Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
(αναδημοσιεύω κείμενό μου από εδώ. Χρόνια πολλά!)
________________
το "ἄψυχον βρέτας" και οι Βρετανοί ~
“ΒΡΕΤΑΣ” στην αρχαιότητα είναι το ομοίωμα (συνήθ. θεού). Γράφει π.χ. ο Αισχύλος (Εὐμεν. 242 ):
Ο λογιότατος Σύρος ποιητής και θεολόγος του Βυζαντίου Ιωάννης Δαμασκηνός (που χρησιμοποιούσε συχνά αρχαιοπρεπείς λέξεις) αναφέρει τη λέξη αυτή, μεταξύ άλλων, σε έναν επίκαιρο ύμνο της Πεντηκοστής αναφερόμενος στο χρυσό ομοίωμα του Ναβουχοδονόσορα:
Άψυχο ομοίωμα, φτιαγμένο από χρυσό. (Πόσο έντονη αντίθεση, το "χρυσοκαμωμένο" με το "άψυχο"...).
Ο Ιωάννης Δαμασκηνός εδώ αναφέρεται στην εμβληματική ιστορία των τριών Παίδων (3ο κεφάλαιο του Δανιήλ), σύμφωνα με την οποία ο βασιλιάς Ναβουχοδονόσορας δημιούργησε ένα χρυσό ομοίωμά του και στα εγκαίνια του διέταξε όλους να το προσκυνήσουν. Μάλιστα, το σύνθημα για να γίνει αυτό θα ήταν ένα «σύμφωνον μέλος ὀργἀνων» (δηλ. σύμφωνος, ταυτόχρονος ήχος πολλών οργάνων μαζί).
Η συνέχεια είναι γνωστή. Τρεις νεαροί Εβραίοι (οι τρεις παίδες) αρνήθηκαν να υπακούσουν και έτσι ρίχτηκαν στην κάμινο του πυρός. Η φωτιά όμως τους άφησε αβλαβείς και ξεχύθηκε ολόγυρα και έκαψε τους Χαλδαίους που ήσαν γύρω από την κάμινο.
Θέλοντας λοιπόν ο Ι. Δαμασκηνός να περιγράψει την αντίθεση ανάμεσα στην προσκύνηση ενός άψυχου ειδώλου και την προσκύνηση του αληθινού τριαδικού Θεού, την οποία φανέρωσε η “χάρις τοῦ Παρακλήτου” (δηλ. του Αγίου Πνεύματος), γράφει τα εξής:
Η λέξη “βρέτας” με τον καιρό χάθηκε (αφού μαζί με τα ομοιώματα θεών που σταδιακά εξέλιπαν από τον ελλαδικό χώρο, χάθηκαν και οι αντίστοιχες λέξεις) και μάλιστα δεν άφησε κανένα παράγωγο. Υπάρχει όμως ένα ενδιαφέρον ίχνος της λέξης. Είναι το όνομα “Βρετανός”.
Το όνομα είναι χωρίς αμφιβολία κελτικής αρχής, έχοντας ως αφετηρία κάποιο θέμα *Pritan-, συνδεόμενο με κελτική λέξη που σημαίνει «σχήμα, μορφή» (πβ. ουαλικό “pryd”, με την ίδια σημασία). Οι Έλληνες το άκουσαν (πιθανόν λόγω των εμπορικών επαφών με τη Νότια Ακτή της Βρετανίας) και το μετέφεραν στην πατρίδα τους ως “Βρετανική (νήσος)”. Γράφει ο Αριστοτέλης (Περί κόσμου, 393b.11-14)
Έχει λοιπόν υποτεθεί ότι το κελτικό *Pritan είναι συγγενές προς το αρχ. “βρέτας” και σήμαινε πιθανόν «τους ζωγραφισμένους», από τη συνήθεια των αρχαίων Bρετανών (όπως και πολλών αρχαίων λαών) να στολίζουν το σώμα τους με χρώματα και εικόνες. Κάτι δηλαδή σαν το σημερινό τατουάζ.
Δεν σημαίνει ότι το “βρέτας” έδωσε το “Βρετανός” (διότι οι Έλληνες το όνομα το άκουσαν, δεν το επινόησαν), αλλά το “βρέτας” είναι ομόρριζο με την κελτική λέξη που οδήγησε στο “Βρετανός” (έναν τύπο *Pritan) –ίσως μάλιστα να επηρέασε τη μετατροπή του π σε β.
Στη συνέχεια το “Βρετανική (νήσος)” το εισήγαγαν οι Ρωμαίοι ως “(insula) Britannica”, και για συντομία “Britannia”, από όπου προήλθαν τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά ονόματα για τους Βρετανούς.
