Απολυτίκιον Οσίου Αθανασίου εν Άθω προς "Την ωραιότητα" και έτερα όμοια

[georg bats]

Συγνώμη αλλά το απολυτίκιο του αγίου Αθανασίου δεν είναι προσόμοιο την ωραιότητα από λάθος γράφεται έτσι

 

[neoklis]

Και σ' αυτήν την ακολουθία, αλλά και σ' αυτήν το απολυτίκιο ορίζεται ψαλλόμενο κατά το "Την ωραιότητα" Και έτσι έχει καταγραφεί εδώ και εδώ. Διαφορετικά όμως είναι καταγεγραμμένο εδώ και έτσι ψάλλεται και εδώ (π. Διονύσιος Φιρφιρής) και εδώ.

 

[Emmanouil Giannopoulos]

Απόσπασμα από ημέτερο κείμενο:

"Το απολυτίκιο του θεμελιωτή του οργανωμένου αγιορείτικου μοναχισμού Αθανασίου του Αθωνίτου είναι -άστοχα- ποιημένο κατά το αυτόμελο Τὴν ὡραιότητα, άρα θα έπρεπε να ψαλλεί χωρισμένο: Τὴν ἐν σαρκὶ ζωήν / σου κατεπλάγησαν / Ἀγγέλων τάγματα / πῶς μετὰ σώματος / πρὸς ἀοράτους συμπλοκάς, ἐχώρησας πανεύφημε / καὶ κατετραυμάτισας / τῶν δαιμόνων τὰς φάλαγγας· / ὅθεν Ἀθανάσιε, ὁ Χριστὸς σε ἠμείψατο / πλουσίαις δωρεαῖς. Διὸ Πάτερ / πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ...
Ωστόσο, το άτοπο του πράγματος κατανοώντας οι ίδιοι οι αγιορείτες, το ψάλλουν χωρισμένο κατά το νόημά του, όπως ακούμε σε πάμπολλες ηχογραφήσεις ακολουθιών: Τὴν ἐν σαρκὶ ζωήν σου κατεπλάγησαν Ἀγγέλων τάγματα / πῶς μετὰ σώματος πρὸς ἀοράτους συμπλοκάς, ἐχώρησας πανεύφημε / καὶ κατετραυμάτισας τῶν δαιμόνων τὰς φάλαγγας· / ὅθεν Ἀθανάσιε, ὁ Χριστὸς σε ἠμείψατο πλουσίαις δωρεαῖς / Διὸ Πάτερ πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ..."

 

[neoklis]

... Ωστόσο, το άτοπο του πράγματος κατανοώντας οι ίδιοι οι αγιορείτες, το ψάλλουν χωρισμένο κατά το νόημά του...

Κατανοώ το σκεπτικό, αλά υπάρχει κάποια πληροφορία επ' αυτού ή είναι προσωπική εκτίμηση; Άλλωστε εγώ δεν βρίσκω τίποτε άστοχο ή άτοπο στον άλλο τρόπο ψαλσίματος. Είναι γνωστές οι διαφορετικές επ' αυτού απόψεις από άλλες συζητήσεις και δεν πρόκειται να συμφωνήσουμε τώρα.
Πάντοτε ψαλλόταν κατ' αυτόν τον τρόπο στο Άγιον Όρος; Εάν ξέρει κανείς ...

 

[π. Μάξιμος]

Κατ᾿ ἀρχάς ὀφείλω νά πῶ ὅτι τό 1ο μήνυμα ἐγκριθέν μεταφέρθηκε σέ νέο θέμα, καθ᾿ ὅσον εἶχε τοποθετηθεῖ στήν ἐργασία τοῦ κ. Κιαμηλίδη γιά τήν ἐρχόμενη Κυριακή.

