Φίλτατε Νίκο, συμφωνώ με όσα αναφέρεις σε προηγούμενο ποστ σου. Δεν απορρίπτω την παράδοση της εκκλησίας εγώ αυτό που απλά λέω είναι πως στην σύγχρονη εποχή επειδή[...]
Θυμάμαι χαρακτηριστικά την πρώτη συνέντευξη του μακαριστού Χριστοδούλου στον κύριο Χατζηνικολάου και ο δημοσιογράφος ρωτάει τον μακαριστό "Ποια είναι η άποψή σας για τον γάμο των επισκόπων και γενικότερα των υψηλόβαθμων στελεχών της εκκλησίας;"
Ο μακαριστός απαντά "η αγαμία των ανωτέρων κληρικών έχει αποφασιστεί από οικουμενική σύνοδο, στην σύγχρονη εποχή είναι δύσκολο εως αδύνατο να συνέλθει νέα οικουμενική σύνοδος για να το αλλάξει αυτό, ακόμη και μια πανορθόδοξη σύνοδος δεν έχει κατα το εκκλησιαστικό δίκαιο την βαρύτητα να αλλάξει κάτι τέτοιο, τώρα αν με ρωτάτε προσωπικά αν θα ήθελα να αλλάξει θα σας απαντούσα, ναι"
Αυτό κατα την αποψή μου είναι το πρόβλημα της εκκλησίας σήμερα.
Αγαπητέ Βασίλειε.
Χαίρομαι καταρχήν που αποστασιοποιείσαι από τον κάθετο χαρακτηρισμό ως "αιρετικής" και "αντιθεολογικής" της θέσης της μη ψαλμωδίας των γυναικών στην ορθόδοξη λατρεία. Άλλο να εκφραστεί κανείς προσεκτικά, όπως εκφράστηκε ο μακαριστός Χριστόδουλος λέγοντας
"Αυτή είναι η παράδοση μας, τη δέχομαι αλλά προσωπικά θα ήθελα ν' αλλάξει", βάζοντας έτσι πάνω από το προσωπικό του εγώ τη θέση της εκκλησίας, και άλλο να αποδοκιμάζει (με βαριές εκφράσεις μάλιστα) θέσεις γνωστές στην παράδοση, εκφρασμένες ακόμα και μέσα από οικουμενικές συνόδους. Αφού λοιπόν τα βρήκαμε ως εδώ (θέλω να πιστεύω...), πάμε να δούμε κατά πόσο οι σημερινοί καιροί δικαιολογούν κάποια αλλαγή στην έως τώρα παράδοση.
...Γιατί βλέπωντας οι πατέρες οτι κάτι δεν πάει καλά, δημιουργείται μια αίρεση, κατι δυσλειτουργεί, έχουν γεννηθεί κάποιες απορίες στο ποίμνιο, συνεδρίαζαν για να το επιλύσουν, να αλλάξουν κάτι όλοι μαζί συλλογικά. Στην σύγχρονη εποχή αυτό έχει χαθεί. Δεν έχει αλλάξει τίποτα στην εκκλησία εδώ και 1000 χρόνια, δεν τολμάει κανείς να το αλλάξει γιατί όλοι φοβούνται. Βλέπουν το παράλογο, βλέπουν οτι αυτό δεν συμβαδίζει με την συγχρονη πραγματικότητα αλλά φοβούνται να το αλλάξουν.
