Έγκριση και απόρριψη ψαλτικών βιβλίων από το Πατριαρχείο

[Dimitri]

Είναι γνωστό οτι το 19ο αλλά και τον 20ο αιώνα υπήρξαν επίσημες Πατριαρχικές επιτροπές εγκρίσεως ψαλτικών βιβλίων. Σχετικό θέμα Πατριαρχικές και άλλες εγκύκλιοι και κανονισμοί (ιδιαίτερα αυτή [pdf] σελ. 2 όπου και περιλαμβάνεται ένα είδος καταλόγου εγκεκριμένων και «απαγορευμένων» βιβλίων)

Στους κάτω χρόνους η συνήθεια αυτή της εξέτασης των νέων ψαλτικών εκδόσεων από Πατριαρχική επιτροπή εγκαταλείφθηκε τουλάχιστον επίσημα απ'όσο γνωρίζω (η τελευταία που θυμάμαι ήταν για την εξέταση του θεωρητικού του π. Χ. Οικονόμου εκ Κύπρου που αναφέρει ο Βουδούρης) ίσως και εξαιτίας της Τουρκικής νομοθεσίας που απαγόρευε τη σύσταση επιτροπών (όπως πάλι εξηγεί ο Βουδούρης αν θυμάμαι καλά).

Ερωτήσεις για προβληματισμό:

α) Υπάρχει κάπου συγκεντρωτικός κατάλογος όλων των ψαλτικών βιβλίων (θεωρητικών και πρακτικών) εγκεκριμένων από το Πατριαρχείο (σύμφωνα με την προμετωπίδα τους ή/και με την πιό πάνω εγκύκλιο);

β) Υπήρχε κάποιος παρόμοιος κεντρικός μηχανισμός ελέγχου ψαλτικών εκδόσεων (χειρογράφων) πρίν το 19ο αιώνα;

γ) Υπάρχει τέτοιος επίσημος ή ανεπίσημος μηχανισμός σήμερα; Φήμες μόνο κυκλοφορούν οτι μουσικές εργασίες υποβλήθηκαν και δεν έτυχαν της εγκρίσως του Πατριαρχείου χωρίς κάποια επίσημη ανακοίνωση (.

δ) Θα έπρεπε να λειτουργεί και στις μέρες μας μια Πατριαρχική επιτροπή έγκρισης/απόρριψης ψαλτικών εκδόσεων και από ποιούς θα έπρεπε να αποτελούνταν;

ε) Έχει νόημα (για Ελληνόφωνες εκκλησίες) μια τέτοια επιτροπή να συσταθεί εκτός του Πατριαρχείου; Π.χ. η Εκκλησία της Ελλάδος ή η Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας να δημοσιεύσει λίστα δικών τους εγκεκριμένων βιβλίων, ανεξάρτητα από το Πατριαρχείο. Νομίζω κάτι ανάλογο έγινε στη Ρουμανία παλαιότερα όπως αναφέρθηκε κάπου.

στ) Τί σημασία έχει για τους σύγχρονους ψάλτες η απόρριψη των ψαλτικών βιβλίων του Νικολάου πρωτοψάλτου, Σίμωνος Αβαγιανού, Νικολάου Παγανά και άλλων από Πατριαρχικές επιτροπές εφόσον στην πράξη χρησιμοποιούνται (κάποια από αυτά τουλάχιστον);

ζ) Θα έπρεπε κάθε νέα ψαλτική έκδοση να υποβάλλεται στο Πατριαρχείο πρίν δεί το φώς της δημοσιότητας (πρός εξέταση και έγκριση/απόρριψη, όχι απλά για προσθήκη στην Πατριαρχική βιβλιοθήκη);

η) Θα έπρεπε το επίσημο πρόγραμμα διδασκαλίας της Ψαλτικής (σχολών, ωδείων κτλ.) να καθορίζεται ή να εγκρίνεται από το Πατριαρχείο;

Σχετικά θέματα:

Υποχρεωτική καθιέρωση ωρισμένων μουσικών βιβλίων επί των αναλογίων
(όπου και τοποθετήθηκα προσωπικά)

Σίμων ή Σίμος Αβαγιανού;

«Μουσική Παιδαγωγία» Νικολάου Παγανά, Κωνσταντινούπολη, 1897

και θα υπάρχουν και άλλα.

 

[Π. Δαβίδ]

Καταθέτω την προσωπική μου άποψη:

δ) Θα έπρεπε να λειτουργεί και στις μέρες μας μια Πατριαρχική επιτροπή έγκρισης/απόρριψης ψαλτικών εκδόσεων και από ποιούς θα έπρεπε να αποτελούνταν;

Όχι, αυτό είναι θέμα των κατά τόπους Αυτοκεφάλων Εκκλησιών. Τι νὀημα θα είχε μια τέτοια επιτροπή για το Πατριαρχείο Μόσχας;

ε) Έχει νόημα (για Ελληνόφωνες εκκλησίες) μια τέτοια επιτροπή να συσταθεί εκτός του Πατριαρχείου; Π.χ. η Εκκλησία της Ελλάδος ή η Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας να δημοσιεύσει λίστα δικών τους εγκεκριμένων βιβλίων, ανεξάρτητα από το Πατριαρχείο. Νομίζω κάτι ανάλογο έγινε στη Ρουμανία παλαιότερα όπως αναφέρθηκε κάπου.

