᾿Εκκλησιαστικὴ ᾿Αλήθεια Κωνσταντινουπόλεως

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Ἀνταποκρινόμενος σὲ ἀναφορὰ τοῦ Ν. Θεοτοκάτου γιὰ τὴν ὕπαρξη τῶν Πρακτικῶν τῆς Ἐπιτροπῆς στὴν Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια, ἔψαξα ἀλλὰ δὲν βρῆκα κάτι πολὺ συγκεκριμένο ἐκτὸς ἀπὸ αὐτὸ ποὺ ἤδη ἀνέβασα ἐδῶ.

Κατὰ τὴν ἔρευνά μου ὄμως συνάντησα ἄλλα ἐνδιαφέροντα μουσικολογικά δημοσιεύματα γιὰ τὴν Ἐπιτροπὴ, κατὰ κύριο λόγο τοῦ Ν. Στρ. Παγανᾶ ἀπὸ τὴν Λέσβο, μὰ καὶ ἄλλα καὶ τὰ ἀντέγραψα οὔτως ἤ ἄλλως.

Θὰ τὰ ἀνεβάζω σταδιακά.


ΕΑ 9 (1886)
 

Attachments

  • EA 9 1896.pdf
    3.2 MB · Views: 571
  • EA 12 1887-88.zip
    18.1 MB · Views: 325
  • EA 13 1888-89.zip
    5.4 MB · Views: 287
Last edited:

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Συνεχίζω μὲ ἄλλους δύο τόμους τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἀλήθειας, τὸν 15 (1891-92) καὶ τὸν 16 (1892-93).

Καὶ οἱ δύο περιέχουν δημοσιεύσεις τοῦ Ν. Παγανᾶ γιὰ τὶς ἐργασίες τῆς Ἐπιτροπῆς, διαστήματα, κλίμακες κλπ. Ὁ Δ. Σκρέκας πάντως μοῦ ἐπισήμανε ὅτι οἱ ἀπόψεις τοῦ Παγανᾶ ἀργότερα δὲν ἔγιναν δεκτὲς ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο.
 

Attachments

  • EA 15 1891-92.zip
    18.8 MB · Views: 265
  • EA 16 1892-93.zip
    5.9 MB · Views: 242

μάρκελλος

Μάρκελλος Πιράρ, Γενικός συντονιστής
Συνεχίζω μὲ ἄλλους δύο τόμους τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἀλήθειας, τὸν 15 (1891-92) καὶ τὸν 16 (1892-93).

Καὶ οἱ δύο περιέχουν δημοσιεύσεις τοῦ Ν. Παγανᾶ γιὰ τὶς ἐργασίες τῆς Ἐπιτροπῆς, διαστήματα, κλίμακες κλπ. Ὁ Δ. Σκρέκας πάντως μοῦ ἐπισήμανε ὅτι οἱ ἀπόψεις τοῦ Παγανᾶ ἀργότερα δὲν ἔγιναν δεκτὲς ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο.

