Προκαθορισμένα τονικά ύψη...

tsak77

Χρῆστος Τσακίρογλου
Μία τάση που παρατηρώ πολλάκις να διαφαίνεται, είναι το πως θεωρούνται κάποιες τονικότητες συγκεκριμένες και οι μόνες ορθές για την ψαλμώδηση κάποιων ύμνων ή ήχων, κάτι που προσθέτει ακόμη ένα στοιχείο στην προχειρότητα που αντιμετωπίζεται η ψαλτική από τους ίδιους εμάς τους εκπροσώπους της.
Για παράδειγμα, ο πρώτος ήχος πρέπει να ψάλλεται ψηλότερα της θεωρητικά καθορισμένης τονικότητάς του (Πα), για να θεωρείται "βαρβάτο" το ψάλσιμο, ειδάλλως όσο ωραία κι αν αποδωθεί, είναι "μισό". Είναι δυνατόν σε μία μουσική τέχνη στην οποίας ψάχνουμε τα μόρια με απίστευτη λεπτομέρεια για να καθορίσουμε τις κλίμακες, όπου γίνονται τόσες συζητήσεις περί του ρυθμού και του χρόνου της ψαλμωδίας, να μην έχουμε βάλει μέσα μας ότι οι ανθρώπινες φωνές χωρίζονται σε τονικές κατηγορίες και δεν είναι όλες οι ίδιες;
Στην ευρωπαϊκή μουσική, αυτά είναι καθορισμένα και ο καθένας τραγουδάει το κομμάτι που είναι γραμμένο για τη φωνή του. Φυσικά, εμείς δεν έχουμε την διάκριση των συνθέσεων, ώστε να έχουμε άλλες για υψίφωνους, αλλες για μεσόφωνους, άλλες για βαθύφωνους κλπ. αλλά έχουμε μία άλλη "ευκολία", η οποία στην κλασική μουσική δεν υπάρχει. Την μη ορισμένη (πρακτικά) και υποχρεωτική τονική ρύθμιση του μέλους θα ψάλλουμε. Δηλαδή, ουσιαστικά έχουμε την ελευθερία να ψάλλουμε το κάθε μάθημα από τον τόνο που μας βολεύει, έχοντας πάρει υπόψη μας την γενική τονική του έκταση.
Ένα παράδειγμα (το οποίο με ώθησε ουσιαστικά στο να ανοίξω το θέμα αυτό) είναι αυτό το άκουσμα του κ. Αγροκώστα. Έχουμε μάθει εκ παραδόσεως, ότι ο εν λόγω πολυέλεος "δεν ψάλλεται" σε μία τέτοια τονικότητα όπως το Ντο που χρησιμοποιεί ο εδώ ερμηνευτής. Είναι όμως δυνατόν, να μην συγκινήσει ένα τέτοιο άκουσμα, ή αν μη τι άλλο, να μην θεωρηθεί αξιοπρεπές ως ψαλμωδία και άσμα εκκλησιαστικό;
 
Last edited:

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Για παράδειγμα, ο πρώτος ήχος πρέπει να ψάλλεται ψηλότερα της θεωρητικά καθορισμένης τονικότητάς του (Πα), για να θεωρείται "βαρβάτο" το ψάλσιμο, ειδάλλως όσο ωραία κι αν αποδωθεί, είναι "μισό".

Δεν έχω ακούσει προσωπικά κάτι τέτοιο, αν και γενικά σε κάποια μέλη του Πρώτου ήχου (πχ. στιχηρά αίνων) συνειθίζεται η βάση να παίρνεται λίγο ψηλότερα από άλλα μέλη του ίδιου ήχου, ιδιαίτερα σε αυτά που ο ήχος κάνει καταλήξεις (πλαγιάζει) στο κάτω ΔΙ κατά τον τροχό. Πάντοτε όμως σχετικά με τον τόπο φωνής του ψάλτη.
 
