ, προσφέροντας δώρα εξαιρετικά, χρυσάφι και λιβάνι και σμύρνα και πέφτοντας στη γη (τον) προσκύνησαν.
Γιατί είδαν μέσα στο σπήλαιο να κείται νεογέννητος ο Άχρονος.

3) Άστρον ήδη ανατέταλκεν, εκ φυλής Ιούδα, όπερ επιγνόντες, Βασιλείς κινήσεις, ανατολών ποιούνται και φθάσαι επείγονται, όπως θεάσωνται Χριστόν, εν Βηθλεέμ σαρκί τικτόμενον.

Ήδη ανέτειλε το άστρο, από τη φυλή του Ιούδα, που μόλις το παρατήρησαν, βασιλιάδες ξεκινούν από την ανατολή κι επείγονται να φθάσουν, για να δουν το Χριστό να γεννιέται κατά σάρκα στη Βηθλεέμ.

ΑΚ

ΥΓ
Το πρώτο έχει αναρτηθεί στην παρακάτω ενότητα:
Δοξαστικὸ αἴνων Κυριακῆς πρὸ τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως

 

[Υάκινθος]

π. Μάξιμε ευχαριστώ για τη μεταφορά.

Ανδρέα σε ευχαριστώ πολύ για τις μεταφράσεις των ποιημάτων!

Μια ερώτηση που δεν αφορά όμως την γλώσσα· δεν πολυκαταλαβαίνω αυτό το "Μάγοι Περσών βασιλείς". Αφήνει να υπονοηθεί ότι οι (τρεις) μάγοι ήταν Βασιλιάδες των Περσών. Ισχύει κάτι τέτοιο;

 

[π. Μάξιμος]

Μια ερώτηση που δεν αφορά όμως την γλώσσα· δεν πολυκαταλαβαίνω αυτό το "Μάγοι Περσών βασιλείς". Αφήνει να υπονοηθεί ότι οι (τρεις) μάγοι ήταν Βασιλιάδες των Περσών. Ισχύει κάτι τέτοιο;

Ἐνδιαφέρουσα ἡ ἀπορία σου! Μ᾿ ἔκανε νά ψάξω καί βρῆκα ἕνα ἐνδιαφέρον (φαίνεται) ἄρθρο, ὅπου ἐξηγεῖ καί τό «μάγοι» καί τό «Περσῶν βασιλεῖς», ὅπου τό «μάγοι» δέν ἔχει καμμία σχέση μέ ὅ,τι ἐννοοῦμε σήμερα (αὐτό τό ξέρουμε) καί τό «Περσῶν βασιλεῖς» ἀναφέρεται σέ εὐρύτερη ἔκταση χωρῶν τῆς Ἀνατολῆς.

Ἡ «μετάφραση» (ἤ καλύτερα «ἀπόδοση στή νέα ἑλληνική») δέν σημαίνει ἑρμηνεία, ἀλλά ἁπλᾶ ἀπόδοση σέ ἄλλη μορφή γλώσσας, νεώτερης ἤ ἄλλης. Ὁπότε μεταφράζοντας θά γράφαμε: Οἱ Μάγοι, οἱ βασιλεῖς τῶν Περσῶν, ... κλπ.. Τί ἐννοοῦν αὐτά δίνονται σέ ἑρμηνεία πού μπορεῖ νά εἶναι καί ἕνα ἐκτενές κείμενο...

Ἔτσι συμβαίνει μέ πάρα πολλά θέματα τῆς ἑνότητος πού σοῦ ἔδειξα.

Κι ἐμεῖς εὐχαριστοῦμε!
Ἤδη στά 10 χρόνια τοῦ Ψ ἔχουμε μάθει πολλά!

 

[Γιώργος Μ.]

Πολύ διαφωτιστικά, πάτερ, τα σχόλια, και το άρθρο που «ξετρυπώσατε».

Να σημειώσω εδώ ότι οι Μάγοι αναφέρονται ως βασιλείς και σε άλλα σημεία, και μάλιστα στον Κανόνα του Κοσμά του Μελωδού, στο τροπάριο της Η ωδής -που είναι ίσως και η πιο εντυπωσιακή όλου του κανόνος.