Εὐσταθεῖ πλήρως ἡ ἐπισήμανσι τοῦ Δημήτρη Σκρέκα. Σὲ μία ἀπὸ τὶς συνεδριάσεις τοῦ Μουσικοῦ Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως, τὸ φθινόπωρο τοῦ 1902, ὁ Κωνσταντῖνος Ἀ. Ψάχος ἀνέγνωσε τὴν ''Τελευταία ἐπὶ τῆς θεωρίας τῆς μουσικῆς ἐπιστημονικὴ ἐργασία τοῦ Ἀνδρ. Σπαθάρη'', μετὰ τὰ ἑξῆς προλεγόμενα (Πηγή: Παράρτημα Ἐκκλησιαστικῆς Ἀληθείας (τ. 5ος, 1-11-1902).
«/σ. 141/Φιλόμουσοι κύριοι,
Φοβερόν τι ἐπ' ἐσχάτων ἐπιτελεῖται ἐπὶ τῶν περισσοτέρων συζητήσεων τῶν γενομένων ἐπὶ τῆς θεωρίας τῆς ἐκκλ. ἡμῶν μουσικῆς. Ἀναμίγνυνται πολλοί, ὅλως ἀπείρως αὐτῆς ἔχοντες ἢ καὶ ἁπλῶς μόνον κατ' ὄνομα ταύτην γνωρίζοντες. Ἄλλοι πλανώμενοι ἔξω τοῦ περιβόλου αὐτῆς ζητοῦσι καὶ ἄλλους νὰ παραπλανήσωσι διὰ τῆς μεθόδου τῶν θορύβων καὶ τῶν ἀριθμητικῶν παρατάξεων. Ἄλλοι τέλος εὐκαιρίαν κατάλληλον πρὸς ἐπίδειξιν ἐπιζητοῦντες, συρράπτουσιν ἔνθεν κἀκεῖθεν μουσικάς τινας φράσεις καὶ ἐννοίας, δι' ὧν προσφέρουσιν εἰς τὸ δημόσιον τῆν ὅλως ἄχαριν ἀνθοδέσμην των. Τὸ πρᾶγμα εἶναι φοβερὸν βεβαίως διὰ τὴν τέχνην· φοβερώτερον ὅμως καθίσταται, ὅταν οἱ ἁρμόδιοι οὐ μόνον δὲν πατάσσουσιν αὐτούς, ἀλλὰ τοὐναντίον ἀμφιρρέπουσι καὶ αὐτοί, ἀμφιταλαντεύονται, ἔστιν ὅτε δὲ καὶ προσκλίνουσιν εἰς προσωπικὰς φιλίας. Τὸ ἀστεῖον ὅμως εἶναι ὅτι κατὰ τὴν ἀνεμοζάλην ταύτην εὑρίσκει τὴν θύραν τῆς φυγῆς ἡ ἀλώπηξ.
Οὕτως, ὅταν κατὰ Ἀπρίλιον τοῦ παρελθόντος ἔτους ἐξ ἀφορμῆς διατριβῆς τινος τοῦ ὀθωμανοῦ μουσικοῦ Κιαζὴμ βέη, γράψαντος περὶ τῶν διαστημάτων τῆς εὐρωπαϊκῆς καὶ ὀθωμανικῆς μουσικῆς, εἶχον δημοσιεύσει ἐγὼ ἐν τῇ ''Νέᾳ Ἐφημερίδι'' μικρὰν πραγματείαν, δι' ἧς ἀπεδείκνυον τῷ Κιαζὴμ βέῃ τὸ σφαλερὸν τῆς θεωρίας τοῦ κ. Ν. Παγανᾶ, ἐπανειλημμένως καταδικασθείσης ὑπό τε τῆς Μουσικῆς Ἐπιτροπῆς καὶ τοῦ ἡμετέρου Συλλόγου, ὁ κ. Παγανᾶς ἐπειράθη νὰ ἀπαντήσῃ τότε πρὸς τὰ γραφέντα ὑπ' ἐμοῦ καὶ πρὸς ὅσα ἐν μέρει ὁ Κιαζὴμ βέη ἤλεγξεν αὐτόν, δημοσιεύσας ἅπαξ ἔτι τὴν γνωστὴν θεωρίαν του.
(…) ὁ διδάσκαλος τοῦ Γένους Ἀνδρέας ὁ/σ. 142/Σπαθάρης (…) συνέγραψε χάριν κυρίως τῶν ὀθωμανῶν μουσικῶν σοφωτάτην πραγματείαν, ἀναιροῦσαν ἐπιστημονικῶς καὶ μετὰ πολλῆς τῆς χάριτος τὴν ὑφ' ἡμῶν τότε ἐν γενικαῖς γραμμαῖς ἀναιρεθεῖσαν θεωρίαν τοῦ κ. Παγανᾶ, τὴν συνισταμένην εἰς ἀνακριβῆ διαίρεσιν τῆς μουσικῆς κλίμακος εἰς 24 τέταρτα (…)»