Το Ρουμανικό Πατριαρχείο από τον β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά ξεκίνησε την έκδοση μιας σειράς μουσικών βιβλίων με διπλή σημειογραφία (μια παράγραφος ψαλτική, μια παράγραφος πεντάγραμμο) των οποίων η χρήση παγιώθηκε σε όλους τους ναούς, δεδομένης και της έλλειψης άλλων ψαλτικών βιβλίων, πολλά από τα οποία είχαν εκδοθεί τον 19ο αι. με κυριλλικό αλφάβητο (ήταν μεν τότε η Ρουμανική σε χρήση αλλά γραφόταν με κυριλλικό αλφάβητο ότι σχετιζόταν με την εκκλησία) ή με παλαιότερες μορφές του Ρουμανικού αλφαβήτου και ήταν συνεπώς δύσχρηστα. Ακόμη και για τις πολυφωνικές εκκλησιαστικές χορωδίες εκδόθηκε βιβλίο με ρεπερτόριο. Τα βιβλία αυτά, προϊόντα μιας ομάδας ψαλτών, περιέχουν έργα διαφόρων Ρουμάνων ψαλτών αλλά και των επιμελητών της έκδοσης και είναι απλά και εύχρηστα. Ωστόσο α) περιέχουν συνθέσεις (ιδίως στους τόμους Μηνολογίου και Τριωδίου-Πεντηκοσταρίου) τελείως ανομοιογενείς μεταξύ των και β) έχουν εξώφθαλμα ορθογραφικά λάθη (πχ πεταστή και μετά ίσον! ). Από τα τέλη του περασμένου αιώνα και μετά έγιναν επανεκδόσεις "κλασσικών" ρουμανικών έργων, πάντοτε όμως με την ευλογία του Πατριαρχείου. Και στη Βουλγαρία τα ψαλτικά βιβλία εκδίδονται με ευλογία του Πατριαρχείου.

Πιστεύω λοιπόν ότι και η Εκκλησία της Ελλάδος ως αυτοκέφαλη εκκλησία θα έπρεπε να έχει κάποια επιτροπή για τις εκδόσεις ψαλτικών βιβλίων.

στ) Τί σημασία έχει για τους σύγχρονους ψάλτες η απόρριψη των ψαλτικών βιβλίων του Νικολάου πρωτοψάλτου, Σίμωνος Αβαγιανού, Νικολάου Παγανά και άλλων από Πατριαρχικές επιτροπές εφόσον στην πράξη χρησιμοποιούνται (κάποια από αυτά τουλάχιστον);

Καμία!

ζ) Θα έπρεπε κάθε νέα ψαλτική έκδοση να υποβάλλεται στο Πατριαρχείο πρίν δεί το φώς της δημοσιότητας (πρός εξέταση και έγκριση/απόρριψη, όχι απλά για προσθήκη στην Πατριαρχική βιβλιοθήκη);

Όχι για το λόγο που απάντησα και στο (δ).

η) Θα έπρεπε το επίσημο πρόγραμμα διδασκαλίας της Ψαλτικής (σχολών, ωδείων κτλ.) να καθορίζεται ή να εγκρίνεται από το Πατριαρχείο;

Όχι για το λόγο που απάντησα και στο (δ). Ωστόσο φρονώ ότι υπάρχει ανάγκη "εξορθολογισμού" της ύλης. Ως γνωστός πραγματιστής θεωρώ ότι πολλά από τα διδασκόμενα δεν χρησιμεύουν σήμερα πια στο μέσο ενοριακό ψάλτη. Οπωσδήποτε μπορεί να υπάρχει μια "μετεκπαίδευση" και ο δυνάμενος χωρείν χωρείτω.

ΥΓ Υπενθυμίζω ότι ο γράφων, παρά τα έτη που όταν διέμεινε στην Αγγλία ελογίσθη μετά του ποιμνίου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ήταν και παραμένει ακραιφνές μέλος της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος!

