Αντίφωνα Μεγάλης Παρασκευής

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Τα ιε΄ αντίφωνα της Μεγάλης Παρασκευής από ποιους ψαλμούς είναι εμπνευσμένα; Ψάλλονταν ως εφύμνια ολόκληρων των ψαλμών, ή μόνο εκλογής στίχων αυτών;

Προφανώς κάποτε ψάλλονταν στη θέση των 7 κινητών αντιφώνων του ασματικού τυπικού. Αυτό με τι κατανομή γινόταν; Ανά δύο, ανά τρία; Το κάθισμα που υπάρχει σήμερα μετά από κάθε τριάδα αντιφώνων, σε ποιο τυπικό έκανε την πρώτη του εμφάνιση;

 

[dkalpakidis]

Τα ιε΄ αντίφωνα της Μεγάλης Παρασκευής από ποιους ψαλμούς είναι εμπνευσμένα; Ψάλλονταν ως εφύμνια ολόκληρων των ψαλμών, ή μόνο εκλογής στίχων αυτών;

Στο "Αντιφωνάριον" του π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη υπάρχουν τα ιε΄ αντίφωνα της Μεγάλης Παρασκευής κατά την αρχαία τάξη (διπλασιασμός τροπαρίων) αλλά και σε άλλη πράξη ώστε να ψάλλονται άπαξ.

Προφανώς κάποτε ψάλλονταν στη θέση των 7 κινητών αντιφώνων του ασματικού τυπικού. Αυτό με τι κατανομή γινόταν; Ανά δύο, ανά τρία; Το κάθισμα που υπάρχει σήμερα μετά από κάθε τριάδα αντιφώνων, σε ποιο τυπικό έκανε την πρώτη του εμφάνιση;

Ίσως τα αντίφωνα αυτή την ημέρα να ήταν ιε΄ κι οχι 7.
Στο Ασματικό Τυπικό τέτοιες διαφοροποιήσεις είναι συχνές και λόγω εποχών (χειμώνας περισσότερα- θέρος λιγότερα) και λόγω εορτής. Περισσότερα δεν γνωρίζω. Θεωρητικά θα ήταν ενδιαφέρον. Αλλά ίσως πρακτικά είναι ενδιαφέρον περισσότερο το εάν υπάρχει δυνατότητα να ψαλλούν τα αντίφωνα μετά των Στίχων.
Νομίζω για αυτό το λόγο είναι χρήσιμη η εργασία του π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη.

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Ίσως τα αντίφωνα αυτή την ημέρα να ήταν ιε΄ κι οχι 7.
Στο Ασματικό Τυπικό τέτοιες διαφοροποιήσεις είναι συχνές και λόγω εποχών (χειμώνας περισσότερα- θέρος λιγότερα) και λόγω εορτής.

Καμία αντίρρηση, ιε΄ αντίφωνα, αλλά μόλις η΄ ευχές. Άρα, κάπως θα πρέπει να μοιραστούν. Το δε σταθερό αντίφωνο ψάλλεται ως συνήθως; Αν ναι τότε μιλάμε για σύνολο ιστ΄ αντιφώνων, και τα ιε΄ αντίφωνα πρέπει να μοιραστούν σε 7 μέρη.

Στο "Αντιφωνάριον" του π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη υπάρχουν τα ιε΄ αντίφωνα της Μεγάλης Παρασκευής κατά την αρχαία τάξη (διπλασιασμός τροπαρίων) αλλά και σε άλλη πράξη ώστε να ψάλλονται άπαξ.

Ο διπλασιασμός τροπαρίων δεν πρέπει να είναι αρχαία τάξη, αλλά παλαιά (γνωρίζετε, άλλωστε, ότι υπάρχει εδώ). Για παράδειγμα, στους αναβαθμούς, ένα τροπάριο των αναβαθμών μπορεί να επαναληφθεί 3 και 4 φορές, αν ψαλεί μαζί με τους στίχους του αντίστοιχου ψαλμού, μέχρι να έρθει η σειρά του επόμενου τροπαρίου (ο κατάλληλος δηλαδή στίχος). Το πρώτο τροπάριο κάθε αντιφώνου των αναβαθμών είναι εμπνευσμένο από τον πρώτο στίχο του ψαλμού, και το δεύτερο από στίχο που βρίσκεται στη μέση του ψαλμού (τυχαίο; δε νομίζω). Τώρα, το ζήτημα είναι αν η θεωρία μου (γιατί περί υπόθεσης πρόκειται), μπορεί να σταθεί και με τα αντίφωνα της Μ. Παρασκευής.