Στὴν πραγματεία του αὐτὴ (σ. 143-152), ὁ Ἀνδρέα Σπαθάρη, μεταξὺ ἄλλων κατηγορεῖ τὸν Ν. Παγανᾶ γιὰ ἔλλειψι ἀριθμητικῆς ὀξύτητος ὁράσεως, συγχαίρει τὸν Κιαζὴμ βέη «ἐπὶ ἀρχαιομαθείᾳ» καὶ συλληπᾶται τὸν κ. Παγανᾶν «ἐπὶ ἀμαθείᾳ»· «ὁ κ. Παγανᾶς εἶναι θιασώτης καὶ θαυμαστὴς τῆς συγκράσεως καὶ ἀρέσκεται νὰ διαιρῇ τὸ διάστημα δια πασῶν εἰς 24 ἴσα μόρια ὕψους. Ὁ κ. Παγανᾶς δηλ. ὡς μουσικὸς εἶναι διπλοκλειδοκύμβαλον». Ἐν κατακλείδι, ὁ Ἀ. Σπαθάρης συμβουλεύει τὸν κ. Παγανᾶ «νὰ παραιτηθῇ ἀπὸ τὰς πάντη ἀσκόπους ταύτας ἀριθμητικὰς ταχυδακτυλουργίας, ὄντες πρόθυμοι νὰ ὁμολογήσωμεν ὅτι οἱ ὑπ' αὐτοῦ προτεινόμενοι ἀριθμοὶ ὡς μήκη χορδῶν διὰ τὸ διάγραμμα εἶναι μὲν ἐκ τῶν συμμορφουμένων πρὸς τὴν ἀριθμητικὴν μονομανίαν τοῦ κ. Παγανᾶ, ἀλλ' οἱ μᾶλλον πλησιάζοντες εἰς τοῦ κλειδοκυμβάλου τὴν σύγκρασιν καὶ πρὸς αὐτὴν ἑπομένως συγχεόμενοι, ὅπερ ἑρμηνεύει μὲν ἐν μέρει τὴν πλάνην, δὲν δικαιολογεῖ ὅμως τὴν ἀπαίτησιν νὰ ‘πέτωσι τὰ μέχρι τοῦδε ἐπιστημονικὰ διαγράμματα καῖ νὰ προσκυνήσωσι τὸ τοῦ κ. Παγανᾶ’· τὸ ὁποῖον διὰ μουσικῶς ἐξεταζόμενον στερεῖται πάσης ἀκουστικῆς ἐπιστήμης».

ΥΓ Σημειωτέον, ὅτι ἡ πραγματεία τοῦ Ἀνδρέα Σπαθάρη βρίθει καὶ αὐτὴ ἀριθμῶν. Πάντως, ἄξια προσοχῆς καὶ ἐξερευνήσεως (γιὰ τὴν ἱστορία) ἀλλὰ καὶ προβληματισμοῦ (γιὰ τὴν ἀντίληψι καὶ προσέγγισι τῆς ψαλτικῆς τέχνης ἐν γένει) εἶναι ἡ ριζικὴ διαφορὰ μεταξὺ τῶν παλαιῶν πραγματειῶν (π.χ. Γαβριὴλ ἱερομονάχου …) καὶ τῶν πραγματειῶν ποὺ κυκλοφόρησαν τὸν 18ο αἰ. καὶ ἀφεξῆς: ἡ ἔλλειψι παντὸς (διαστηματικοῦ) ἀριθμοῦ, ἄρα καὶ ἀναφορᾶς σὲ ἀπόλυτο ὕψος στὶς παλαιὲς πραγματεῖες.
 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Ἀποσπάσματα τῶν τόμων τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἀλήθειας: EA 17 (1893-94), EA 22 (1898), EA 23 (1899), EA 25 (1901).

Στὸν 23ο τόμο ἐνδιαφέρον παρουσιάζει ἄρθρο τοῦ Γ.Δ. Παχτίκου, «Ἡ μουσικολογία παρὰ τοῖς Ὀθωμανοῖς».
 

Attachments

  • EA 17 1893-94.pdf
    4 MB · Views: 277
  • EA 22 1898.pdf
    2.9 MB · Views: 227
  • EA 23 1899.pdf
    5.9 MB · Views: 272
  • EA 25 1901.pdf
    3 MB · Views: 268

