Τί σημαίνει ο όρος «καταβασία»; («ψάλλομεν στιχηρὰ προσόμοια τὰς β' καταβασίας τοῦ ἀποστόλου»)

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


«Εἰς τὸ Κύριε ἐκέκραξα ἱστῶμεν στίχους f' καὶ ψάλλομεν στιχηρὰ προσόμοια τὰς β' καταβασίας τοῦ ἀποστόλου» (μηναῖο Ἀπριλίου 1818 σ. 120 (25-4)).
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
«Εἰς τὸ Κύριε ἐκέκραξα ἱστῶμεν στίχους f' καὶ ψάλλομεν στιχηρὰ προσόμοια τὰς β' καταβασίας τοῦ ἀποστόλου» (μηναῖο Ἀπριλίου 1818 σ. 120 (25-4)).
Εὐχαριστοῦμε.
Ποία ἡ ἔννοια τοῦ ὅρου ἐδῶ; Νομίζω ὅτι ἐννοεῖ τίς δύο ὁμάδες στιχηρῶν (ἀπό 3 τροπάρια) πού ὑπάρχουν παρακάτω (ἡ πρός τά κάτω πορεία), ἐκ τῶν ὁποίων καλεῖται ὁ ψάλτης νά ἐπιλέξει ἄν θά πεῖ 3 τῆς ἑορτῆς καί 3 τοῦ ἀποστόλου ἤ καί τίς δύο «καταβασίες» ἤτοι τά 6 (3 + 3) τοῦ ἀποστόλου.
Σ᾿ ἕνα παμπάλαιο Ἀνθολόγιον πού ἔχω δέν ὑπάρχει ἡ δεύτερη τριάδα τῶν στιχηρῶν τοῦ ἀποστόλου Μάρκου.


 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


Στὴν προκειμένη περίπτωση καταβασία σημαίνει κατεβατό, ὅπως καὶ στὶς ἑπόμενες:
«Εἰς τὸ Κύριε ἐκέκραξα στίχους f' καὶ ψάλλομεν τὴν ἐκεῖσε καταβασίαν δευτεροῦντες αὐτά» (χφ. Λειμῶνος 10 μηναῖα Σεπτεμβρίου - Ὀκτωβρίου τοῦ ἔτους 1419 φ. 142v (21 - 9)).
«...στιχηρὰ προσόμοια τῆς ἁγίας δύο καταβασίας ἀνὰ τριῶν» (ὅπ. πρ. φ. 157r (24 -9)).
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
π. Μάξιμος;72100 said:

Νομίζω ὅτι ἐννοεῖ τίς δύο ὁμάδες στιχηρῶν...
δύο «καταβασίες» ἤτοι τά 6 (3 + 3) τοῦ ἀποστόλου.
δεύτερη τριάδα τῶν στιχηρῶν.


Στὴν προκειμένη περίπτωση καταβασία σημαίνει κατεβατό,
τὴν ἐκεῖσε καταβασίαν δευτεροῦντες αὐτά
δύο καταβασίας ἀνὰ τριῶν

Μήπως, λοιπόν, καί καταβασίες εἶναι ὁμάδα/ες τροπαρίων/εἱρμῶν καί μέ τόν ὅρο «καταβασία» ἐννοεῖται (ἀκόμη καί στό ΤΑΣ;) αὐτό πού σήμερα λέμε «καταβασίες» (πρβλ. ἐδῶ καί προηγούμενα);

 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής

Στήν σημερινή γλῶσσα ἐγώ θά ἀπέδιδα τόν ὅρο «καταβασία» μέ τή λέξη «κατεβασιά» (ὅπως μοῦ ὑπέμνησε καί ὁ Διονύσιος Ἀνατολικιώτης).

Προσωπικῶς σχεδόν ἔχω πεισθεῖ ὅτι ὁ ὅρος «καταβασία» ἔχει σχέση μέ τήν ὁμοῦ ψαλμωδία τῶν εἱρμῶν τῆς κωνσταντινουπολίτικης παράδοσης, ὅπως ἀναλύεται ἀπό τόν Διονύσιο στούς Διαλόγους τῆς Συμβολῆς πού παραπέμπω στό προηγούμενο, καί δέν ἔχει σχέση μέ τήν μοναδική ἑρμηνεία τοῦ ὅρου, ὅτι «καταβασίες» καλοῦνται ἐπειδή ἐψάλλοντο στό μέσον τοῦ ναοῦ, ὅπου κατέβαιναν οἱ ψάλτες ἀπό τά στασίδια τους, τήν ὁποία θεωρῶ ἐλλιπῆ καί λίγο ὡς πολύ ἄσχετη. Δέν ἦταν αὐτή ἡ τάξη πάντοτε καί παντοῦ.

 
Last edited:

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
«τροπάριον ἦχος δ’, καταβασία τοῦ ἁγίου ἀποστόλου καὶ εὐαγγελιστοῦ Μάρκου»

(τυπικὸ μεγάλης Ἐκκλησίας θ’-ι’ αἰ (D Ι σ. 66· ὁμοίως σσ. 57, 101)).