Θίγεις ένα γενικότερο θέμα. Δεν θα μπω σε αυτή τη λογική, αλλά θα περιοριστώ σ' αυτό που συζητάμε. Το θέμα λοιπόν είναι εάν σήμερα κάτι είναι "παράλογο" και "εκτός πραγματικότητας" στην εκτέλεση της ψαλμωδίας από το ανδρικό φύλο. Ας αρχίσουμε από τα εύκολα: αν π.χ., όπως ανέφερε κάποιος, οι μόνοι άντρες που υπάρχουν στην εκκλησία και ψέλνουν είναι δύο θεοφάλτσοι, τότε προκαλείται πλέον σύγχυση στην προσευχή. Κι επειδή σκοπός της ψαλμωδίας είναι η προσευχή, είναι καλύτερα (γνώμη μου) να ψάλει μια γυναίκα που γνωρίζει πέντε πράγματα. Από αυτό όμως δεν συνεπάγεται φυσικά ότι η γυναίκα θα μπορεί να ανεβαίνει οποιαδήποτε στιγμή σε οποιοδήποτε ψαλτήρι και να έχουμε καταστάσεις όπως
αυτή... Άλλο να πάρεις μια ειδική συνθήκη κάτω από την οποία θα μπορούσε η γυναίκα να ψάλει κι άλλο αυτό το πράγμα να το κάνεις γενικό κανόνα. Γιατί όμως δεν μπορεί η παρουσία της γυναίκας να είναι γενικός κανόνας; Ας το δούμε και πάλι με γνώμονα -τι άλλο- το σκοπό της ψαλμωδίας, που είναι η προσευχή. Είχες γράψει πιο πριν ότι
vasilis said:
Όταν υπάρχει ένας νόμος στο κράτος υπάρχει και ενα σκεπτικό πίσω από αυτό, απαγορεύεται να σκοτώσεις γιατί στερείς την ζωή από κάποιον άνθρωπο την οποία δεν μπορείς να ξαναδώσεις και τον στερείς από την οικογένειά του και από το κοινωνικό σύνολο γενικότερα, στην περίπτωση της ψαλμωδίας από γυναίκες που είναι το κόλλημα; Αυτό θέλω να καταλάβω αλλά δεν με βοηθάτε.
και
vasilis said:
στην σύγχρονη εποχή που οι άνθρωποι είναι πιο ανοιχτοί στις διαπροσωπικές σχέσεις, που οι γυναίκες εξελίχθηκαν, απέκτησαν δικαιώματα και βλέπουν με άλλο μάτι πια την σχέσή τους με το άλλο φύλο και εφόσον εμφανιστούν στο αναλόγιο κόσμια ντυμένες και μη προκλητικά συντρέχει ο ίδιος λόγος να μην ψάλλουν όπως τότε;
Φυσικά και υπάρχουν λόγοι στους οποίους βασιζόμενη η εκκλησία δεν επέτρεψε την ενεργό συμμετοχή των γυναικών στην ψαλμωδία και τους αναφέρει πολύ ωραία ο Π.Ν. Τρεμπέλας στη σελίδα
αυτή από το analogion.net, την οποία παρέθεσα και προηγουμένως ,και είναι οι εξής:
α.Τοῦτο, πρὸς τὴν ἱερὰν σεμνότητα τῶν ἐν τοῖς ἱεροῖς ναοῖς συναθροίσεων ἀπᾷδον καὶ τὴν γυναῖκα εἰς κοινὸν στόχον τῶν βλεμμάτων τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ πληρώματος ἅπαντος ἐπικαθῖζον, δὲν ἐγένετό ποτὲ ἀνεκτὸν ἐν τῇ ἀρχαίᾳ Ἐκκλησίᾳ.
και
β.Συμμετοχὴ τῆς γυναικὸς ἐν χορῷ πρὸς ἀποτέλεσιν καὶ σύνθεσιν ἁρμονίας πλουσιωτέρας καὶ θελκτικωτέρας, ἐν τῇ ὁποίᾳ ἡ σαφὴς καὶ εὐκρινὴς τοῦ τόνου τῆς γυναικείας φωνῆς διάκρισις ἑλκυστικώτερον καὶ εὐπαθέστερον καθιστᾷ τὸ ψαλλόμενον ᾆσμα, εἶνε ἐντελῶς καὶ ἐξ ὁλοκλήρου ἄγνωστος πρὸς τὴν ἐκκλησ. ἀρχαιότητα καὶ δὲν ὐπερβάλλει τις χαρακτηρίζων ταύτην ὡς καινοτομίαν ἀπαραδειγμάτιστον πολλοὺς ἐγκρύπτουσαν κινδύνους καὶ εἰς πολλὰ δυναμένην νὰ ὁδηγήσῃ σκάνδαλα.