Εἶναι πολύ ὡραία ἡ ἁγιορείτικη μελοποίηση, τήν ὁποία εἶχα τήν εὐλογία νά τήν ἀκούσω καί ἐκ τοῦ σύνεγγυς κάποια χρονιά στήν πανήγυρη τοῦ Ὁσίου στή Μονή Μεγίστης Λαύρας καί ἔχουμε ἑτοιμασθεῖ γιά τήν Κυριακή μέ τήν ἁγιορείτικη παρτιτούρα.
Τό θέμα μᾶλλον ἐντάσσεται στά καθίσματα, πού ὡς ἀπολυτίκια ψάλλονται ἀλλιῶς (Τὸν τάφον σου Σωτήρ, Χορὸς ἀγγελικός, Ὁ ὑψωθείς, Κατεπλάγη Ἰωσήφ, Τὸ προσταχθέν).
Ποῦ ἀλλοῦ συναντᾶμε ἀπολυτίκιον κατά τό Τὴν ὡραιότητα; Ἔχω ὑπ᾿ ὄψει μου μόνον τό νεώτερο τοῦ Ὁσίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ (βλ. ἐδῶ κι ἐδῶ).

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος γ΄. Τὴν ὡραιότητα.
Τὴν καλλικέλαδον καὶ λιγυραῖς μολπαῖς, κατακηλοῦσάν τε καὶ ἀγλαΐζουσαν, τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ, εὔλαλον ἀηδόνα, δεῦτε εὐφημήσωμεν, Ἰωάννην τὸν πάνσοφον, τὸν Δαμασκηνὸν πιστοί, ὑμνογράφων τὸν πρύτανιν, τὸν ἔμπλεων ἁπάσης γενόμενον, θείας καὶ κοσμικῆς σοφίας.​

Καί θά τό ἤθελα μελοποιημένο ὡς ἀπολυτίκιον. Ἄν βρεῖτε καί ἄλλα, ἴσως γενικεύσουμε τό θέμα.

Ἠχητικό γιά τό θέμα καί ἀπό Ιερά Μονή Παναγίας Εικοσιφοίνισσας [mp3].

ΥΓ. Θά μᾶς ἐνδιέφερε καί ἡ μελοποίηση τοῦ μακαριστοῦ π. Κων/νου Παπαγιάννη.

 

[MTheodorakis]

Προσόμοιο ἀπολυτίκιο πρὸς Τὴν ὡραιότητα εἶναι αὐτὸ τῶν ἁγίων δέκα ἐν Κρήτῃ μαρτύρων (23 Δεκεμβρίου):

«Τὴν πολυθαύμαστον Κρήτην τιμήσωμεν, τὴν ἐξανθήσασαν ἄνθη τὰ τίμια, τοὺς μαργαρίτας τοῦ Χριστοῦ, Μαρτύρων τοὺς ἀκρέμονας. Δέκα γὰρ ὑπάρχοντες, ἀριθμῷ οἱ μακάριοι, δύναμιν μυρίοπλον τῶν δαιμόνων κατῄσχυναν· διὸ καὶ τοὺς στεφάνους ἐδέξαντο, Μάρτυρες Χριστοῦ οἱ καρτερόψυχοι».

 

[neoklis]

Επίσης :

Τοῦ Ὁσίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου (Ιουλίου 14)

«Σοφίας χάριτι πάτερ κοσμούμενος, σάλπιγξ θεόφθογγος ὤφθης τοῦ Πνεύματος, καὶ ἀρετῶν ὑφηγητής, Νικόδημε θεηγόρε· πᾶσι γὰρ παρέθηκας σωτηρίας διδάγματα, βίου καθαρότητος διεκφαίνων τὴν ἔλλαμψιν, πλούτῳ τῶν ἐνθέων σου λόγων, δι ὧν ὡς φῶς τῷ κόσμῳ ἔλαμψας.»

