Σχολιάστηκε ο όρος "γραφικότητες" που χρησιμοποίησα για το ανωτέρω παράθεμα από το Θεωρητικό του Καρά. Και απαντώ αμέσως:
1) Το να θεμελιώνει κανείς "κλάδους" ήχων με βάση 1-2 συγκεκριμένα μέλη είναι έξω από τη λογική της εκκλησιαστικής οκταηχίας. Πιθανόν να είναι πιο συμβατό με τη θεωρία των μακαμιών.
2) Δεν τεκμηριώνεται πουθενά στις πηγές και στα ακούσματα που έχουμε ότι έχει άλλα διαστήματα ο "χρωματικός λέγετος" (8-14-8) και άλλα ο δεύτερος (7,5-16-6,5). [Δεν υπάρχει "χρωματικός λέγετος", αφού ο λέγετος είναι β΄ διατονικός, αλλά ας αφήσουμε αυτό το σόφισμα στην άκρη]. Όπως δεν τεκμηριώνεται και το ότι το "Τον Δεσπότην" χρησιμοποιεί τετράχορδο δ΄ ήχου και όχι β΄ (!!!). Αλλά και να τεκμηριώνεται (κανείς δεν τα ξέρει όλα), θα έπρεπε να αναφέρεται η τεκμηρίωση για κάτι τόσο ρηξικέλευθο.
3) Ο χαρακτηρισμός "πρωτόβαρυς, υπό την απατηλήν μορφήν χρωματικού λεγέτου, καταλήγων εις τον άσχετον προς αυτόν δίφωνον του πρώτου" δεν είναι σοβαρός από μουσικοθεωρητική άποψη. Άλλο είναι το να περιγράφεις την "μη κανονικότητα" ενός μέλους και άλλο να χαρακτηρίζεις έναν "ήχο" κατ' αυτόν τον τρόπο.
4) Κλίμακα "βαρέως τετραφώνου" (η μεσαία στο διάγραμμα) με διατονικά διαστήματα και μόνιμη δίεση στον Γα δεν υφίσταται. Πρόκειται περί θεωρητικού κατασκευάσματος. Ποιο μέλος ανήκει σε αυτόν τον ήχο;
Θα μπορούσα να συνεχίσω, αλλά νομίζω ότι είμαι σαφής.
1. Πολλά θα είχα να σου πώ γι' αυτό (αν έχεις την διάθεση να μάθεις κι από μένα κάτι), και για την λογική της οκτωηχίας και της πολυηχίας κλπ, πολλά που έχω πει σε μαθήματά μου και έχω και ηχητικά, αλλά είναι πολύ μεγάλα και δεν μπορώ να τα ανεβάσω, ούτε βέβαια να τα γράψω τώρα. Πάντως σε παραπέμπω στον Βουδούρη, τ. 15 (αναφέρεται και η λέξη "κλάδος") και σταχυολογώ:
σ. 174: Περί του χρωματικού μέλους του Πρώτου ήχου με βάσιν Κε" "Ο πρώτος ήχος έχει και
κλάδον...." (με βάση μόνο το "Τον τάφον σου")
σ. 192: "περί του χρωματικού μέλους του Πρώτου ήχου με βάσιν Πα" (με βάση απλώς τον χρωματισμό κάποιων στίχων στον Πολυέλεο "Δούλοι Κύριον" του Ιωάννου Πρωτ. σε Α'.
σ. 201: "Περί του εναρμονίου κλάδου του Πρώτου ήχου με βάσιν Πα" (ΟΚ, αυτός έχει κάπως περισσότερα μέλη)
σ. 278: "Περί του χρωματικού κλάδου του Τετάρτου ήχου με βάσιν Δι" (ναί, πολλά μέλη, αλλά "επικεντρωμένα" κατά βάσιν σε ένα είδος. Ο Καράς απλώς τον ονομάζει "χρωματικό λέγετο" επειδή τελειώνει στο Βου. Πιθανόν όχι τόσο επιτυχής, αλλά έχει κάποια λογική)
σ. 281: Περι του μέλους Νενανώ του Τετάρτου ήχου": ...Το μέλος του
κλάδου τούτου..." (με βάση μόνο το "Κατεπλάγη Ιωσήφ" και το "Κύριε των δυνάμεων". Το δεύτερο το χαρακτηρίζει αυτός ως Δ΄και το τελειώνει στο Δι)
σ. 317: "Περί του χρωματικού κλάδου του Πλαγίου του Πρώτου ήχου": "Ο πλάγιος του πρώτου ήχος έχει και χρωματικόν
κλάδον, σύμφωνα προς τον οποίον κατασκευάζει
ωρισμένα μέλη αυτού". Εννοεί τον φθορισμό με φθορά Β' ή πλ΄Β'. Στην πρώτη περίπτωση το μόνο παράδειγμα είναι το Αλληλουιάριον του Θεοδούλου, εξηγηθέν παρά Ιωάννου Τραπ., το οποίο όμως ευρίσκεται στα χφφ ως Βαρύς η Πρωτόβαρυς, όπως σημειώνει και ο Καράς.
σ. 321: "Έτερος χρωματικός κλάδος του Πλαγίου του Π΄ρωτου ήχου με βάσιν Κε [φθορά Β' ήχου]" (για το "Χριστός ανέστη" μόνο. Άντε, υπάρχει και το "Σε την υπέρ νούν").
σ. 387:
"Περί του χρωματικού κλάδου του Βαρέως ήχου με βάσιν Ζω [φθορά Β΄ ήχου]". Αναφέρει μόνο δύο μέλη ότι ψάλλονται σ' αυτόν τον κλάδο: "Τον δεσπότην " και "Άνωθεν".
σ. 412: "Περί του χρωματικού κλάδου του Πλαγίου του Τετάρτου ήχου με βάσιν Νη". "... εις την αρχήν [της Δοξολογίας Γρηγορίου] ο διδάσκαλος [Γρηγόριος] σημειώνει ήχος πλάγιος του τετάρτου χρωματικός". Περί του "Σουζινάκ" δηλ.. Πόσο πολλά μέλη έχει;
Είναι μήπως και ο Βουδούρης "γραφικός";
2.Έχω ήδη γράψει ότι δεν συμφωνώ μ' αυτά. Δεν ονομάζω όμως "γραφικό" όποιον έχει άλλη γνώμη από μένα, και μάλιστα όταν είναι άνθρωπος που έχει μελετήσει πολλά.
3. Όπως σου έγραψα, περιμένω τον δικό σου, σοβαρό χαρακτηρισμό και τη δική σου σοβαρή μουσικοθεωρητική άποψη.
Επί του συνημμένου στην ουσία δεν άπάντησες.
4. Απ' όσο γνωρίζω, τουλάχιστον ο Μισαηλίδης, όπως ο ίδιος λέει, σ' αυτήν γράφει το Χερουβικό του του Βαρέως, ίσως και άλλα μέλη του. Και σ' αυτήν ψάλλουν πολλοί (ίσως όχι "πατριαρχικοί" ή "αξιόπιστοι", αλλά ψάλλουν).