Σκῦλα Βαβυλὼν τῆς Βασιλίδος Σιών, ​

καὶ δορύκτητον ὄλβον ἐδέξατο· ​

θησαυροὺς Χριστὸς ἐν Σιὼν δὲ ταύτης, ​

καὶ βασιλεῖς σὺν ἀστέρι ὁδηγῷ, ​

ἀστροπολοῦντας ἕλκει· ​

διὸ ἀνυμνοῦντες ἀναμέλψωμεν·​

Εὐλογείτω ἡ κτίσις πᾶσα τὸν Κύριον, ​

καὶ ὑπερυψούτω, εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.​

Με λίγα λόγια:
Κάποτε η Βαβυλώνα δέχτηκε τα λάφυρα της Βασίλισσας Σιών (με τη Βαβυλώνια αιχμαλωσία)
Τώρα ο Χριστός από τη Βαβυλώνα έλκει προς τη Σιών θησαυρούς (τα δώρα), και μάλιστα μαζί με βασιλιάδες και αστέρι για οδηγό.
Είναι υπέροχη ποίηση, με θαυμαστή πυκνότητα λόγου και συμμετρία σχημάτων.

Το θέμα πρέπει να άρεσε πολύ στον Κοσμά, διότι επαναλαμβάνεται σχεδόν αυτούσιο, με άλλη διατύπωση, και σε άλλο τροπάριο της Η ωδής.

Ἕλκει Βαβυλῶνος ἡ Θυγάτηρ παῖδας,​

δορυκτήτους Δαυῒδ ἐκ Σιών· ​

ἐν αὐτῇ, δωροφόρους πέμπει δέ, Μάγους παῖδας, ​

τὴν τοῦ Δαυῒδ θεοδόχον Θυγατέρα λιτανεύσοντας·​

διὸ ἀνυμνοῦντες ἀναμέλψωμεν· ​

Εὐλογείτω ἡ κτίσις πᾶσα τὸν Κύριον, ​

καὶ ὑπερυψούτω, εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.​

Αλλά εδώ δεν ονομάζει τους Μάγους Βασιλείς.

Γενικά, η προσκύνηση των Μάγων έχει κεντρική θέση στην υμνογραφία των Χριστουγέννων. Ενδεικτικά, απασχολεί ως κεντρικό θέμα τρεις ωδές του Κανόνος του Κοσμά (Δ, Η, Θ) και, βέβαια, ολόκληρο το Κοντάκιο του Ρωμανού του Μελωδού. Ίσως γιατί οι πατέρες-ποιητές είδαν εδώ μια αλληγορία της απελευθέρωσης του ανθρώπου από την τυραννία του διαβόλου. Η λέξη σκύλα (λάφυρα) του τροπαρίου που σχολιάσαμε, άλλωστε, μας θυμίζει τα «τῆς νίκης σκῦλα» του συναξαρίου της Αναστάσεως.

 

[Υάκινθος]

Καλησπέρα σας!

Ἡ «μετάφραση» (ἤ καλύτερα «ἀπόδοση στή νέα ἑλληνική»)..

Χωρίς να θέλω να προβώ σε αντιπαραθέσεις, ας μου επιτραπεί να αναφέρω δύο λόγια πάνω σε αυτό.

Ο όρος της "απόδοσης" χρησιμοποιείται συνήθως για να ενισχύσει την εντύπωση ότι παραμένουμε "δεμένοι" με το παρελθόν, ότι η συνέχεια είναι "αδιάκοπη", ότι δεν έχουμε καταντήσει "έκπτωτοι" αλλά παραμένουμε στο "παλιό καλό μεγαλείο". Φυσικά μιλάμε για ψευδαίσθηση διότι τίποτα απο αυτά δεν ισχύει.
Χωρίς να θεωρώ λάθος τον όρο "απόδοση", εν τούτοις μπορούμε άνετα να κάνουμε λόγο και για μετάφραση αφού το γλωσσικό ιδίωμα το οποίο καλούμαστε να "αποδώσουμε" είναι ξένο για τον σύγχρονο φυσικό ομιλητή. Το ότι χρησιμοποιούμε το ίδιο αλφάβητο ή ότι (κάποιες) λέξεις προέρχονται απο αυτή την αρχαία γλώσσα, δεν σημαίνει πως είναι και η "ίδια" γλώσσα. Μιλάμε για διαφορετική γλώσσα αφού η όλη δομή της είναι διαφορετική -και συνεπώς ακατανόητη-για τον ομιλητή της Ν.Ε. Νομίζω ο όρος "μετάφραση" όσο αφορά τους ύμνους ταιριάζει απόλυτα. Όποιος νομίζει ότι είναι κατανοητοί οι ύμνοι απο έναν μη ειδικό (δηλαδή φιλόλογο), δυστυχώς πρέπει να ξέρει ότι αυτό είναι μια ψευδαίσθηση (τονίζω ότι δεν εκφράζομαι επιθετικά ή ειρωνικά).

..δέν σημαίνει ἑρμηνεία, ἀλλά ἁπλᾶ ἀπόδοση σέ ἄλλη μορφή γλώσσας, νεώτερης ἤ ἄλλης.

Αυτό βέβαια δεν αποτρέπει τον μεταφραστή να προβεί -αν αυτός κρίνει-σε ερμηνευτική απόδοση του επίμαχου χωρίου. Κάποιες φορές η ερμηνεία είναι τελείως απαραίτητη αφού η λέξη προς λέξη απόδοση μιας φράσης στην δική μας γλώσσα είναι αδύνατον να περάσει στον σύγχρονο ομιλητή το πραγματικό νόημα του πρωτοτύπου. Αυτό φυσικά δεν έχει να κάνει με κάποια "πτώχεια" της Ν.Ε· οι άνθρωποι και οι εκφράσεις στον χρόνο αλλάζουν και είναι αδύνατον να παραμείνουν στάσιμοι.

Ένα παράδειγμα αποτελεί φυσικά και το γνωστό σε όλους μας "μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι". Φυσικά κανένας σοβαρός μεταφραστής δεν θα αποδώσει την έκφραση λέξη προς λέξη αλλά με το ύφος της δικής του σύγχρονης γλώσσας δηλαδή: "ευτυχισμένοι αυτοί που συναισθάνονται την πνευματική τους φτώχεια". Στην εποχή όμως όπου ο Ματθαίος μίλαγε για "πτώχεια πνευματική", μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως ήταν κατανοητό απο όλους ότι εννοούσε την "ταπεινοφροσύνη" και ας μην υπήρχε μέσα η λέξη "συναισθανόμενοι".

Τέλος όσο αφορά την ερμηνευτική απόδοση, ο μεταφραστής μπορεί κάλλιστα να προβεί και στην δημιουργία μιας υποσημείωσης. Όποιος διαβάζει λογοτεχνικά έργα (κυρίως εποχής), καταλαβαίνει φυσικά την αναγκαιότητα και την χρησιμότητα των υποσημειώσεων. Το ίδιο επιβάλλεται να γίνει και στην περίπτωσή μας· ή ο μεταφραστής να έχει μια υποσημείωση για το "βασιλείς Περσών" ή να "περάσει" απευθείας την μετάφρασή του. Ο μη ειδικός δεν ενδιαφέρεται για ακαδημαίκή μετάφραση, αλλά για ένα λόγο απόλυτα κατανοητό σε αυτόν.

..καί τό «Περσῶν βασιλεῖς» ἀναφέρεται σέ εὐρύτερη ἔκταση χωρῶν τῆς Ἀνατολῆς...