​

Τῶν Ἁγίων δέκα Μαρτύρων τῶν ἐν Κρήτῃ (Δεκεμβρίου 23)


«Τὴν πολυθαύμαστον Κρήτην τιμήσωμεν, τὴν ἐξανθήσασαν ἄνθη τὰ τίμια, τοὺς μαργαρίτας τοῦ Χριστοῦ, Μαρτύρων τοὺς ἀκρέμονας. Δέκα γὰρ ὑπάρχοντες, ἀριθμῷ οἱ μακάριοι, δύναμιν μυρίοπλον τῶν δαιμόνων κατῄσχυναν· διὸ καὶ τοὺς στεφάνους ἐδέξαντο, Μάρτυρες Χριστοῦ οἱ καρτερόψυχοι.»

Τοῦ Ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ (Δεκεμβρίου 4)

«Τὴν καλλικέλαδον, καὶ λιγυραῖς μολπαῖς, κατακηλοῦσάν τε, καὶ ἀγλαΐζουσαν, τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ, εὔλαλον ἀηδόνα. Δεῦτε εὐφημήσωμεν, Ἰωάννην τὸν πάνσοφον, τὸν Δαμασκηνὸν πιστοί, ὑμνογράφων τὸν πρύτανιν, τὸν ἔμπλεων, ἁπάσης γενόμενον, θείας καὶ κοσμικῆς σοφίας. »

 

[Roumelis Ioannis]

Του Ἁγίου Λουκά Κριμαίας (έτερον, Μητρ. Εδέσσης Ιωήλ) (11 Ιουνίου)

Τον πανσεβάσμιον, Χριστού Επίσκοπον, και θεοφώτιστον, σεμνόν ακέστορα, τον εν εσχάτοις τοις καιροίς, οφθέντα εν τη Ρωσία, και ομολογήσαντα, ευσεβείας τα δόγματα, σταθηρώς προ βήματος, των ανδρών αθεότητος, τιμήσωμεν Λουκά εκβοώντες· Χαίροις θεόφρον Ιεράρχα.

Των εν Αιτωλία και Ακαρνανία Αγίων (ποίημα Απ. Παπαχρίστου) (Κυρ. Τυφλού)

Την πολυθαύμαστον ανευφημήσωμεν, των Αιτωλών πιστοί και Ακαρνάνων γη, την εξανθήσασαν Χριστού τα άνθη τα μυρίπνοα, Ιάκωβον, Ιάκωβον, Διονύσιον, Βάρβαρον, σοφόν Κοσμάν, Ανδρέαν τε, Ιωάννην, Ευγένιον, συν Λάμπρω, Θεοδώρω και Άλλω, Βλάσιον, Θεωνάν και Δαβίδ τους αρωγούς ημων.

 

[Emmanouil Giannopoulos]

Κατανοώ το σκεπτικό, αλά υπάρχει κάποια πληροφορία επ' αυτού ή είναι προσωπική εκτίμηση; Άλλωστε εγώ δεν βρίσκω τίποτε άστοχο ή άτοπο στον άλλο τρόπο ψαλσίματος. Είναι γνωστές οι διαφορετικές επ' αυτού απόψεις από άλλες συζητήσεις και δεν πρόκειται να συμφωνήσουμε τώρα.
Πάντοτε ψαλλόταν κατ' αυτόν τον τρόπο στο Άγιον Όρος; Εάν ξέρει κανείς ...

Αγαπητέ Νεοκλή, εάν δεν βρίσκεις, όπως γράφεις, τίποτε άστοχο ή άτοπο στον άλλο -κατά το αυτόμελο- τρόπο ψαλσίματος, τότε δεν υπάρχει λόγος να το συζητήσουμε. Η αλλαγή του μέλους από τους Αγιορείτες, πάντως, δείχνει ότι εκείνοι βρήκαν κάτι που άξιζε να αλλαχτεί και το άλλαξαν. Σε άλλη περίπτωση δεν θα το άλλαζαν.

 

[neoklis]

.... Η αλλαγή του μέλους από τους Αγιορείτες, πάντως, δείχνει ότι εκείνοι βρήκαν κάτι που άξιζε να αλλαχτεί και το άλλαξαν. Σε άλλη περίπτωση δεν θα το άλλαζαν.