Δηλαδή:
Το ανδρικό φύλο συνδέθηκε με τη σοβαρότητα και τη στιβαρότητα που θα πρέπει να δείχνουμε στην προσευχή στις συναθροίσεις "εν τοις ιεροίς ναοίς". Αυτό θα πρέπει να καταλάβεις ότι είναι
σχηματικό. Δεν σημαίνει δηλαδή ότι μια γυναίκα δεν μπορεί να είναι σοβαρή και στιβαρή στην προσευχή (το αντίθετο μάλιστα συμβαίνει στις μέρες μας, θα έλεγα...), για τον ίδιο λόγο που ο Θεός διάλεξε το ανδρικό φύλο να κατέβει στη γη και λόγω αυτού μόνο άνδρες γίνονται ιερείς. Όμως η μεγαλύτερη αγία, ως γνωστόν, που μάλιστα κανένας άνδρας δεν φτάνει ούτε το μικρό της δαχτυλάκι, είναι η Παναγία μας. Έτσι και στην ψαλμωδία: για να στο δώσω να καταλάβεις, η αντρική φωνή από τη φύση της δεν προσδίδει
επιφανειακά έναν τόνο κύρους και σοβαρότητας κατά την ομιλία; Ακόμα, όταν ακούς ένα τραγούδι, η αντρική φωνή δεν είναι πιο βαριά από τη γυναικεία; Εκτός από τη Σωτηρία Μπέλου, πόσες άλλες βαριές γυναικείες φωνές έχεις ακούσει; (δε μιλάμε για γυναίκες που καπνίζουν αβέρτα... Αλλά και πάλι, σύγκρινέ της με άντρες που καπνίζουν αβέρτα!)
Όμως κατά την ομιλία ή το τραγούδι, δεν υπάρχει λόγος ν' ακούμε μόνο σοβαρές και βαριές φωνές. Θέλουμε λίγο και τη γλύκα... (ειδικά για το τραγούδι, πήγαινε
εδώ ν' ακούσεις κάτι Τουρκάλες να πάθεις την πλάκα σου!). Αλλά στην προσευχή επιζητούμε κάτι το σταθερό, σοβαρό, στιβαρό. Κι όταν είμαστε μόνοι μας, αυτό μπορούμε να το διαμορφώσουμε. Όταν όμως η προσευχή μας είναι κοινή και συνδέεται με
οπτικές και ακουστικές παραστάσεις τρίτων, θα πρέπει οι παραστάσεις αυτές να μας διευκολύνουν και όχι να μας αποτρέπουν. Το άκουσμα μιας γυναικείας φωνής και η θέα μιας γυναικείας παρουσίας προξενούν επιφανειακά στον καθένα διαφορετικά συναισθήματα από το άκουσμα μιας αντρικής φωνής και τη θέα μιας αντρικής παρουσίας.
Αυτά ίσχυαν πάντα και ισχύουν και σήμερα που
"οι γυναίκες εξελίχθηκαν, απέκτησαν δικαιώματα και βλέπουν με άλλο μάτι πια την σχέσή τους με το άλλο φύλο...".
Δε μιλάμε, Βασίλειε, για το συναίσθημα του ανθρώπου σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή. Εκεί όντως οι γυναίκες
"εφόσον εμφανιστούν κόσμια ντυμένες και μη προκλητικά" δεν τραβούν την προσοχή. Όμως στην προσευχή πρέπει να έχεις το νου σου στο Θεό.
Ο,τιδήποτε λοιπόν εξωτερικό ερέθισμα σου αποσπά το νου, η εκκλησία δεν θα πρέπει να το ενθαρρύνει. Μη μου πεις ότι αισθάνεσαι το ίδιο αν είναι μπροστά σου μια ομάδα ανδρών ή μια ομάδα γυναικών... (γι' αυτό και δεν αποτελεί διάκριση εις βάρος των γυναικών οι χωριστές θέσεις στην εκκλησία, αφού σκοπό έχουν τη διευκόλυνση της προσευχής και τη μη απόσπαση της προσοχής από άτομα του άλλου φύλου). Πόσο μάλλον να τη δεις στο ψαλτήρι ή στο ιερό... Μόνο μερικοί άγιοι είχαν φτάσει σε τέτοια μέτρα που έβλεπαν τον άνθρωπο ουδέτερα, είτε ήταν άνδρας είτε γυναίκα (νομίζω για τον γέροντα Ιωσήφ τον Ησυχαστή το είχα διαβάσει, τρομερό πραγματικά μόνο που το σκέφτεσαι!).
