Νομίζω ότι συζητούμε δύο διαφορετικά πράγματα.
α) Για το αν η εκκλησιαστική μας μουσική μπορεί να εκτελεστεί σε συναυλία με αμιγώς καλλιτεχνική έννοια δεν εκφέρω άποψη τώρα και νομίζω ότι το θέμα έχει συζητηθεί ή θα άξιζε αρκετά να συζητηθεί.
β) Για το αν η εκκλησιαστική μας μουσική μπορεί να είναι
μυστικιστική, έχω να πω ότι ναι μεν δεν υφίσταται τέτοια μουσική (τουλάχιστον με τέτοιο τίτλο) καθ' ημάς, αλλά νομίζω ότι εδώ παγιδευόμαστε στον εσφαλμένο και παροδηγητικό τίτλο του φεστιβάλ : δεν πρόκειται για "Φεστιβάλ μυστικιστικής μουσικής", αλλά για "Φεστιβάλ μουσικής του θρησκευτικού μυστικισμού".
Για το (πιθανό) ερώτημα "αν η ορθοδοξία μπορεί να ενταχθεί στον χώρο του θρησκευτικού μυστικισμού" δεν είμαι θεολόγος, αλλά μπορώ να υποθέσω ότι ένας λόγος για τον οποίο η λέξη
μυστικισμός (δικαιολογημένα) εγείρει συχνά καχυποψία είναι γιατί συνδέεται στο νου μας με μορφές αποκρυφισμού και μυστικοπάθειας. Αλλά σε θεολογικά συμφραζόμενα είναι κοινότατη η χρήση του όρου
ορθόδοξος μυστικισμός, όπως και
μυστική θεολογία και δεν έχουν καμία σχέση με αποκρυφισμό, μυστικοπάθεια, υπερβατικότητα, διαλογισμό κ.λπ.. Έχουν αντίθετα σχέση με το
μυστήριο και τη
μυσταγωγία.
Για να μη μιλώ εγώ αναλυτικότερα επ' αυτών, αντιγράφω από
εδώ, από το βιβλίο του Αθανασίου Ι. Δεληκωστόπουλου, "Ελληνικός στοχασμός και χριστιανική συνείδηση" τα ακόλουθα λίαν διαφωτιστικά (υπογραμμίσεις δικές μου):
Ο άνθρωπος είτε αισθάνεται το θείον ως κάτι το υψηλόν και μεγαλειώδες, το οποίο γεννά στην ψυχή του ιερό δέος, είτε βιώνει το θείον ως κάτι συγγενικό προς αυτόν, προς το οποίο τρέφει αισθήματα αγιότητος και ποθεί να ενωθεί . Ο μυστικισμός είναι φαινόμενο που απορρέει από το δεύτερο, ως ανωτέρω, είδος του θρησκευτικού βιώματος. Αποτελεί μία από τις μορφές θρησκευτικότητος και συναντάται σε όλους τους λαούς, όλων των εποχών. Κατά την ουσιαστική έννοια του μυστικισμού πρόκειται περί άρσεως της διαιρέσεως μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου, μεταξύ ψυχής και Θεού, ανθρωπίνου Εγώ και θείου Συ, περί καθαρώς πνευματικών μέσων, ως είναι η ψυχική συγκέντρωση και περισυλλογή και η προσευχή. Με τον τρόπο αυτό λαμβάνει χώρα έκσταση, έξοδος της ψυχής από τον κόσμο των αισθήσεων και άνοδος, δηλ. συνάντηση της ψυχής με το Θεό. Με τον μυστικισμό αυτό συνδέεται και ορισμένη μορφή γνώσεως, η οποία εκπροσωπείται από τον Πλάτωνα και τον Αυγουστίνο, όπως θα δούμε πιο κάτω στο οικείο κεφάλαιο περί Αυγουστίνου. Είναι η άμεση, χωρίς τη μεσολάβηση της νοήσεως, γνώση, το απ' ευθείας βίωμα, η διαίσθηση, η ενόραση. Ο σκοπός του μυστικισμού είναι ο ίδιος με τον της θρησκείας. Ας σημειωθεί ότι ο μυστικισμός είναι η άμεση μετάθεση από την περιοχή του βεβήλου στο μακάριο κόσμο του αγίου ή του θείου, άμεση μετάσταση στους κόλπους του απέραντου, όπου ο άνθρωπος αισθάνεται και τον εαυτό του ως απόλυτο, απέραντο και ολοκληρωμένο. Η πραγματικότης του πόθου του για ένωση ή συγχώνευση με τη θεότητα, γεννά στη ψυχή μακαριότητα. Το βίωμα αυτό είναι άρρητο, ανέκφραστο, ανεκδιήγητο. Το εκφράζει μόνο το φαινόμενο της ιεράς σιγής. Κάτι τέτοιο είχε συμβεί με τους μαθητές που συνάντησαν τον Κύριο στο δρόμο προς Εμμαούς. Ο μυστικισμός αποτελεί τα βαθύτατα ψελλίσματα της μυχιαιτάτης ευσεβείας. Δι' αυτό ακριβώς είναι και πηγή μεγάλων δημιουργιών στην περιοχή της φιλοσοφίας, της θρησκείας και της τέχνης.
Στα πλαίσια αυτής της ερμηνείας λοιπόν δεν είναι καθόλου μεμπτό να μιλούμε για
ορθόδοξο μυστικισμό, ο οποίος είναι μια από τις μορφές
μυστικισμού (υπάρχει και ο ινδουϊστικός, ο μουσουλμανικός κ.λπ.). Η συμμετοχή στα πλαίσια ενός τέτοιου φεστιβάλ σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει αποδοχή των όρων και προϋποθέσεων μυστικισμού των άλλων θρησκειών (όπως και η συμμετοχή σε ένα φεστιβάλ θρησκευτικής μουσικής, κοινότατο φαινόμενο, δεν θα σήμαινε ποτέ κάτι τέτοιο).