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Είναι πολύ σημαντικά όλ' αυτά που προσφέρεις, domesticus, ευχαριστούμε!
 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Στόν 23ο τόμο ενδιαφέρον παρουσιάζει άρθρο του Γ.Δ. Παχτίκου, «Η μουσικολογία παρά τοις Οθωμανοίς».
Πράγματι: αναφέρεται στο γνωστό Ραούφ Γιαχτά Μπέη, που θεμελίωσε την πυθαγόρεια κλίμακα των 53 μορίων στην τουρκική μουσική! Συγκεκριμένα σχολιάζει πολύ κόσμια κάποιες απόψεις του Τούρκου μουσικολόγου περί της πατρότητας της βυζαντινής μουσικής, αφού πρώτα εξαίρει τις γνώσεις και το ενδιαφέρον του για τη μουσική μας. Ενδιαφέρον και το τελικό του συμπέρασμα, ότι δηλαδή (με δικά μου λόγια, καλύτερα να διαβάσετε το πρωτότυπο) οι λαοί της Ανατολής θα πρέπει να αντιμετωπίσουν με κοινό μέτωπο την ευρωπαϊκή λαίλαπα και να αδελφοποιηθούν μέσω της ανατολικής μουσικής!
 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
ΥΓ Σημειωτέον, ὅτι ἡ πραγματεία τοῦ Ἀνδρέα Σπαθάρη βρίθει καὶ αὐτὴ ἀριθμῶν. Πάντως, ἄξια προσοχῆς καὶ ἐξερευνήσεως (γιὰ τὴν ἱστορία) ἀλλὰ καὶ προβληματισμοῦ (γιὰ τὴν ἀντίληψι καὶ προσέγγισι τῆς ψαλτικῆς τέχνης ἐν γένει) εἶναι ἡ ριζικὴ διαφορὰ μεταξὺ τῶν παλαιῶν πραγματειῶν (π.χ. Γαβριὴλ ἱερομονάχου …) καὶ τῶν πραγματειῶν ποὺ κυκλοφόρησαν τὸν 18ο αἰ. καὶ ἀφεξῆς: ἡ ἔλλειψι παντὸς (διαστηματικοῦ) ἀριθμοῦ, ἄρα καὶ ἀναφορᾶς σὲ ἀπόλυτο ὕψος στὶς παλαιὲς πραγματεῖες.
Διάβασα κι εγώ από εδώ την απάντηση του Σπαθάρη στον Παγανά. Δεν συμμερίζομαι την άποψη του Μάρκελλου για την πραγματεία του Σπαθάρη: βρίθει αριθμών επειδή και ο Παγανάς δι' αριθμών εξέφρασε τις δικές του δοξασίες. Χωρίς αναφορές λοιπόν σε απόλυτο διαστηματικό ύψος και στο λανθασμένο των υπολογισμών του, δεν είναι δυνατό να απαντηθούν. Αυτός που φταίει είναι ο Παγανάς, που κάνει λάθος υπολογισμούς και όχι ο Σπαθάρης που του το επισημαίνει. Δεν είναι δε καθόλου επιτυχής ο παραλληλισμός της απάντησης του Σπαθάρη με τις παλαιές πραγματείες: η πραγματεία του Γαβριήλ αναφέρεται γενικά στη μουσική, ο Σπαθάρης ασχολήθηκε με ένα θέμα και μόνο: το θεμιτό του συγκερασμού της βυζαντινής κλίμακας σε 24 μέρη κατά το σύστημα Παγανά και όχι με τα θέματα που ασχολήθηκε ο Γαβριήλ.

Θα συνιστούσα να διαβάσουν την πραγματεία ιδιαιτέρως όσοι τυχόν έχουν αμφιβολίες για την οξύνοια του Σπαθάρη στα θέματα αυτά. Οι απαντήσεις του στο θέμα των διαστημάτων και του συγκερασμού είναι επιστημονικότατες!
 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Λαμβάνοντας ἀφορμὴ ἀπὸ τὸ μνμ τοῦ κ. Μακρῆ ἐδῶ, ἀνεβάζω τὶς σχετικὲς δημοσιεύσεις ἀπὸ τὴν Ἐκκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια 30 (1906) καὶ 31 (1907).

Ἐλπίζω νὰ βρῶ χρόνο νὰ συνεχίσω μὲ τοὺς ἄλλους τόμους.
 

Attachments

  • EA 30 (1906).rar
    14.3 MB · Views: 259
  • EA 31 (1907).rar
    5.8 MB · Views: 209
E

emakris

Guest
Δημιουργούν πραγματικά έκπληξη οι γνώσεις αυτού του ανθρώπου (Μ. Βασιλείου) για την παλαιά σημειογραφία, σε μια εποχή που δεν είχε αρχίσει καλά-καλά η σοβαρή επιστημονική έρευνα στον χώρο της μουσικής παλαιογραφίας. Τέτοια φωτεινά πνεύματα πραγματικά μας εμπνέουν και μας κάνουν να νοιώθουμε περήφανοι ως Έλληνες.