«Ζήτει τὴν καταβασία τῆς τιμίας Ζώνης μηνὶ Ἰουλίῳ β’»

(χφ. Σινὰ 284 πραξαπόστολος ι’-ια’ αἰ. φ. 125v).



«Καταβασία. Ἦχος πλ. α’. Ποῖα φυλακὴ οὐκ ἔσχε σε δέσμιον...»

(ὑπακοὴ 29/6· χφ. ἁγ. Σάβα 70 μηναῖο Ἰουνίου ι’-ια’ αἰ. φ. 126v).



«Οἱ ψάλται τὴν καταβασίαν, τροπάριον, ἦχος βαρύς· Χαῖρε κεχαριτωμένη Θεοτόκε παρθένε»

(χφ. Δρέσδης Α-104 τυπικὸ Μεγάλης Ἐκκλησίας ια’ αἰ. ἀρχεῖο pdf σ. 78· ὅμοίως σσ. 82, 86, 99).



«ἀπὸ γ’ ᾠδῆς τὴν καταβασίαν τῆς ἑορτῆς Ὅτε τῇ ἐπιφανείᾳ σου, ὁ ψάλτης καὶ ὁ λαὸς μετὰ χειρονομίας»

(τυπικὸ Εὐεργέτιδος ιβ’ αἰ. σ. 390).



«Δεῖ δὲ εἰδέναι καὶ τοῦτο ὅτι αἱ στιχολογίαι τῶν ὡρῶν ψάλλονται κατὰ τὸν ἦχον τῶν προκειμένων αὐτῶν, ἤγουν ἐν μὲν τῇ πρώτῃ ὥρᾳ ἡ πρώτη καταβασία τῶν ἀλληλουιαρίων τοῦ πλαγίου β’ ἤχου, ἐν δὲ τῇ γ’ ἡ δευτέρα καταβασία τοῦ αὐτοῦ ἤχου, ἐν δὲ τῇ ἕκτῃ ἡ πρώτη καταβασία τοῦ δευτέρου ἤχου, ἐν δὲ τῇ θ’ ὥρᾳ ἡ πρώτη καταβασία τοῦ πλαγίου δ’ ἤχου, ἐν δὲ τῷ ὄρθρῳ εἰς τὰ γ’ καθίσματα τῶν στιχολογιῶν λέγομεν τὰ θ’ ἀλληλουιάρια τοῦ ἐνεστῶτος ἤχου»

(τυπικὸ Εὐεργέτιδος ιβ’ αἰ. σ. 514).



«κανόνες β’• ἡ πρώτη καταβασία τοῦ ἀναστασίμου εἰς ϛ’, καὶ τοῦ ἁγίου εἰς δ’»

(τυπικὸ Εὐεργέτιδος ιβ’ αἰ. σ. 571).



«κανόνες β’· ἡ πρώτη καταβασία τῶν ἀναστασίμων εἰς ϛ’, καὶ τοῦ παραλύτου ἦχος ὁ αὐτὸς εἰς η’»

(τυπικὸ Εὐεργέτιδος ιβ’ αἰ. σ. 573).



«κανόνες β’· ὁ σταυροαναστάσιμος, ἤτοι ἡ δευτέρα καταβασία τοῦ ἤχου, Ἆσμα καινὸν εἰς στ’, καὶ τοῦ ἁγίου εἰς δ’»

(τυπικὸ Εὐεργέτιδος ιβ’ αἰ. σ. 574).



«κανόνες β’· ἡ πρώτη καταβασία τῶν ἀναστασίμων τοῦ δ’ ἤχου εἰς ϛ’ πρὸς τὸ Θαλάσσης τὸ ἐρυθραῖον, καὶ τῆς Σαμαρείτιδος εἰς τὸν αὐτὸν ἦχον εἰς η’πρὸς τὸ Ὁ πατάξας Αἴγυπτον»

(τυπικὸ Εὐεργέτιδος ιβ’ αἰ. σ. 578).



«Εἰς τὸ Κύριε ἐκέκραξα στίχους στ’ καὶ ψάλλομεν τὴν ἐκεῖσε καταβασίαν δευτεροῦντες αὐτά»

(χφ. Λειμῶνος 10 μηναῖα Σεπτεμβρίου-Ὀκτωβρίου τοῦ ἔτους 1419 φ. 142v (21 - 9)).



«...στιχηρὰ προσόμοια τῆς ἁγίας δύο καταβασίας ἀνὰ τριῶν»

(χφ. Λειμῶνος 10 μηναῖα Σεπτεμβρίου-Ὀκτωβρίου τοῦ ἔτους 1419 φ. 157r (24 -9)). Ὁμοίως χφ. Βritish Library Additional 16398 μηναῖο Δεκεμβρίου τοῦ ἔτους 1460 φφ. 38r, 43v, 52r, 78r, 114r, 138r.



«Εἶτα ἀρχόμεθα τῶν καταβασιῶν κατ’ ἦχον, στιχηρὰ προσόμοια»

(χφ. Σινὰ 974 εὐχολόγιο τοῦ ἔτους 1510 νεκρώσιμος ἀκολουθία εἰς ἱερέα (Dmitrievskij τ. 2 σ. 671-672)).
 
Top