Και έρχομαι να συμπληρώσω αυτό που είπα πριν στην τελευταία παράγραφο· ότι εφόσον το χωρίο είναι ακατανόητο, ο μεταφραστής πρέπει να "πλάσει" το επίμαχο χωρίο με κάποιον ερμηνευτικό τρόπο σύντομα και εύληπτα. Οποιοδήποτε εκτενές κείμενο μπορεί ανάλογα της έκτασής του να υπάρξει σε μια σημείωση, σε ένα δοκίμιο ή ακόμα και σε μία διατριβή. Οπότε σύμφωνα με το -πολύ ενδιαφέρον-site που μας παρέθεσες π. Μάξιμε, μήπως θα πρέπει να αλλάξουμε την μετάφραση/απόδοση του ύμνου;

"Μάγοι καταγωγής χωρών της μ. ανατολής, έχοντας διακρίνει.." ;

Επίσης ίσως θα πρέπει να εστιάσουμε μόνο στην λέξη "βασιλιάδες" η οποία -ίσως-να σημαίνει "αυτοί που κατάγωνται" Αν ισχύει αυτό, τότε νομίζω θα πρέπει να πούμε "Μάγοι που κατάγονται απο την Περσία..".


Συγγνώμη για το μεγάλο ποστ!

 

[Ανδρέας Καλογιάννης]

Είναι υπέροχη ποίηση, με θαυμαστή πυκνότητα λόγου και συμμετρία σχημάτων.

+100!
Πράγματι πρόκειται για καταπληκτική ποιητική σύλληψη, η εικόνα της επιστροφής των λαφύρων όχι σαν αποτέλεσμα πολεμικής βίας (δορύκτητον ) αλλ' άφατης ειρήνης και ταπεινότητας με τη σάρκωση ως ανθρώπου του Κυρίου και Θεού μας.

Αλλά εδώ δεν ονομάζει τους Μάγους Βασιλείς.

Η δε παρατήρηση του κ. Μακρή είναι σπουδαία, γιατί πλέον εδώ ο Κοσμάς προχωρεί ένα βήμα παραπέρα και ονομάζει τους μάγους "παίδας" δηλαδή δούλους, που θα προσπέσουν με δώρα, και θα λιτανεύσουν τη Θυγατέρα Δαυίδ που δέχθηκε μέσα της το Θεό!
Η ποίηση της υμνολογίας των ημερών αυτών πραγματικά είναι υψηλότατου επιπέδου και μας αγγίζει συναισθηματικά με τρόπο μοναδικό!

Τέλος όσο αφορά την ερμηνευτική απόδοση, ο μεταφραστής μπορεί κάλλιστα να προβεί και στην δημιουργία μιας υποσημείωσης. Όποιος διαβάζει λογοτεχνικά έργα (κυρίως εποχής), καταλαβαίνει φυσικά την αναγκαιότητα και την χρησιμότητα των υποσημειώσεων.

Οι υποσημειώσεις έχουν κύρια φιλολογικό ενδιαφέρον, όμως όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο π. Μάξιμος δεν πρόκειτα για ερμηνεία λέξη προς λέξη γιατί τότε ίσως κινδυνεύει να διαφύγει η απόδοση της εικόνας που δημιουργεί ο ποιητής στην ψυχή μας και η μεταφορά της αντίστοιχης συναισθηματικής φόρτισης που η πιο πάνω εικόνα εγείρει στον ψυχικό κόσμο του ακροατή.

εφόσον το χωρίο είναι ακατανόητο, ο μεταφραστής πρέπει να "πλάσει" το επίμαχο χωρίο με κάποιον ερμηνευτικό τρόπο σύντομα και εύληπτα.

Τίποτε δεν είναι ακατανόητο, ένας ποιητικός ύμνος δεν είναι μαθηματικά, απευθύνεται εξ ίσου στο λογικό και στο θυμικό μας.
Εάν γίνει υπερβολικά λεπτομερής και στεγνά λογικός, τότε κινδυνεύει να αστοχήσει ως ποίηση και να καταντήσει φιλολογική ανάλυση.
Όταν εδώ ο ποιητής μιλά για βασιλείς είναι για να τονίσει ότι δεν προσκυνούν κάποιοι τυχαίοι, αλλά επιφανείς άνθρωποι που συνήθως εκείνοι γίνονται αντικείμενα προσκύνησης από τους υπόλοιπους ανθρώπους.