Το γυναικείο φύλο είναι το ωραίο φύλο, όπως και να το κάνουμε. Στην προσευχή όμως δεν επιζητούμε το επίγειο, αλλά το ουράνιο κάλλος. Η γυναικεία φωνή είναι πιο γλυκιά και μαλακή από την ανδρική, όπως και να το κάνουμε. Στην προσευχή όμως δεν θέλουμε ο νους μας να σκέφτεται τη γλύκα της φωνής (γι' αυτό κι αν προσέξεις το παραδοσιακό ψαλτικό ύφος, είτε αγιορείτικο είτε πατριαρχικό, είναι σεμνό και μεγαλοπρεπές ταυτόχρονα, με τέτοια φωνητικά γυρίσματα και ποικίλματα που δίνουν τον τόνο των λέξεων που πρέπει να ακουστούν στον πιστό για να προσευχηθεί και όχι γλυκανάλατο). Γι' αυτούς λοιπόν τους λόγους, δηλ. τον τόνο της γυναικείας φωνής και την εμφάνιση της γυναίκας, που συνδέονται με την ίδια τη φύση της γυναίκας, η εκκλησία έκρινε ότι θα διευκολυνόταν καλύτερα η προσευχή αν δεν ανέβαιναν οι γυναίκες στο ψαλτήρι.
Το ότι σήμερα έχουν αλλάξει τα πράγματα
στον κόσμο και οι σχέσεις ανδρών και γυναικών είναι σε πιο "χαλαρά" πλαίσια, δεν αποτελεί λόγο να ενθαρρύνει την ανάπτυξη τέτοιων σχέσεων η εκκλησία κατά τη διάρκεια της θείας λατρείας: όσο χαλαρά κι αν αντιμετωπίζεις το άλλο φύλο, πάντως το αντιμετωπίζεις. Όμως στην προσευχή δεν θα πρέπει να έχεις το νου σου στο άλλο φύλο ούτε χαλαρά, αλλά μόνο στο Θεό. Και μια γλυκιά φωνή από το ωραίο φύλο σε αποσπά πολύ περισσότερο από μια σοβαρή φωνή ενός άνδρα με ράσο. Το ότι δεν καταφέρνει σήμερα σχεδόν κανένας να προσευχηθεί απερίσπαστος, δεν σημαίνει ότι πρέπει να το αποκλείσουμε και ως στόχο: "άγιοι γίνεσθαι", αυτός είναι ο σκοπός μας. Ας μην χαλαρώσει λοιπόν η εκκλησία σε πρακτικές που έχουν σκοπό να μας το θυμίζουν αυτό.
Στα γυναικεία μοναστήρια τώρα που αναφέρεις, η εμφάνιση είναι ίδια με την ανδρική, δηλ. οι μοναχές φορούν ράσο κι έχουν καλυμμένη την κεφαλή. Όσο αφορά τώρα τις φωνές, είναι σαφώς γυναικείες, αλλά το ύφος είναι σχετικά απλό: δεν δίνουν βάρος στη γλύκα της φωνής αλλά στα βυζαντινά γυρίσματα (πρέπει τουλάχιστον...) Και οι καλύτερες μάλιστα (για μένα) είναι αυτές που η φωνή τους είναι και κάπως πιο βαριά. Εκεί πραγματικά ακούς διαφορά στο ψάλσιμο, είναι άλλη αίσθηση. Δεν είναι βέβαια πάντα έτσι, αλλά μην συγκρίνεις κιόλας την ατμόσφαιρα του μοναστηριού μ' αυτήν του ενοριακού ναού: με το που μπαίνεις στο μοναστήρι έχεις την αίσθηση ότι είσαι ήδη σε τόπο προσευχής. Μπαίνοντας στο ναό δεν αισθάνεσαι και τόσο τραγική διαφορά απ' ότι με το υπόλοιπο περιβάλλον του μοναστηριού. Στην πόλη όμως η προσευχητική αίσθηση πρέπει να κερδηθεί: έρχεσαι από τον κόσμο, που είναι... στον κόσμο του
, μπαίνοντας ακούς τη θεία Λένα να φωνάζει που κάνουν φασαρία τα μωρά, μετά η κυρά Κατίνα μαλώνει με την κυρά Μαριγούλα για το ποια θ' αρπάξει την καρέκλα να κάτσει μπροστά... Ε, αν δεις και γυναίκα να ψάλει τελείωσε το παιχνίδι...
Αυτά τα... ολίγα. Ελπίζω να σε βοήθησα, έστω και ελάχιστα, να καταλάβεις το σκεπτικό. Κρίμα που τα γράφω πάντως εγώ αυτά, έχω την αίσθηση ότι υπάρχουν πολύ πιο αρμόδιοι από μένα να σου τα εκθέσουν.