Ακάθιστος Ύμνος: η Θεοτόκος ως ανακεφαλαίωση της κτίσης

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
(ανάρτηση από εδώ )
~ ~ ~ ~
Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ του Ακαθίστου Ύμνου, που ψάλλεται σήμερα ολόκληρος στις εκκλησίες, είχε δύο χαρακτηριστικά:
α) αγαπούσε πολύ τη Θεοτόκο β) ήταν ανυπέρβλητος μύστης της ποίησης και της ελληνικής γλώσσας
Και μόνο για το δεύτερο, εξαιτίας του οποίου μας χάρισε ένα έργο που θεωρείται από πολλούς το σπουδαιότερο ελληνικό ποιητικό κείμενο της μετακλασικής εποχής, αξίζει σήμερα μια σύντομη αναφορά.

Στην παρούσα ανάρτηση θα παρακάμψουμε το επίπεδο της μορφής, για χάρη του περιεχομένου με μόνο μια παρατήρηση. Ότι στο έργο αυτό επιστρατεύονται με τον πιο εμπνευσμένο τρόπο όλων των ειδών οι αντιστοιχίες που θα μπορούσαν να σχηματίσουν ζεύγη, π.χ.
- ηχητικές (~Χαῖρε, ἀστὴρ ἐμφαίνων τὸν Ἥλιον, / χαῖρε, γαστὴρ ἐνθέου σαρκώσεως)
- θεματικές (~ Χαῖρε, τοῦ πεσόντος , Ἀδὰμ ἡ ἀνάκλησις, / χαῖρε τῶν δακρύων τῆς Εὔας ἡ λύτρωσις)
- αλλά και η σύζευξη των δύο αυτών σε ένα, με πιο εντυπωσιακό παράδειγμα το εξής δίστιχο: ~ Χαῖρε, δι' ἦς νεουργεῖται ἡ κτίσις, / χαῖρε, δι' ἦς βρεφουργεῖται Κτίστης)

Θα αναφερθούμε όμως αποκλειστικά στο ποιητικό μέσο της μεταφοράς, θέλοντας να αναδείξουμε τον βαθύτερο συμβολισμό που αντλεί από αυτόν ο ποιητής. Οι μεταφορικές εικόνες που χρησιμοποιεί ο ποιητής για να αναφερθεί στη Θεοτόκο προέρχονται όχι μόνο από όλο το φάσμα του κτιστού κόσμου, αλλά και από όλο το φάσμα του θεολογικού χρόνου (αφού συνδέονται εικόνες της Καινής Διαθήκης με αντίστοιχες της Παλαιάς). Επιχειρήσαμε λοιπόν για χάρη των φίλων αναγνωστών μας μια αποδελτίωση όλων αυτών των μεταφορικών εικόνων εντάσσοντάς τις στις ακόλουθες βασικές κατηγορίες

~
⬛️ ΦΥΣΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

🔘 ΑΣΤΕΡΕΣ, ΣΥΜΠΑΝ

Θεοδρόμον ἀστέρα θεωρήσαντες Μάγοι, τῇ τούτου ἠκολούθησαν αἴγλη,
………….
Χαῖρε, ἀστὴρ ἐμφαίνων τὸν Ἥλιον,
……………
Χαῖρε, ἀκτὶς νοητοῦ Ἠλίου,
χαῖρε, βολὶς τοῦ ἀδύτου φέγγους.
……………..
Χαῖρε, ἀστέρος ἀδύτου Μήτηρ,
χαῖρε, αὐγὴ μυστικῆς ἡμέρας.


🔘 ΘΑΛΑΣΣΑ

Ῥήτορας πολυφθόγγους ὡς ἰχθύας ἀφώνους ὁρῶμεν ἐπὶ σοί, Θεοτόκε […]
………………..
[…] ἰσαρίθμους γὰρ τὴ ψάμμω ὠδάς, ἂν προσφέρωμέν σοί, Βασιλεῦ ἅγιε,
……….
Χαῖρε, ὁλκάς των θελόντων σωθῆναι;
χαῖρε, λιμήν του βίου πλωτήρων.
…………..
χαῖρε, των ἀλιέων τὰς σαγῆνας πληροῦσα.
…………………….
Χαῖρε, ὁλκάς των θελόντων σωθῆναι;
χαῖρε, λιμήν του βίου πλωτήρων.
……………
χαῖρε, ὅτι λιμένα τῶν ψυχῶν ἑτοιμάζεις.