ΑΚ

 

[Γιώργος Μ.]

+100!
Η δε παρατήρηση του κ. Μακρή είναι σπουδαία,

Αγαπητέ κ. Καλογιάννη, δεν λέγομαι Μακρής, πιθανόν με συγχέετε με τον ομώνυμο καθηγητή μουσικολογίας -αν και, σε αυτή την περίπτωση, θα αποτολμούσα να σχολιάσω έστω όσα γράφετε με τον Ευάγγελο για την αρχαία μουσική, αλλά δεν είναι μέσα στον γνωστικό μου ορίζοντα.... αστειεύομαι. Σας ευχαριστώ όμως για τα καλά σας λόγια και για ό,τι ωραίο μας προσφέρετε.

+100!
πλέον εδώ ο Κοσμάς προχωρεί ένα βήμα παραπέρα και ονομάζει τους μάγους "παίδας" δηλαδή δούλους, που θα προσπέσουν με δώρα, και θα λιτανεύσουν τη Θυγατέρα Δαυίδ που δέχθηκε μέσα της το Θεό!
ΑΚ

Πέρα από αυτό που λέτε, υπάρχει κι ένας εσωτερικός λόγος για τον οποίο στο ένα τους ονομάζει παίδας και στο άλλο βασιλείς κι αυτός είναι η ποιητική συμμετρία, η οποία είναι μονίμως ένα desideratum της υμνογραφίας, αλλά και γενικότερα της βυζαντινής ρητορικής. Έτσι:

στο ένα τροπάριο: Η Βαβυλώνα έλκει τους παίδας της Σιών, αλλά ένεκα του Χριστού πέμπει τους Μάγους-παίδας.​

στο άλλο τροπάριο: Η Βαβυλώνα δέχεται τα σκύλα της Βασιλίδας, αλλά ο Χριστός έλκει τους Βασιλείς-Μάγους.​

Σχετικά με τις παρατηρήσεις του Υακίνθου, που απηχούν τη σκέψη του αειμνήστου Μαρωνίτη περί μεταφρασιμότητας των αρχαίων κειμένων.
Υπάρχει ένα θέμα ορολογίας εδώ. Χρησιμοποιούμε συνήθως τη λ. απόδοση, γιατί αν πούμε μετάφραση, τότε ποια λέξη θα χρησιμοποιήσουμε για τη μεταφορά π.χ. από Αγγλικά στα Ελληνικά; (Πολλοί θα πουν μεταγλώττιση, αλλά αυτή η λέξη αναφέρεται κυρίως σε ταινίες). Είναι ωραία η λέξη απόδοση. Αφού την έχουμε, ας τη χρησιμοποιήσουμε.

Και το μετάφραση χρησιμοποιείται βέβαια, ούτε αυτό είναι λάθος. Αλλά να ξέρουμε γιατί το χρησιμοποιούμε. Αν εννοούμε κατά βάθος πως η μεταφορά από αρχαία στα νέα Ελληνικά δεν διαφέρει από τη μεταφορά των Αγγλικών στα Ελληνικά είμαι εντελώς αντίθετος. Αλλά δεν θέλω να πιστεύω ότι το εννοείτε, γι' αυτό δεν θα επεκταθώ.


Για τη διαφορά ερμηνείας από απόδοση/μετάφραση, σας είπε σωστά ο π. Μάξιμος. Υπάρχει ένα μεταίχμιο, ένα όριο ανάμεσα στη γλώσσα από τη μία και τον κόσμο/τις έννοιες από την άλλη. Η μετάφραση προσπαθεί πάντα να μείνει στην περιοχή της γλώσσας, ήτοι να λύσει τα γλωσσικά εμπόδια. Η ερμηνεία περνάει και στο άλλο χωράφι.