 

[SouthGortys]

Δημήτρη δεν απαντά το μήνυμά μου στα συγκεκριμένα ερωτήματά σου, αλλά γενικότερα θα πω δύο λόγια σύμφωνα με αυτά που έχω διαβάσει και που πιστεύω πως κάπως έτσι θα έχει η κατάσταση.
Η εκκλησία ως διοίκηση ήθελε να έχει τον έλεγχο όσο περισσότερο γίνεται των βιβλίων που κυκλοφορούσαν στην εποχή της. Αυτό μπορεί να γινόταν επειδή έχει ευθύνη για τις ψυχές των ανθρώπων και θα δώσει λόγο στο Θεό, ο κάθε κληρικός και πόσο μάλλον ο πατριάρχης. Έτσι όσο μπορούσαν απαγόρευαν βιβλία που πίστευαν πως δεν βοηθούν άμεσα στη σωτηρία της ψυχής. Ακόμα και γενικών γνώσεων όπως βιβλία μαθηματικών.
Πως τα απαγόρευαν; Τα έκαιγαν. Και όπως γραφει ο "Ξηροποταμινός" Καισάριος Δαπόντες τα βιβλία παραδίδονταν στις φλόγες από τους ίδιους τους συγγραφείς τους «ως έθος εστί τοις τοιούτοις».
Ακόμα όπως διαβάζω στο ίδιο άρθρο του κ. Πλεμμένου "ήταν αρκετά συνήθης πρακτική" για την ορθόδοξη εκκλησία του 18ου 19ου αιώνα η καύση των βιβλίων.
Με αυτά τα δεδομένα Δημήτρη πιστεύω πως δημιουργήθηκαν οι επιτροπές και με αυτά τα δεδομένα ενέκριναν ή απέρριπταν τα βιβλία.
Επειδή σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει, δεν βρίσκω σωστό να υπάρχουν τέτοιες επιτροπές. Μόνο φασαρία θα προκληθεί και τίποτα άλλο. Διακριτικά υπάρχει έγκριση και σήμερα. Όταν αγοράζω ένα βιβλίο που έχει στην αρχή γράμμα, συστατική επιστολή, σφραγίδα, οτιδήποτε από τον Πατριάρχη ή από τον αρχιεπίσκοπο ή ακόμα και από τον τοπικό επίσκοπο εμμέσως πλην σαφώς δηλώνει την έγκριση της εκκλησίας. Το ίδιο ακριβώς μπορεί να συμβαίνει τόσο στα μουσικά βιβλία ( που είναι και το θέμα μας) όσο και σε οποιοδήποτε άλλο. Μέσα από το Ψαλτολόγιον ΕΣΥ ξέρεις πολύ καλύτερα από τον καθένα μας πως είναι δύσκολο έως αδύνατο να υπάρξει κάποια επιτροπή που να εγκρίνει συγκεκριμένα ψαλτικά βιβλία. Υπάρχουν έντονες διαφωνίες μεταξύ ιεροψαλτών. Όταν παίρνουν οφίκια κάποιοι δάσκαλοι - ιεροψάλτες αυτομάτως αυτό δηλώνει και την αναγνώ ριση του έργου τους και στο συγγραφικό του μέρος. Σκέψου τι θα γινόταν στη ήδη δύσκολη κατάσταση που βρίσκεται η εκκλησία μας να υπήρχαν απαγορεύσεις και απορρίψεις ...

 

[karandreas lazaros]

Έχω την εντύπωση πως κάθε Μητρόπολη της Ελλαδικής Εκκλησίας έχει συστήσει επιτροπή της οποίας η ευθύνη έχει να κάνει με τις εκδόσεις μουσικών βιβλίων, ακρόασης ιεροψαλτών, παρέμβασης σε περιπτώσεις τετραφωνικής αποδόσεως των ύμνων ή άλλων τινών στοιχείων που αλλοιώνουν το ύφος γενικότερα του μέλλους. Η διαδικασία για την έγκριση έκδοσης μουσικού βιβλίου έχει ως εξής: Ο συγγραφέας ενημερώνει τη Μητρόπολη για το πρός έκδοση βιβλίο, κατόπιν ενημερώνεται η επιτροπή η οποία συνεδριάζει και αποφαίνεται για την έγκριση ή απόρριψη του πονήματος. Ενημερώνεται ο συγγραφέας ο οποίος παραλαμβάνει απ'τον Μητροπολίτη επιστολή έγκρισης ή απόρριψης που στην περίπτωση έγκρισης αναρτάται στις πρώτες σελίδες του βιβλίου. Πρίν απορριφθεί ένα βιβλίο, γίνονται συστάσεις στον συγγραφέα και επανεξετάζεται η υπόθεση. Αυτή είναι η συνήθης διαδικασία και η πεπατημένη θα έλεγα. Τυγχάνει να είμαι μέλος τέτοιας επιτροπής στη Μητρόπολη Νεαπόλεως. Ενδεχομένως κάποια Μητρόπολη να λειτουργεί διαφορετικά, το γενικό πλαίσιο πάντως είναι αυτό και καλό είναι να ακολουθήται.

 

[tsak77]

Π. Λάζαρε, σίγουρα είναι καλό να ακολουθούν οι Μητροπόλεις παραδείγματα τέτοια όπως αυτή που ανήκετε, αλλά δυστυχώς δεν συμβαίνει παντού. Εύχομαι ο κανόνας να αντιπροσωπεύει τέτοιες λογικές και την ανευθυνότητα σε τέτοια ζητήματα να διεκδικούν ελάχιστες Μητροπόλεις, αν και προσωπική μου εκτίμηση (εύχομαι λανθασμένη) είναι ότι μάλλον το αντίθετο συμβαίνει δυστυχώς...