Είναι μια πιθανότητα αυτή. αλλά ως συμπέρασμα είναι δικό σου. Εγώ μπορώ να σκεφτώ και άλλους λόγους, που έγινε αυτό, αλλά δεν έχει νόημα να κάνουμε υποθέσεις. Γι' αυτό ρώτησα εάν εσύ (ή κάποιος άλλος) ξέρεις πότε και γιατί έγινε.

... εάν δεν βρίσκεις, όπως γράφεις, τίποτε άστοχο ή άτοπο στον άλλο -κατά το αυτόμελο- τρόπο ψαλσίματος, τότε δεν υπάρχει λόγος να το συζητήσουμε. ...

Εγώ δεν βρίσκω, αλλά εάν εσύ βρίσκεις, τότε υπάρχει λόγος να το συζητήσουμε. Από τη διαφωνία προκύπτει η ανάγκη και η επιθυμία της συζήτησης. Αλλιώς μαζευόμαστε οι συμφωνούντες και λέει ο ένας στον άλλον: Μπράβο, τι ωραία που τα λες! Απλώς δεν είναι εδώ η θέση γι' αυτή τη συζήτηση.

 

[Emmanouil Giannopoulos]

Απλώς δεν είναι εδώ η θέση γι' αυτή τη συζήτηση.

Σωστό! Κερνάω καφέ, τώρα σύντομα όμως γιατί μετά μπορεί να μην υπάρχει (καφές).

 

[neoklis]

.... Θά μᾶς ἐνδιέφερε καί ἡ μελοποίηση τοῦ μακαριστοῦ π. Κων/νου Παπαγιάννη.

Προς σύγκριση.

 

[georg bats]

Όπως ψάλλεται στη Μεγίστη Λαύρα και σε όλο το Άγιον Όρος.

 

[π. Μάξιμος]

Στό #2 μήνυμα ὑπάρχει παραπομπή καθαρᾶς παρτιτούρας (βλ. κι ἐδῶ).
Μιά παρατήρηση ὡς πρός τό ποιητικό κείμενο ἔκανα ἐδῶ, πού τήν διαπιστώνουμε καί στά μουσικά πού ἐπισυνάφθηκαν ἤ παραπεμφθήκαμε στό #2.

Σ᾿ αὐτή τήν καταγραφή τοῦ π. Χρυσοβάλαντη ὡς πρός τό ποιητικό κείμενο, ἀποδίδεται αὐτό, ὅπως ψάλλεται στό Ἅγιον Ὄρος καί ἀκοῦμε στά ἠχητικά πού ἔχουμε. Δηλαδή ἐν συγκρίσει μέ τό κείμενο τοῦ Μηναίου, διαπιστώνουμε α) τό πανεύφημε νά ἀντικαθίσταται ἀπό τό ἀοίδιμε καί β) νά ἀπουσιάζει τό Χριστῷ τῷ Θεῷ.

Ἡ προσθήκη ἤ μή τοῦ Χριστῷ τῷ Θεῷ προβληματίζει καί ὡς πρός τήν πιστότητα στό αὐτόμελο.

 

[neoklis]

Το απολυτίκο κατά τον Νικόλαο Γεωργίου πρωτοψάλτη Σμύρνης. Φαίνεται ως πρόδρομος του αγιορειτικής εκδοχής (στην πλοκή του μέλους και στις ενδιάμεσες καταλήξεις) και αφίσταται του αυτομέλου.

Ως προς το ποιητικό κείμενο ακολουθεί το κείμενο του Μηναίου.

 

[Γιώργος Μ.]

Από τη συζήτηση ξεχώρισα τρεις πιθανούς λόγους για τους οποίους το Απολυτίκιο (θα πρέπει να) ψάλλεται ως αυτόμελο και όχι ως προσόμοιο.