Έτσι, π.χ. η απόδοση της Καινής Διαθήκης από τον μακαριστό Τρεμπέλα λέγεται Ερμηνεία («μετά συντόμου ερμηνείας»). Αυτό ορίζει ένα άλλο είδος κειμένου στο οποίο υπάρχει ο χώρος, η πολυτέλεια, αλλά και η ετοιμότητα του αναγνώστη, να παρατεθούν ερμηνευτικά στοιχεία. Σε μια μετάφραση όμως σαν αυτή που ζητήσατε δεν μπορέι να γίνει αυτό. Το μόνο περιθώριο είναι στον βαθμό ελευθερίας, δηλ. πόσο πιστή ή ελεύθερη είναι μια μετάφραση. (Πιστεύω ότι εφήρμοσα όσο μπορούσα τα παραπάνω σε αυτή την εργασία μου, για τους νεοτέρους).

Αλλά το να μεταφράσεις το «Μάγοι, Περσών Βασιλείς» ως "Μάγοι που κατάγονται απο την Περσία.." δεν είναι ελεύθερη μετάφραση, είναι παράφραση για χάρη της ερμηνείας. Απομακρύνει από το κείμενο. Μη χάσουμε το κείμενο. Η μετάφραση θέλει να μας φέρει πιο κοντά στο κείμενο, όχι πιο μακριά από αυτό. Εγώ ξέρετε πώς θα το μετέφραζα; «Μάγοι, των Περσών βασιλείς» και δεν σας κοροϊδεύω. Απεναντίας, το «επιγνόντες» παρακάτω είναι μια γλωσσική δομή που δεν υπάρχει στα νέα Ελληνικά. Θα πρέπει λοιπόν να πούμε «όταν κατάλαβαν» ἠ «διέκριναν» που είπε και ο κ. Καλογιάννης. (Δεν θα με πείραζε να πω και «γνώρισαν», για να μείνω ετυμολογικά στην ίδια λέξη). Και γενικά το μόνιμο ζήτημα στη μετάφραση από αρχαία σε νέα, πέρα από τα λεξιλογικά, είναι πώς θα ξεπεραστούν οι δύο μεγάλες γραμματικοσυντακτικές διαφορές: α) η αρχαια έχει συνθετικές δομές (πχ απαρέμφατα, μετοχές, γενικές απόλυτες κλπ.), η νέα Ελληνική αναλυτικές, β) σε αντίθεση με τη νέα Ελληνική η αρχαία έχει μεγάλη ευελιξία στη σειρά και τη μετακίνηση των όρων.

Τελειώνω με ένα σοφό ευτράπελο. Στο αμφιθέατρο ρώτησε κάποιος τον αείμνηστο καθ. κλασικής φιλολογίας Θεοφάνη Παπαδημητρίου τι είναι αυτό που κάνει καλή μια μετάφραση. Εκείνος γέλασε (με το χαρακτηριστικό του ηχηρό, βαθύ από το στήθος γέλιο) και είπε: «Μια καλή μετάφραση πρέπει να έχει δύο χαρακτηριστικά: να είναι πιστή και ελεύθερη». Γελάσαμε κι εμείς, αλλά μετά από χρόνια κατάλαβα πού είναι η σοφία: η μετάφραση πρέπει να κινείται σαν ακροβάτης ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Αιωνία του η μνήμη.

 

[Ανδρέας Καλογιάννης]

Η δε παρατήρηση του κ. Μακρή είναι σπουδαία

Συμπαθάτε με αγαπητέ κ. Γιώργο Μ., αν πάνω στη ρύμη του λόγου αστόχησα αποκαλώντας σας με άλλο όνομα.
Η αγάπη μου όμως και η βαθιά εκτίμηση για τις γνώσεις, τη σπουδαία και εκτεταμένη προσφορά και την εν γένει παρουσία σας στο Ψ, μια παρουσία γεμάτη διάκριση, ταπεινότητα και αγαπητική καταλλαγή διόλου δεν αστοχεί.
ΑΚ

 

[Γιώργος Μ.]

