29. «Ὁ ἐξ ὑψίστου κληθείς»: έξοχο δείγμα ποιητικής συμμετρίας

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Ὁ ἐξ ὑψίστου κληθείς, οὐκ ἀπ' ἀνθρώπων,
ὅτε τὸ ἐπίγειον σκότος ἠμαύρωσε
τοὺς ὀφθαλμοὺς σοῦ τοῦ σώματος, τῆς ἀσεβείας
δημοσιεῦον τὴν σκυθρωπότητα,
τότε τὸ οὐράνιον, φῶς περιήστραψε
σῆς διανοίας τὰ ὄμματα, τῆς εὐσεβείας
ἀνακαλύπτον τὴν ὡραιότητα·
ὅθεν ἐπέγνως τὸν ἐξάγοντα
φῶς ἐκ σκότους Χριστὸν τὸν Θεον ἡμῶν,
ὃν ἱκέτευε σῶσαι, καὶ φωτίσαι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.


Πιστεύω ότι η πιο βασική δομική αρχή της υμνολογίας είναι η συμμετρία. Δηλαδή ο υμνογράφος χτίζει το κείμενό του έχοντας στην άκρη του μυαλού του κάποιου είδους αντιστοιχία (ομοιότητας ή αντίθεσης) που θέλει να δημιουργήσει ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους όρους (ακουστική, οπτική, σημασιολογική, συντακτική, ή και όλα αυτά μαζί).

Στο εν λόγω προσόμοιο αυτή η τεχνική φτάνει όντως σε μια κορύφωση. Παραθέτω τα συμμετρικά ζεύγη χωρίς σχόλια.

1593418630936.png
 

antonios

Αετόπουλος Αντώνιος
Εξαιρετικό σχόλιο με πολλές και σημαντικές προεκτάσεις. Στο τροπάριο αυτό αναδεικνύεται έξοχα μία εξαιρετικά συνήθης τεχνική στην σύνθεση των ύμνων. Και είναι εντυπωσιακό πως η τεχνική- όλα αυτά που ανέφερε ο Γιώργος Μ. για τη συμμετρική σύνθεση, ακουστική, οπτική, σημασιολογική, συντακτική, ή και όλα αυτά μαζί – γίνεται τέχνη και, κυρίως, θεολογία. Όλα τα αυτά τα σχήματα της συμμετρικής παράθεσης όρων, που εμφανίζονται συνήθως ως κάποιου είδους «αντιθέσεις» (βλέπε ενδεικτικά και στον πρώτο τόμο της «Βυζαντινής Υμνογραφίας» του Αλέξανδρου Κορακίδη, σ. 204 περί Αντιθέσεως (Contrapositio)) με πιο χαρακτηριστικά τα πολύ συχνά απαντώμενα «Ότε… τότε…», αλλά και άλλα, όπως το έξοχο από κάθε άποψη δοξαστικό των Χριστουγέννων «Αυγούστου μοναρχήσαντος», έχουν μια διαρκή αναφορά στη διαλεκτική σχέση μεταξύ Ιστορίας και Βασιλείας, για το θεολογικό βάθος της οποίας δεν είμαι ο κατάλληλος να επεκταθώ.

Θα περιοριστώ να πω πως και από πλευράς μουσικής ανάπτυξης η επισήμανση αυτή έχει μεγάλη σημασία.
 
Last edited:

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Εξαιρετικό σχόλιο με πολλές και σημαντικές προεκτάσεις. Στο τροπάριο αυτό αναδεικνύεται έξοχα μία εξαιρετικά συνήθης τεχνική στην σύνθεση των ύμνων. Και είναι εντυπωσιακό πως η τεχνική- όλα αυτά που ανέφερε ο Γιώργος Μ. για τη συμμετρική σύνθεση, ακουστική, οπτική, σημασιολογική, συντακτική, ή και όλα αυτά μαζί – γίνεται τέχνη και, κυρίως, θεολογία. Όλα τα αυτά τα σχήματα της συμμετρικής παράθεσης όρων, που εμφανίζονται συνήθως ως κάποιου είδους «αντιθέσεις» (βλέπε ενδεικτικά και στον πρώτο τόμο της «Βυζαντινής Υμνογραφίας» του Αλέξανδρου Κορακίδη, σ. 204 περί Αντιθέσεως (Contrapositio)) με ποιο χαρακτηριστικά τα πολύ συχνά απαντώμενα «Ότε… τότε…», αλλά και άλλα, όπως το έξοχο από κάθε άποψη δοξαστικό των Χριστουγέννων «Αυγούστου μοναρχήσαντος», έχουν μια διαρκή αναφορά στη διαλεκτική σχέση μεταξύ Ιστορίας και Βασιλείας, για το θεολογικό βάθος της οποίας δεν είμαι ο κατάλληλος να επεκταθώ.

Θα περιοριστώ να πω πως και από πλευράς μουσικής ανάπτυξης η επισήμανση αυτή έχει μεγάλη σημασία.
Εξαιρετικό σχόλιο, Αντώνη, σε ευχαριστούμε πολύ -όπως και για την παραπομπή!

Μια σημείωση: το απόλυτο απαύγασμα της συμμετρικής σύνθεσης -νομίζω ανά τους αιώνες- είναι ο Ακάθιστος Ύμνος.
 

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
Ίσως παρεξηγηθώ αν πω ότι δεν είναι ολόκληρη η υμνογραφία υψηλή τέχνη. Αν μπορούσα να το προσδιορίσω στατιστικά, θα έλεγα ότι ένα 70% χαρακτηρίζεται από μεγάλη στερεοτυπία -ειδικά οι κανόνες. Υπάρχουν κανόνες που θα μπορούσαν να ταιριάζουν σε όλους τους αγίους, δεν αναφέρουν τίποτα σχετικό με τον βίο του αγίου, παρά μόνο ακολουθούν γενικά εγκωμιαστικά μοτίβα.
Αν όμως αυτό είναι κακό για μια τέχνη με αμιγώς αισθητικό προσανατολισμό, δεν είναι κακό για μια λατρευτική τέχνη. Διότι εκεί η στερεοτυπία βοηθάει την οικείωση με υμνογραφικά σχήματα και τύπους, και εν τέλει εξυπηρετεί την προσευχή. Επιτελεί λοιπόν άριστα τον σκοπό της.

Ωστόσο, υπάρχει και ένα 30% (χονδρικά) της υμνογραφίας , που με όρους καθαρά αισθητικούς εγγίζει τα όρια της υψηλής τέχνης. Και ένα 10% από αυτό, που είναι αριστουργηματικό....

Τα έγραψα όλα αυτά, για να πω ότι το προσόμοιο αυτό, ανήκει σε αυτό το 10%. Και δεν είναι μόνο η συμμετρία, είναι πολλά ακόμα. Ακόμα και η γραμματική απόκλιση, της μεγαλοπρεπούς ονομαστικής Ὁ ἐξ ὑψίστου κληθείς, που λειτουργεί ως κλητική.

ΥΓ Μακάρι κάποια μέρα να δημιουργούσαμε από κοινού μια ανθολογία της υμνογραφίας που θα περιείχε αυτό το 10%....
 

petrosgrc

Πέτρος Γαλάνης
Αν πάντως θελήσω να γίνω λίγο λεπτολόγος και να διυλίσω τον κώνωπα, μπορούμε να βρούμε μία μικρή αδυναμία στο εν λόγω τροπάριο στη λέξη "περιήστραψε" όπου παρατηρείται χασμωδία, ένα φαινόμενο στο οποίο εγώ τουλάχιστον έχω μια ευαισθησία. Γενικά πάντως, η ακολουθία των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου είναι μία εκ των αρτιότερων αισθητικά μέσα στο εορτολόγιο. Είτε τα προσόμοια είτε τα ιδιόμελα είτε οι κανόνες διέπονται από ισορροπία και αρμονία, χωρίς υπερβολές και με αίσθηση του μέτρου. Το απαύγασμα όλων πάντως θεωρώ ότι είναι το Δοξαστικό των Αίνων όπου με τη σύνθεση του Πέτρου του Πελοποννησίου αναδεικνύεται η πλήρης αρμονία λόγου και μέλους κατά τα αρχαιοελληνικά πρότυπα.
 
Top