🔘 ΑΓΡΟΙ, ΑΝΘΗ, ΦΥΤΑ

καὶ τὴν εὔκαρπον ταύτης νηδύν, ὡς ἀγρὸν ὑπέδειξεν ἡδὺν
……………
Χαῖρε, βλαστοῦ ἀμαράντου κλῆμα,
χαῖρε, καρποῦ ἀκηράτου κτῆμα,
………….
Χαῖρε, γεωργὸν γεωργοῦσα φιλάνθρωπον,
χαῖρε, φυτουργὸν τῆς ζωῆς ἡμῶν φύουσα.
…………….
Χαῖρε, ἄρουρα βλαστάνουσα εὐφορίαν, οἰκτιρμῶν,
……………….
Χαῖρε, ὅτι λειμῶνα τῆς τρυφῆς ἀναθάλλεις,
……………….
Χαῖρε, τὸ ἄνθος της ἀφθαρσίας,
χαῖρε, τὸ στέφος της ἐγκρατείας.
…………………..
Χαῖρε, δένδρον ἀγλαόκαρπον, ἐξ οὗ τρέφονται πιστοί,
χαῖρε, ξύλον εὐσκιόφυλλον, ὑφ' οὐ σκέπτοναι πολλοί.


~
⬛️ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

🔘 ΠΟΙΜΕΝΙΚΗ ΖΩΗ

Χαῖρε, ἀμνοῦ καὶ ποιμένος μήτηρ,
χαῖρε, αὐλὴ λογικῶν προβάτων.
……….
Ἤκουσαν οἱ ποιμένες των Ἀγγέλων ὑμνούντων τὴν ἔνσαρκον Χριστοῦ παρουσίαν, καὶ δραμόντες ὡς πρὸς ποιμένα, θεωροῦσι τοῦτον ὡς ἀμνὸν ἄμωμον, ἐν τῇ γατρὶ Μαρίας Βοσκηθέντα, [….]
…………
καὶ ποιμὴν ὑπάρχων ὡς Θεός, δι' ἡμᾶς ἐφάνη καθ' ἡμᾶς ἄνθρωπος; […]


🔘 ΒΑΣΙΛΕΙΑ

Χαῖρε, ὅτι ὑπάρχεις Βασιλέως καθέδρα,
……..
Χαῖρε, τύραννον ἀπάνθρωπον ἐκβαλοῦσα της ἀρχῆς,
χαῖρε, Κύριον φιλάνθρωπον ἐπιδείξασα Χριστόν.
…………..
Χαῖρε, τίμιον διάδημα, βασιλέων εὐσεβῶν.
χαῖρε, καύχημα σεβάσμιον, Ἱερέων εὐλαβῶν,


🔘 ΓΑΜΟΣ

Χαῖρε, παστὰς ἀσπόρου νυμφεύσεως.
χαῖρε, πιστοὺς Κυρίω ἁρμόζουσα,
…………..
Χαῖρε, καλὴ κουροτρόφε παρθένων.
χαῖρε, ψυχῶν νυμφοστόλε ἁγίων,


🔘 ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Χαῖρε, λουτὴρ ἐκπλύνων συνείδησιν,
χαῖρε, κρατὴρ κιρνῶν ἀγαλλίασιν.
………..
Χαῖρε, ὄχημα πανάγιον του ἐπί των Χερουβείμ;
χαῖρε, οἴκημα πανάριστον του ἐπί των Σεραφείμ.
……….
Χαῖρε, ἡ κλείς της Χριστοῦ βασιλείας;
………
χαῖρε, σεπτοῦ μυστηρίου θύρα.
……….
χαῖρε, ἡ πύλη τῆς σωτηρίας.
…………
χαῖρε, Παραδείσου θυρὼν ἀνοικτήριον.


🔘 ΕΝΔΥΣΗ

χαῖρε, τὸ στέφος της ἐγκρατείας.
……….
Χαῖρε, στολή των γυμνῶν παρρησίας,
………….
Χαῖρε, τίμιον διάδημα, βασιλέων εὐσεβῶν.


🔘 ΣΟΦΙΑ / ΡΗΤΟΡΕΙΑ

Χαῖρε, σοφῶν ὑπερβαίνουσα γνῶσιν.
………….
Χαῖρε, φιλοσόφους ἀσόφους δεικνύουσα;
χαῖρε, τεχνολόγους ἀλόγους ἐλέγχουσα.
…………..
Χαῖρε, ὅτι ἐμωράνθησαν οἱ δεινοῖ συζητηταὶ;
χαῖρε, ὅτι ἐμαράνθησαν οἱ των μύθων ποιηταί.
………….
Χαῖρε, των Ἀθηναίων τὰς πλοκὰς διασπῶσα;
χαῖρε, των ἀλιέων τὰς σαγῆνας πληροῦσα.
………..
Ῥήτορας πολυφθόγγους ὡς ἰχθύας ἀφώνους ὁρῶμεν ἐπὶ σοί, Θεοτόκε [..]


🔘 ΑΜΥΝΑ, / ΠΟΛΕΜΟΣ

Χαῖρε, ἀοράτων ἐχθρῶν ἀμυντήριον,
………
χαῖρε, ἀπογεννῶσα λυτρωτὴν αἰχμαλώτοις.
……….
Χαῖρε τῆς Ἐκκλησίας ὁ ἀσάλευτος πύργος.
χαῖρε, τῆς βασιλείας τὸ ἀπόρθητον τεῖχος.
……………..
Χαῖρε, δι' ἦς ἐγείρονται τρόπαια.
χαῖρε, δι' ἦς ἐχθροὶ καταπίπτουσι.


🔘 ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Χάριν δοῦναι θελήσας, ὀφλημάτων ἀρχαίων, ὁ πάντων χρεωλύτης ἀνθρώπων, ἐπεδήμησε δι' ἑαυτοῦ, πρὸς τοὺς ἀποδήμους τῆς αὐτοῦ χάριτος, καὶ σχίσας τὸ χειρόγραφον, ἀκούει παρὰ πάντων οὕτως,

~
⬛️ ΠΑΛ ΔΙΑΘΗΚΗ

Χαῖρε, τοῦ πεσόντος , Ἀδὰμ ἡ ἀνάκλησις,
χαῖρε τῶν δακρύων τῆς Εὔας ἡ λύτρωσις.
………..
Χαῖρε, κλῖμαξ ἐπουράνιε, δι ' ἦς κατέβη ὁ Θεός,
………
Χαῖρε, θάλασσα ποντίσασα Φαραὼ τὸν νοῆτον,
χαῖρε, πέτρα ἡ ποτίσασα τους διψῶντας τὴν ζωήν.
………….
Χαῖρε, πύρινε στῦλε, ὁδηγῶν τους ἐν σκότει,
χαῖρε, σκέπη του κόσμου, πλατυτέρα νεφέλης.
…………..
Χαῖρε, τροφή του μάννα διάδοχε,
χαῖρε, τρυφῆς ἁγίας διάκονε.
………………..
Χαῖρε, ἡ Γῆ της ἐπαγγελίας,
χαῖρε, ἐξ ἧς ῥέει μέλι καὶ γάλα.


~ ~ ~

ΠΕΡΑ από την αμιγώς ποιητική λειτουργία όλων αυτών των μεταφορικών εικόνων, υπάρχει κάποιος βαθύτερος συμβολισμός ή σημειολογία για την καθολική αξιοποίηση όλης σχεδόν της Κτίσης για να απεικονιστεί και να υμνηθεί η Θεοτόκος. Ότι η Θεοτόκος, κατά τους πατέρες, ως κάλλιστο δημιούργημα του Θεού, είναι η ανακεφαλαίωση όλης της κτίσης. Σύμφωνα με τον εμπνευσμένο και υπέροχο λόγο του Νικοδήμου Αγιορείτου (που ακολουθεί εδώ τον Γρηγόριο Παλαμά, έναν από τους σπουδαιότερους στους αιώνες υμνητή της Θεοτόκου):

«Καθὼς τὸ περιβόλι γίνεται διὰ νὰ φυτευθῇ τὸ δένδρον καὶ πάλιν τὸ δένδρον φυτεύεται διὰ τὸν καρπόν, τοιουτοτρόπως ὅλος ὁ νοητὸς καὶ αἰσθητὸς κόσμος ἔγινε διὰ τὸ τέλος τοῦτο, ἤτοι διὰ τὴν Κυρίαν Θεοτόκον· καὶ πάλιν ἡ Κυρία Θεοτόκος, ἔγινε διὰ τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν· καὶ οὕτως ἐτελειώθη ἡ ἀρχαία βουλὴ καὶ ὁ σκοπὸς ὁ πρῶτος τοῦ Θεοῦ· μὲ τὸ νὰ ἀνακεφαλαιώθησαν τὰ πάντα ἐν τῷ Χριστῷ, καὶ ἡνώθη ἡ κτίσις μὲ τὸν Κτίστην, οὐχὶ φυσικῶς, οὐχὶ προαιρετικῶς καὶ κατὰ χάριν, ἀλλὰ κατ’ αὐτὴν τὴν ὑπόστασιν»

(Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, «Ἀόρατος Πόλεμος»)




Εκδότης
 
Top