Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
Η φράση αυτή είναι από το απολυτίκιο του αγίου Φανουρίου. Το παραθέτω ολόκληρο:
Α. Πάντα έβρισκα μια ασάφεια και ασυμμετρία στο εν λόγω απολυτίκιο. Συγκεκριμένα:
Ασφαλώς και τα δύο εννοούνται, αν κάποιος έχει γενικότερη εποπτεία του τροπαρίου, το οποίο συνάπτει σε κοινή δοξολογία τον ουρανό και τη γη.
1. Ευφημούν οι άγγελοι (αφού ἐπίγειον πανήγυριν νῦν ἑορτάζει φαιδρῶς, Ἀγγέλων πολίτευμα)
2. Η εκκλησία επίσης ευφημεί (αφού το ίδιο κάνουν οι άγγελοι, και αφού Οὐράνιον ἐφύμνιον ἐν γῇ τελεῖται λαμπρῶς).
Το απολυτίκιο είναι ένα καλό παράδειγμα για το πόσο φυσική ήταν η αίσθηση της ροής του κειμένου στην κλασική υμνογραφία σε σχέση με τη νεότερη. Δηλαδή ο υμνογράφος του 8ου αιώνα (λ.χ.) είχε έμφυτη την αίσθηση της συμμετρίας η οποία υπηρετεί τη σαφήνεια. Τα δύο αυτά πάνε μαζί. Στη νεότερη υμνογραφία χρειάζεται προσπάθεια για να επιτευχθεί αυτό, διότι δεν υπάρχει εξ ίσου φυσική αίσθηση της γλώσσας και του ρυθμού. (Φυσικά, δεν σημαίνει ότι δεν επιτυγχάνεται στο τέλος η φυσικότητα, και υπάρχουν θαυμάσια νεότερα υμνογραφήματα).
Β. Από την άλλη, δεν μπορεί κάποιος να μη θαυμάσει στο παραπάνω απολυτίκιο το υπέροχο μοτίβο του συνεορτασμού γης και ουρανού, το οποίο βεβαίως απαντά σε αρκετούς ύμνους, αλλά νομίζω περισσότερο υπαινικτικά. Πιστεύω ότι αυτό το μοτίβο είναι μια πατερική κληρονομιά, καθώς απαντά κυρίως σε πατερικούς εορταστικούς λόγους, και δη σε προοίμιά τους. Τυχαία έπεσα σε ένα εξαιρετικό τέτοιο απόσπασμα από τον άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο (Ὁμιλίαι εἰς τὸν Ὀζίαν, καὶ εἰς τὸ «Εἶδον τὸν Κύριον», Α΄ 45-46) και θα ήθελα να σας το παραθέσω. (Δεν κρύβω μάλιστα ότι αυτή ήταν κυρίως η ευκαιρία να γράψω για το απολυτίκιο, του οποίου όμως το νόημα από παλιά με απασχολούσε).
«Οὐράνιον ἐφύμνιον ἐν γῇ τελεῖται λαμπρῶς,
ἐπίγειον πανήγυριν νῦν ἑορτάζει φαιδρῶς, Ἀγγέλων πολίτευμα.
Ἄνωθεν ὑμνωδίαις, εὐφημοῦσι τούς ἄθλους,
κάτωθεν Ἐκκλησία τήν οὐράνιον δόξαν·
ἥν εὗρες πόνοις καί ἄθλοις τοῖς σοῖς, Φανούριε ἔνδοξε».
Α. Πάντα έβρισκα μια ασάφεια και ασυμμετρία στο εν λόγω απολυτίκιο. Συγκεκριμένα:
1. Ἄνωθεν ὑμνωδίαις, εὐφημοῦσι τούς ἄθλους: Ποιοι ευφημούν; Λείπει το υποκείμενο.
2. κάτωθεν Ἐκκλησία τήν οὐράνιον δόξαν· Τι κάνει η εκκλησία; Λείπει το ρήμα.
Ασφαλώς και τα δύο εννοούνται, αν κάποιος έχει γενικότερη εποπτεία του τροπαρίου, το οποίο συνάπτει σε κοινή δοξολογία τον ουρανό και τη γη.
1. Ευφημούν οι άγγελοι (αφού ἐπίγειον πανήγυριν νῦν ἑορτάζει φαιδρῶς, Ἀγγέλων πολίτευμα)
2. Η εκκλησία επίσης ευφημεί (αφού το ίδιο κάνουν οι άγγελοι, και αφού Οὐράνιον ἐφύμνιον ἐν γῇ τελεῖται λαμπρῶς).
Το απολυτίκιο είναι ένα καλό παράδειγμα για το πόσο φυσική ήταν η αίσθηση της ροής του κειμένου στην κλασική υμνογραφία σε σχέση με τη νεότερη. Δηλαδή ο υμνογράφος του 8ου αιώνα (λ.χ.) είχε έμφυτη την αίσθηση της συμμετρίας η οποία υπηρετεί τη σαφήνεια. Τα δύο αυτά πάνε μαζί. Στη νεότερη υμνογραφία χρειάζεται προσπάθεια για να επιτευχθεί αυτό, διότι δεν υπάρχει εξ ίσου φυσική αίσθηση της γλώσσας και του ρυθμού. (Φυσικά, δεν σημαίνει ότι δεν επιτυγχάνεται στο τέλος η φυσικότητα, και υπάρχουν θαυμάσια νεότερα υμνογραφήματα).
Β. Από την άλλη, δεν μπορεί κάποιος να μη θαυμάσει στο παραπάνω απολυτίκιο το υπέροχο μοτίβο του συνεορτασμού γης και ουρανού, το οποίο βεβαίως απαντά σε αρκετούς ύμνους, αλλά νομίζω περισσότερο υπαινικτικά. Πιστεύω ότι αυτό το μοτίβο είναι μια πατερική κληρονομιά, καθώς απαντά κυρίως σε πατερικούς εορταστικούς λόγους, και δη σε προοίμιά τους. Τυχαία έπεσα σε ένα εξαιρετικό τέτοιο απόσπασμα από τον άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο (Ὁμιλίαι εἰς τὸν Ὀζίαν, καὶ εἰς τὸ «Εἶδον τὸν Κύριον», Α΄ 45-46) και θα ήθελα να σας το παραθέσω. (Δεν κρύβω μάλιστα ότι αυτή ήταν κυρίως η ευκαιρία να γράψω για το απολυτίκιο, του οποίου όμως το νόημα από παλιά με απασχολούσε).
῍Ω τῶν τοῦ Χριστοῦ δωρημάτων! ῎Ανω στρατιαὶ δοξολογοῦσιν ᾿Αγγέλων· κάτω ἐν ἐκκλησίαις χοροστατοῦντες ἄνθρωποι
τὴν αὐτὴν ἐκείνοις ἐκμιμοῦνται δοξολογίαν. ῎Ανω τὰ Σεραφὶμ τὸν τρισάγιον ὕμνον ἀναβοᾷ· κάτω τὸν αὐτὸν ἡ τῶν ἀνθρώπων
ἀναπέμπει πληθύς· κοινὴ τῶν ἐπουρανίων καὶ τῶν ἐπιγείων συγκροτεῖται πανήγυρις· μία εὐχαριστία, ἓν ἀγαλλίαμα, μία εὐφρόσυνος χοροστασία.