Προσωπικά πιστεύω πως δεν τίθεται θέμα περί σταθερών τονικοτήτων. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί κάποιοι μπορεί να το ανάγουν σε αξίωμα. Πολύ σωστά ειπώθηκε από τον Χρίστο, πως πρέπει να βάλουμε μέσα μας καλά τον διαχωρισμό των τριών τόπων της φωνής. Με άλλα λόγια...."κάθε πουλί με τη λαλιά του"! Ο καλός ο ψάλτης πρέπει να γνωρίζει κατά την ταπεινή μου γνώμη, την έκταση της φωνής του, κι έτσι να καθορίζει την τονικότητα στην οποία θα εκτελέσει ένα κομμάτι, για να μην αναγκάζεται -κυρίως- να φωνάζει σε ψηλές θέσεις ή να αδυνατεί να τις εκτελέσει. Πρέπει να συνυπολογίζεται ασφαλώς η έκταση του κομματιού.
Αλλά και στην ευρωπαϊκή μουσική δεν είναι απόλυτο αυτό. Ένα κομμάτι σολ μινόρε, μπορώ εγώ να το κάνω λα ή φά αναλόγως της φωνής μου και να το πω. Άρα και πάλι η τονικότητα δεν είναι απόλυτη! Εκτός από τις όπερες, που γράφονται ειδικά κομμάτια για τενόρους , σοπράνο κτλ....Είναι σχεδόν πάντα απόλυτη στις ορχηστρικές εκτελέσεις. Μια συμφωνία του τάδε σε Σολ μινόρε, θα παιχτεί από όλες τις ορχήστρες του κόσμου σε Σολ. Και-κατά κανόνα-το ζεμπέκικο της ευδοκίας σε ρε μινόρε!! :wink:
Αλλά επειδή εμείς δεν είμαστε όργανα, και οι δικές μας χορδές άπαξ φθείρονται και διαπαντός (!) οφείλουμε να κανονίζουμε την τονικότητα στα μέτρα μας.
Στα βιβλία του Ε. Φαρλέκα δίνεται πολλή σημασία στις τονικότητες (αλλά και στην ρυθμική αγωγή). Ο Φαρλέκας τοποθετεί τον πρώτο ήχο στο Fa (κυρίως) και τον πλάγιο του Α΄ και του Β΄ στο Re. Για μένα αυτές είναι γενικά καλές βάσεις αλλά για άλλους μπορεί να μην είναι. Άμα είμαι μόνος μου μπορεί να τα πάρω και μισό ή ένα τόνο πάνω...αναλόγως κομματιού :D και αν ψάλλω με άλλους -ειδικά τον Α΄- ίσως χαμηλότερα.
Τί γινόταν όταν βάση του πρώτου ήταν κάποτε ο ΚΕ? Έψαλλαν τόσο ψηλά? Τα μικρόφωνα έκαναν τη διαφορά? Κάποτε ένα μέλος του φόρουμ μας, είπε: '' Όταν ανακαλύφθηκαν τα μικρόφωνα, ανακαλύφθηκαν και οι χαμηλές βάσεις!!":D

Α! Ίσως ταιριάζει τώρα αυτό που γράφω από κάτω....:D
 

dim.laskos

Λάσκος Δημήτριος
Το πρόβλημα νομίζω προκύπτει από την εμμονή μας να θεωρούμε ως αξίωμα μια συμβατική πρακτική: La=Κε=440Hz, πρακτική που βασίζεται στην ευρωπαϊκή θεωρία περί τονικότητας και κλιμάκων.
Ας μην ξεχνάμε ότι η ευρωπαϊκή (λεγόμενη κακώς κλασσική) μουσική είναι κυρίως οργανική και ως εκ τούτου οι "βάσεις" των μελωδιών και οι κλίμακες των μουσικών συνθέσεων πρέπει να είναι συγκεκριμένες και προκαθορισμένες.