α) είναι αγιορείτικη παράδοση
β) είθισται και σε άλλα απολυτίκια που ακολουθούν το μέλος καθισμάτων
γ) η απόδοσή του κατά το «Την ωραιότητα» αλλοιώνει το νόημα.

• Πιθανόν το (α) να οφείλεται στο (γ). Αυτή τουλάχιστον είναι η εκτίμηση του Μανόλη (και τη θεωρώ εύλογη).
• Μια άλλη, λιγότερο εύλογη ερμηνεία είναι ότι το (α) οφείλεται στο (β).
• Και υπάρχει και η ελάχιστα εύλογη περίπτωση, η παράδοση να οφείλεται σε παρανόηση του προτύπου.

Πάντως το (γ) από μόνο του δεν θα μπορούσε να σταθεί.

 

[domesticus]

Tὸ ἀπολυτίκιο ἀπὸ τὴν φετινὴ πανήγυρι (2015) τοῦ ἁγίου στὴ Λαύρα

 

[π. Μάξιμος]

Καί ἀπό αὐτό τό παλαιό θέμα.​

 

[Γρηγόριος Παπαγιάννης]

Τό θέμα μᾶλλον ἐντάσσεται στά καθίσματα, πού ὡς ἀπολυτίκια ψάλλονται ἀλλιῶς (Τὸν τάφον σου Σωτήρ, Χορὸς ἀγγελικός, Ὁ ὑψωθείς, Κατεπλάγη Ἰωσήφ, Τὸ προσταχθέν

Νομίζω: είναι δύο φαινόμενα άσχετα μεταξύ τους. Η αγιορείτικη μελοποίηση σαφώς στοχεύει στην απόδοση του νοήματος.
Η διαφορετική εκτέλεση καθίσματος όταν έχει θέση απολυτικίου είναι "βεβαιωμένη" (εδραιωμένη) μόνο για το Κατεπλάγη. Τα άλλα (Τον τάφον σου) είναι συνήθεια νεώτερη και όχι γενικευμένη.
Για τα υπόλοιπα που γράφετε δεν έχω υπόψη μου άλλη μελώδησή τους ως απολυτικίων.
Εξάλλου: Απολυτίκια και Καθίσματα είναι υμνογραφικά είδη συγγενικά (για να μην πω ταυτόσημα: βλ. την ψαλμώδηση του αναστασίμου Θεοτοκίου απολυτικίου ως Θεοτοκίου της α΄ στιχολογίας, όταν δεν έχει ψαλεί στη θέση του) και έχουν και τα δύο (πιθανώς) ως πρόδρομό τους το προοίμιο του κοντακίου. (τέτοια άλλωστε προοίμια είναι τα Τον τάφον σου και Χορός αγγελικός. Και τα δύο είναι του Ρωμανού και είναι όμοια μεταξύ τους, χωρίς σαφή ένδειξη ποιο προηγείται χρονικά).
Άφθονα παραδείγματα καθισμάτων = απολυτικίων βρίσκουμε στον Ενιαύσιο Στέφανο του μακαριστού π. Γερασίμου.

 

[Γρηγόριος Παπαγιάννης]

"Για τα υπόλοιπα καθίσματα που γράφετε δεν έχω υπόψη μου άλλη μελώδησή τους ως απολυτικίων."

Να διορθώσω τον εαυτό μου: Ναι, το Ο Υψωθείς ψάλλεται λίγο διαφορετικά ως απολυτίκιο, π.χ. στις 8 Νοεμβρίου το Των ουρανίων στρατιών αρχιστράτηγοι/ε λέγεται με (τις πρώτες) καταλήξεις στον Βου, ενώ γνωρίζουμε ότι το αυτόμελο έχει σχεδόν όλες τις καταλήξεις στον Δι (κατά τον Α. Ευθυμιάδη πρόκειται αρχικά για μέλος σε Άγια). Αλλά δεν μπορώ να πω αν η διαφοροποίηση αυτή γίνεται πάντοτε/και μόνο στην περίπτωση των Απολυτικίων.