Αγαπητέ κ. Καλογιάννη, σας έχω απαντήσει σε ΠΜ.
Ευχαριστώ πολύ για τα λόγια σας! Ευχαριστώ και για την προσφορά σας!
Όπως λέει κι ο π. Μάξιμος με τα χρόνια όχι μόνο μάθαμε πολλά στο Ψ, αλλά γίναμε και καλύτεροι.

Γιώργος Μακρής.

 

[Γιώργος Μ.]

Σχετικά με την παραπάνω συζήτηση, μεταφέρω το λήμμα μετάφραση από το Λεξικό των Δυσκολιών & των λαθών του Γ. Μπαμπινιώτη.

μετάφραση​

1. μετάφραση – διερμηνεία – μεταγλώττιση​

Όταν μιλούμε για μεταφορά γραπτού κειμένου από μία γλώσσα σε άλλη, η λέξη μετάφραση είναι η μόνη ενδεδειγμένη, ενώ η διερμηνεία δηλώνει τη μετάφραση προφορικού λόγου (συνήθως ταυτόχρονα με την εκφώνησή του). Επομένως, είναι εσφαλμένη η χρήση τής λέξης μετάφραση αντί τού διερμηνεία, όταν μιλούμε για προφορικό λόγο. Η μεταγλώττιση, ενώ στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλη έκταση για μετάφραση από μια μορφή γλώσσας σε άλλη τής ίδιας γλώσσας (π.χ. μεταγλώττιση τής Παλαιάς Διαθήκης: από την ελληνιστική γλώσσα στη δημοτική), σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως στον χώρο τού κινηματογράφου και τής τηλεόρασης για τη μεταφορά των διαλόγων στη γλώσσα τής χώρας προβολής, τους οποίους αναπαράγει επιτελείο ηθοποιών (τεχνική που αντιδιαστέλλεται στον υποτιτλισμό).​

2. μετάφραση – απόδοση – ερμηνεία​

Όταν μιλούμε για μεταφορά κειμένου από μία γλωσσική μορφή σε άλλη, αλλά μέσα στην ίδια γλώσσα, γίνεται συχνά αντιδιαστολή των λέξεων μετάφραση – απόδοση – ερμηνεία, με την παραπάνω σειρά να αντιστοιχεί σε διαβάθμιση από την πιο πιστή και ακριβή μεταφορά (μετάφραση) στην πιο ελεύθερη και κυρίως σχολιαστική (ερμηνεία). Ορισμένοι ομιλητές και συγγραφείς αξιοποιούν τη λέξη απόδοση, για να αποφύγουν τη λέξη μετάφραση, όταν αισθάνονται ότι η δεύτερη προκαλεί συνειρμούς μεγαλύτερης πιστότητας και δέσμευσης προς το αρχικό κείμενο (π.χ. Απολογία Σωκράτους: αρχαίο κείμενο και νεοελληνική απόδοση). Η ερμηνεία, τέλος, κυμαίνεται από την πιο εμπλουτισμένη και λιγότερο ακριβή μετάφραση (για την οποία έχει χρησιμοποιηθεί και το ερμηνευτική απόδοση) ώς τη φιλολογικού τύπου εξήγηση, που μπορεί να περιλαμβάνει και ποικίλα σχόλια για την κατανόηση τού κειμένου (π.χ. η Αγία Γραφή μετά συντόμου ερμηνείας). Τέλος, επειδή ο όρος μετάφραση έχει έντονη, ιστορική και πρακτική, σύνδεση με την έννοια τής μετάβασης από γλώσσα σε γλώσσα (π.χ. από τα Αγγλικά στα Ελληνικά), όταν πρόκειται για ενδογλωσσική μετάφραση (από μια μορφή σε άλλη μορφή τής ίδιας γλώσσας, π.χ. από την Αρχαία Ελληνική στη Νέα Ελληνική ή από την καθαρεύουσα στη δημοτική) μερικοί –ιδίως μελετητές– προτιμούν τον όρο μεταγλώττιση, ο οποίος όμως σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως στον κινηματογράφο και την τηλεόραση (βλέπε 1, παραπάνω).​