Πάντως, επί του προκειμένου, την απάντηση στο ερώτημα όπως και σε τόσα άλλα τη δίνει με τον καλύτερο τρόπο η παράδοση. Τι λένε επί παραδείγματι οι παλαιότεροι θεωρητικοί επ' αυτού; Ασχολήθηκε κάποιος από αυτούς με το θέμα της τονικότητας των μελών; Η απάντηση είναι, ασφαλώς, ΝΑΙ.

Για του λόγου το αληθές παραθέτω χαρακτηριστικό απόσπασμα από την θεωρητική πραγματεία του Γαβριήλ ιερομονάχου:

"Περὶ ἐνάρξεως καλοφωνίας. Μετὰ ταῦτα ἔδοξέ μοι καὶ ἕφοδον ἐκθεῖναι, ἧτινί τις ἑπόμενος καλῶς ἂν τὰς καταρχὰς τῆς καλοφωνίας ποιοῖτο καὶ οὐδέποτε ἐξέλθοι ἐπὶ τοῦ πλέον τοῦ δέοντος, ἢ ἐπὶ τῷ ἄνω ἢ ἐπὶ τῷ κάτω…
Ταῦτα γοῦν πάντα ἔχων καθ’ ἑαυτὸν ὁ μέλλων καλοφωνήσαι, σκόπει μέχρι πόσων φωνῶν προέρχεται τὸ προκείμενον καλοφωνικόν, καὶ εἰ μὲν μέχρι τετραφωνίας ἢ πενταφωνίας γύμνασον τὴν φωνήν σου πρὸ τοῦ ἐλθεῖν τὸν καιρὸν τῆς καλοφωνίας καὶ ἀναβίβασον ταύτην ἐπὶ τὸ ὑψηλότερον.
Εἶτα ἐπιστρέψας κάτελθε μέχρι τῆς φωνῆς, ἧς μέλλεις ποιήσαι τὴν ἀρχὴν καὶ εἶτα κατάβαινε ἑτέραν μίαν καὶ οὕτως ἄρχου, διότι ἡ φωνὴ ἀεὶ προέρχεται λεληθότως. ἀλλὰ καὶ κρεῖτόν ἐστιν ἔχειν τὴν φωνὴν ἐλευθέραν ἢ ἀναγκάζεσθαι.
"

Ο Γαβριήλ, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί, μιλάει για τα καλοφωνικά μαθήματα.
Συμφωνώ! Σημειώνω μόνο ότι η καλοφωνία απαιτεί εμπειρία, εξαίρετα φωνητικά προσόντα κτλ, γι΄αυτό ίσως ο Γαβριήλ αναφέρεται μόνο στην ψαλμώδηση των καλοφωνικών μαθημάτων.

Νομίζω, εντούτοις, ότι η παραπάνω περικοπή θα μπορούσε να γενικευθεί και για τα άλλα είδη της μελοποιίας.
 
Last edited:

vaiacum

Ποιος είπε ότι ο Δημήτρης Μητροπάνος δεν ζει πια;;
Παντελίδης Ανδρέας;65674 said:
Με άλλα λόγια...."κάθε πουλί με τη λαλιά του"! Ο καλός ο ψάλτης πρέπει να γνωρίζει κατά την ταπεινή μου γνώμη, την έκταση της φωνής του, κι έτσι να καθορίζει την τονικότητα στην οποία θα εκτελέσει ένα κομμάτι, για να μην αναγκάζεται -κυρίως- να φωνάζει σε ψηλές θέσεις ή να αδυνατεί να τις εκτελέσει.

Κι αν ο δεξιός είναι υψίφωνος, ενώ ο αριστερός βαρύτονος (ή το αντίστροφο), τότε τι γίνεται;;; Ο ερωτών, επί παραδείγματι, είναι υπέρ-βαρύτονος, και σε τέτοια φωνητικά "ντέρμπι" την έχουν πληρώσει με το παραπάνω οι φωνητικές του χορδές :confused:

Δ. Καταραχιάς
 
Last edited:
Top