 

[π. Μάξιμος]

Ἀναφορά στά 15 ἀντίφωνα τοῦ ὄρθρου τῆς Μ. Παρασκευῆς, ἔχω κάνει ἐδῶ, στό θέμα τοῦ ᾀσματικοῦ ὄρθρου.

Τίς εὐχές ὁπωσδήποτε δέν τίς γνωρίζουμε γιά ἀποκατάσταση (ὅπως ἐνδεχομένως γνωρίζουμε τοῦ ἀρχαιοπρεποῦς «ᾀσματικοῦ» ὄρθρου τοῦ Πάσχα). Πιστεύω ὅμως ὅτι ἦταν εἰδικές τῆς ἡμέρας, ὅπως ἔχουμε στήν ἀρχαία λιτανεία τῶν Βαΐων (μία ἀπό αὐτές διαβάζουμε σήμερα γιά «εὐλογία τῶν βαΐων»). Δέν γνωρίζω πηγές γιά τίς εὐχές. Εἰδικοί ἐπιστήμονες καί μελετητές θά γνωρίζουν. Ὁ λεγόμενος «δρόμος τοῦ Σταυροῦ» στή Δύση εἶναι κάτι ἀνάλογο, μέ ψαλμούς καί παρεμβαλλόμενες στάσεις μέ εἰδικές εὐχές.

Τό μετά τρία ἀντίφωνα κάθισμα εἶναι τῆς μοναστικῆς γνωστῆς τάξεως, ὅπου μετά τρία ἐκ τοῦ ψαλτηρίου ἀντίφωνα/στάσεις, ψάλλεται ἕν κάθισμα, συνδεομένης ἐνίοτε συναπτῆς.

Στήν περίπτωση τῶν 15 ἀντιφώνων τῆς Μ. Παρασκευῆς, ἔχουμε ἐν συνεχείᾳ ἀνάγνωση εὐαγγελίου, κάτι πού «ἐπιμαρτυρεῖται μέν ἐκ τῆς διηγήσεως τῶν ἀββάδων Σωφρονίου καί Ἰωάννου, τῆς ἀναφερομένης εἰς τήν ἐν Σινᾷ παννυχίδα τῆς Κυριακῆς, ὑπεμφαίνεται δέ καί ἐκ τῆς νεκρωσίμου ἀκολουθίας εἰς ἱερεῖς» στό Μέγα Εὐχολόγιον (Π. Ν. Τρεμπέλα, Μικρόν Εὐχολόγιον Β΄, Ἀθῆναι 1955, σ. 232).

 

[MTheodorakis]

Σύμφωνα μὲ τὸ τυπικὸ τοῦ ναοῦ τῆς ἀναστάσεως Ἱεροσολύμων τοῦ ἔτους 1122 σσ. 116-133 οἱ ψαλμοὶ τῶν στίχων τῶν σημερινῶν ιε’ ἀντιφώνων τῶν παθῶν εἶναι: 2, 35, 34, 14, 16, 51, 7, 55, 68, 13, 87, 58, 142, 98, 21. Στὸ τυπικὸ αὐτό, ὅπως καὶ στὸ Γεωργιανὸ-Ἱεροσολυμιτικὸ κανονάριο τοῦ ζ’ αἰ., δὲν διαπιστώνεται εἰδικὴ σχέση στίχων μὲ τὴν ἐναλλαγὴ τῶν τροπαρίων κάθε ἀντιφώνου. Δὲν γνωρίζω περισότερα.

Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν μετάφραση ἀπὸ τὰ Ρωσικὰ τοῦ κανοναρίου ἔκδ. Νέα Σιὼν τ. 14 (1914):

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Ευχαριστώ πολύ αμφοτέρους για τις ιδιαίτερα χρήσιμες πληροφορίες.

Τίς εὐχές ὁπωσδήποτε δέν τίς γνωρίζουμε γιά ἀποκατάσταση (ὅπως ἐνδεχομένως γνωρίζουμε τοῦ ἀρχαιοπρεποῦς «ᾀσματικοῦ» ὄρθρου τοῦ Πάσχα). Πιστεύω ὅμως ὅτι ἦταν εἰδικές τῆς ἡμέρας, ὅπως ἔχουμε στήν ἀρχαία λιτανεία τῶν Βαΐων (μία ἀπό αὐτές διαβάζουμε σήμερα γιά «εὐλογία τῶν βαΐων»). Δέν γνωρίζω πηγές γιά τίς εὐχές. Εἰδικοί ἐπιστήμονες καί μελετητές θά γνωρίζουν. Ὁ λεγόμενος «δρόμος τοῦ Σταυροῦ» στή Δύση εἶναι κάτι ἀνάλογο, μέ ψαλμούς καί παρεμβαλλόμενες στάσεις μέ εἰδικές εὐχές.