________________
❝πρόσειμι δῶμα καὶ βρέτας τὸ σόν͵ θεά❞
(«έρχομαι, θεά, στον ναό και στο ιερό σου ομοίωμα»)
Ο λογιότατος Σύρος ποιητής και θεολόγος του Βυζαντίου Ιωάννης Δαμασκηνός (που χρησιμοποιούσε συχνά αρχαιοπρεπείς λέξεις) αναφέρει τη λέξη αυτή, μεταξύ άλλων, σε έναν επίκαιρο ύμνο της Πεντηκοστής αναφερόμενος στο χρυσό ομοίωμα του Ναβουχοδονόσορα:
❝Το χρυσότευκτον άψυχον β ρ έ τ α ς ❞
Άψυχο ομοίωμα, φτιαγμένο από χρυσό. (Πόσο έντονη αντίθεση, το "χρυσοκαμωμένο" με το "άψυχο"...).
Η συνέχεια είναι γνωστή. Τρεις νεαροί Εβραίοι (οι τρεις παίδες) αρνήθηκαν να υπακούσουν και έτσι ρίχτηκαν στην κάμινο του πυρός. Η φωτιά όμως τους άφησε αβλαβείς και ξεχύθηκε ολόγυρα και έκαψε τους Χαλδαίους που ήσαν γύρω από την κάμινο.
Θέλοντας λοιπόν ο Ι. Δαμασκηνός να περιγράψει την αντίθεση ανάμεσα στην προσκύνηση ενός άψυχου ειδώλου και την προσκύνηση του αληθινού τριαδικού Θεού, την οποία φανέρωσε η “χάρις τοῦ Παρακλήτου” (δηλ. του Αγίου Πνεύματος), γράφει τα εξής:
❝Σύμφωνον ἐθρόησεν ὀργάνων μέλος,
Σέβειν τὸ χρυσότευκτον ἄψυχον β ρ έ τ α ς.
Ἡ τοῦ Παρακλήτου δὲ φωσφόρος Χάρις,
Σεβασμιάζει τοῦ βοᾶν, Τριάς μόνη,
Ἰσοσθενής, Ἄναρχος, εὐλογητός εί❞.
(“Σέβω” και “σεβασμιάζω” είναι περίπου συνώνυμα, σημαίνουν «αποδίδω σέβας, τιμή». "Ἐθρόησεν" σημαίνει "ήχησε, κραύγασε").Το όνομα είναι χωρίς αμφιβολία κελτικής αρχής, έχοντας ως αφετηρία κάποιο θέμα *Pritan-, συνδεόμενο με κελτική λέξη που σημαίνει «σχήμα, μορφή» (πβ. ουαλικό “pryd”, με την ίδια σημασία). Οι Έλληνες το άκουσαν (πιθανόν λόγω των εμπορικών επαφών με τη Νότια Ακτή της Βρετανίας) και το μετέφεραν στην πατρίδα τους ως “Βρετανική (νήσος)”. Γράφει ο Αριστοτέλης (Περί κόσμου, 393b.11-14)
❝Ἐν τούτῳ νῆσοι μέγισται τυγχάνουσιν οὖσαι δύο͵ Βρεττανικαὶ
λεγόμεναι͵ Ἀλβίων καὶ Ἰέρνη [..] ὑπὲρ τοὺς Κελτοὺς κείμεναι❞
Έχει λοιπόν υποτεθεί ότι το κελτικό *Pritan είναι συγγενές προς το αρχ. “βρέτας” και σήμαινε πιθανόν «τους ζωγραφισμένους», από τη συνήθεια των αρχαίων Bρετανών (όπως και πολλών αρχαίων λαών) να στολίζουν το σώμα τους με χρώματα και εικόνες. Κάτι δηλαδή σαν το σημερινό τατουάζ.
Δεν σημαίνει ότι το “βρέτας” έδωσε το “Βρετανός” (διότι οι Έλληνες το όνομα το άκουσαν, δεν το επινόησαν), αλλά το “βρέτας” είναι ομόρριζο με την κελτική λέξη που οδήγησε στο “Βρετανός” (έναν τύπο *Pritan) –ίσως μάλιστα να επηρέασε τη μετατροπή του π σε β.
Στη συνέχεια το “Βρετανική (νήσος)” το εισήγαγαν οι Ρωμαίοι ως “(insula) Britannica”, και για συντομία “Britannia”, από όπου προήλθαν τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά ονόματα για τους Βρετανούς.
Last edited: