Ἐμπεριστατωμένη ἀπάντηση στό θέμα ἔχει δώσει ὁ ἀείμνηστος καί μέγας λειτουργιολόγος Καθηγητής Ἰω. Φουντούλης
1. Στήν ὑπ᾿ ἀριθμ. 336 ἀπάντηση, πού στίς ἐκδόσεις Ἀ.Δ. σημαίνει Γ΄ τόμος, σελ. 83-86 καί
2. Στήν ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ Α΄ σελ. 233.
Νομίζω ὅτι οἱ περισσότεροι ἔχουν αὐτά τά βιβλία καί ἄς τό φρεσκάρουν τό θέμα.
Γιά ὅσους δέν τά ἔχουν, συνοπτικά λέμε ὅτι ὁ «ἀσπασμός τῆς εἰρήνης» εἶναι ἀρχαιότατο βασικό συστατικό τῆς θ. λειτουργίας, πού στίς ἡμέρες μας ἔχει ἀτονήσει, διατηρεῖται ὅμως στούς ἱερεῖς ὅταν γίνεται συλλείτουργο.
Ψαλτική κάλυψις αὐτοῦ δέν μαρτυρεῖται στίς ἀρχαῖες λειτουργίες. Ἀργότερα εἰσήχθη στίς βυζαντινές λειτουργίες ὁ ψαλμικός στίχος «Ἀγαπήσω σε, Κύριε, ἡ ἰσχύς μου, Κύριος στερέωμά μου, καὶ καταφυγή μου, καὶ ῥύστης μου» (ψαλμ. 17,2-3) πού μαρτυρεῖται μέχρι καί τρίς ἐπαναλαμβανόμενος, μάλιστα καί μετά τοῦ ἑπομένου ἡμιστιχίου «῾Ο Θεός μου βοηθός μου, ἐλπιῶ ἐπ᾿ αὐτόν», δηλαδή, ὅπως ψάλλουμε ἕνα προκείμενο. Τελικά παγιώθηκε μόνο τό «Ἀγαπήσω σε, Κύριε, ἡ ἰσχύς μου, Κύριος στερέωμά μου, καὶ καταφυγή μου, καὶ ῥύστης μου» μελισθέν καί εἰς ἀργότατο μέλος διά τήν χρονικήν ἀνάγκην.
Τό «Πατέρα, Υἱὸν καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, Τριάδα ὁμοούσιον καὶ ἀχώριστον.» ;
Ὅταν γίνεται κοινή ἱερατική λειτουργία (μέ ἕνα μόνο ἱερέα) αὐτό ἀντικατέστησε τό «Ἀγαπήσω σε, Κύριε, ἡ ἰσχύς μου», τό ὁποῖον δέν συνδέεται μέ τόν ἀσπασμό (ἀφοῦ δέν ἐγίνετο), λέγεται μάλιστα καί χῦμα (κλιτόν) καί συνδέεται μέ τήν μεταγενέστερη εἰσαγωγή τῆς ὁμολογίας πίστεως, τοῦ «Πιστεύω».
«Ἀγαπήσωμεν ἀλλήλους, [ἐν φιλήματι ἁγίῳ]» = ἀρχαία διακονική παρακέλευση.
Ἀπάντηση: «Ἀγαπήσω σε, Κύριε, ἡ ἰσχύς μου, Κύριος στερέωμά μου, καὶ καταφυγή μου, καὶ ῥύστης μου».
«...ἵνα ἐν ὁμονοίᾳ ὁμολογήσωμεν.» = νεωτέρα προσθήκη στήν διακονική παρακέλευση.
Ἀπάντηση: «Πατέρα, Υἱὸν καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, Τριάδα ὁμοούσιον καὶ ἀχώριστον».
Τώρα στά μεγάλα ἀστικά κέντρα, ὅπου πάντοτε γίνεται συλλείτουργο, δέν θά ἐψάλλετο ποτέ τό «Πατέρα, Υἱὸν καὶ Ἅγιον Πνεῦμα, Τριάδα ὁμοούσιον καὶ ἀχώριστον», τό ὁποῖο «κέρδισε» τήν προτίμηση, προερχόμενο ἀπό τήν συνηθέστερη ἁπλή, μέ ἕνα ἱερέα, λειτουργία. Ὅπως εἶναι μελισμένο μάλιστα στά περίτεχνα νεώτερα λειτουργικά, ἀρκεῖ καί περισσεύει γιά τόν ἀσπασμό τῶν ἱερέων.
Τό ὀρθόν διεφάνη· ἐναπόκειται εἰς τήν κρίσιν τῶν Ἀρχόντων Πρωτοψαλτῶν καί στά «κέφια» τους τό τί θά ψάλλουν.