Αυτό πάτερ ομολογώ ότι δεν το κατάλαβα (εντός της παρενθέσεως). Επίσης, τι εννοείτε ευχές <<ειδικές της ημέρας>>; Εκτός από τις η΄ σταθερές ευχές πριν την είσοδο, υπήρχαν και άλλες με αποκλειστική χρήση για συγκεκριμένες ημέρες; Μέχρι τώρα νόμιζα ότι οι ευχές του όρθρου ήταν σταθερές (όπως και όλων των ακολουθιών του ασματικού τυπικού), και όταν υπήρχαν περισσότερα από 8 αντίφωνα, γινόταν επισύναψη χωρίς περισσότερες συναπτές.

 

[π. Μάξιμος]

Αυτό πάτερ ομολογώ ότι δεν το κατάλαβα (εντός της παρενθέσεως). Επίσης, τι εννοείτε ευχές <<ειδικές της ημέρας>>; Εκτός από τις η΄ σταθερές ευχές πριν την είσοδο, υπήρχαν και άλλες με αποκλειστική χρήση για συγκεκριμένες ημέρες; Μέχρι τώρα νόμιζα ότι οι ευχές του όρθρου ήταν σταθερές (όπως και όλων των ακολουθιών του ασματικού τυπικού), και όταν υπήρχαν περισσότερα από 8 αντίφωνα, γινόταν επισύναψη χωρίς περισσότερες συναπτές.

Ἐννοῶ ὅτι στόν ὄρθρο τῆς Ἀναστάσεως ἔχουμε τίς ἐκφωνήσεις σέ 8 ἀντίφωνα καί ἐνδεχομένως νά μποροῦμε νά τοποθετήσουμε καί εὐχές, ἐν ἀντιθέσει μέ τόν ὄρθρο τῆς Μ. Παρασκευῆς, στόν ὁποῖον ἔχουν ἐκπέσει/ἐκτοπισθεῖ οἱ συναπτές, ὁ ὁποῖος ὅμως διαγράφει ἀκολουθίαν ὄρθρου παλαιοτάτου τυπικοῦ, τό ὁποῖον μαρτυρεῖται ὑπό τοῦ βιογράφου τῆς Μελάνης τῆς νέας (383-439), κατά τό ὁποῖον «ἦν αὐτῶν ὁ μέν νυκτερινός κανών τρία ὑποψάλματα καί τρεῖς ἀναγνώσεις καί πρός τοῖς ὀρθρινοῖς ἀντίφωνα δεκαπέντε» (Π. Ν. Τρεμπέλα, Ἐκλογή Ἑλληνικῆς Ὀρθοδόξου Ὑμνογραφίας, Ἀθῆναι 1978, σ. 23).

Γενικότερα δέν μποροῦμε νά γνωρίζουμε τίποτε σταθερό γιά τίς ᾀσματικές ἀκολουθίες, εἰδικότερα δέ γιά ἐξαιρετικές ἑορτές καί ἰδιαίτερα τοῦ Πάσχα. Οἱ μαρτυρίες ἀπό τόν δ΄ αἰ. (Ὀδοιπορικό Αἰθερίας) μέχρι τή σύνθεση τοῦ ἰσχύοντος Τριῳδίου (θ΄ αἰ.), καταλαβαίνεις ὅτι παρουσιάζουν πολλές ἀλλαγές καί ἔχουν χαθεῖ ἀρκετά σημαντικά πράγματα. Ἀπό τίς εὐχές τῆς λιτανείας τῶν Βαΐων συνάγεται ὅτι καί γιά τήν Μ. Παρασκευή θά ὑπῆρχαν καί εἰδικές εὐχές, ἐκτός τῶν ὑπολοίπων ἀντιφώνων πού θἀ ἔχουν χαθεῖ. Κάτι ἀνάλογο δέν ἔχουμε καί στόν ἑσπερινό τῆς Γονυκλισίας τῆς Πεντηκοστῆς, ὅπου ἔχουμε καί εἰδικές εὐχές;