Γνωρίζει εν έτει 1906 ότι:
1) Τον 13ο αιώνα η σημειογραφία έγινε αναλυτική, καταγράφοντας με ακρίβεια την πορεία της μελωδίας. Κάποια σημάδια που λειτουργούσαν στενογραφικά (λ.χ. ουράνισμα) αναλύονται σε σημαδόφωνα. Τη φάση αυτή ονομάζουμε σήμερα μεσοβυζαντινή σημειογραφία.
2) Από τον 15ο αιώνα (στην πραγματικότητα ήδη από τον 14ο) προστίθεται στη γραφή ένα πλήθος μεγάλων υποστάσεων με κόκκινο μελάνι, οι οποίες δεν υποδηλώνουν επέκταση του μέλους, αλλά έχουν ενέργεια καλλωπιστική ή εκφραστική (ή απλώς υποδηλωτική της θέσεως, θα προσέθετα εγώ). Πρόκειται για τη σήμερα ονομαζόμενη υστεροβυζαντινή σημειογραφία.
3) Το μέλος του παλαιού Ειρμολογίου και Στιχηραρίου διαφέρει ουσιωδώς από το νεώτερο, αφού πρώτα απ' όλα υπάρχουν αλλαγές στα ιδιώματα των ήχων. (Ποιος άλλος μπορούσε να κάνει εκείνη την εποχή, αλλά και μεταγενέστερα, αυτή την απλούστατη, αλλά τόσο σημαντική επισήμανση; Κάνει μάλιστα και μια οξυδερκέστατη παρατήρηση για τον α΄ ήχο, που θα σχολιάσουμε σε άλλη ευκαιρία).
4) Ο Πέτρος Πελοποννήσιος δεν επέφερε κάποια σημαντική αλλαγή στη σημειογραφία καθαυτή. Απλώς, καταγράφει μια νεώτερη μελική παράδοση, χρησιμοποιώντας κατά βάση το ήδη υπάρχον σύστημα.

Παίρνοντας δε ως παράδειγμα τον πρώτο στίχο μιας δοξολογίας, δείχνει πώς το ίδιο μουσικό κείμενο μπορεί να ψαλεί σύντομα και πιο αργά. Κάνει βέβαια το σφάλμα (θα ήταν παράδοξο να μην είχε καθόλου λάθη!) να ταυτίζει αυτή τη διαφορά με τη διάκριση μέλους και μετροφωνίας, επηρεασμένος από το σχετικό χωρίο του Χρυσάνθου (β΄ μέρος του Θεωρητικού, σελ. XLVI-XLVII).
 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Γνωρίζει εν έτει 1906 ότι:
1) Τον 13ο αιώνα η σημειογραφία έγινε αναλυτική, καταγράφοντας με ακρίβεια την πορεία της μελωδίας. Κάποια σημάδια που λειτουργούσαν στενογραφικά (λ.χ. ουράνισμα) αναλύονται σε σημαδόφωνα. Τη φάση αυτή ονομάζουμε σήμερα μεσοβυζαντινή σημειογραφία.
2) Από τον 15ο αιώνα (στην πραγματικότητα ήδη από τον 14ο) προστίθεται στη γραφή ένα πλήθος μεγάλων υποστάσεων με κόκκινο μελάνι, οι οποίες δεν υποδηλώνουν επέκταση του μέλους, αλλά έχουν ενέργεια καλλωπιστική ή εκφραστική (ή απλώς υποδηλωτική της θέσεως, θα προσέθετα εγώ). Πρόκειται για τη σήμερα ονομαζόμενη υστεροβυζαντινή σημειογραφία.
3) Το μέλος του παλαιού Ειρμολογίου και Στιχηραρίου διαφέρει ουσιωδώς από το νεώτερο, αφού πρώτα απ' όλα υπάρχουν αλλαγές στα ιδιώματα των ήχων. (Ποιος άλλος μπορούσε να κάνει εκείνη την εποχή, αλλά και μεταγενέστερα, αυτή την απλούστατη, αλλά τόσο σημαντική επισήμανση; Κάνει μάλιστα και μια οξυδερκέστατη παρατήρηση για τον α΄ ήχο, που θα σχολιάσουμε σε άλλη ευκαιρία).
4) Ο Πέτρος Πελοποννήσιος δεν επέφερε κάποια σημαντική αλλαγή στη σημειογραφία καθαυτή. Απλώς, καταγράφει μια νεώτερη μελική παράδοση, χρησιμοποιώντας κατά βάση το ήδη υπάρχον σύστημα.

Παίρνοντας δε ως παράδειγμα τον πρώτο στίχο μιας δοξολογίας, δείχνει πώς το ίδιο μουσικό κείμενο μπορεί να ψαλεί σύντομα και πιο αργά. Κάνει βέβαια το σφάλμα (θα ήταν παράδοξο να μην είχε καθόλου λάθη!) να ταυτίζει αυτή τη διαφορά με τη διάκριση μέλους και μετροφωνίας, επηρεασμένος από το σχετικό χωρίο του Χρυσάνθου (β΄ μέρος του Θεωρητικού, σελ. XLVI-XLVII).
Ευχαριστούμε κ. Μακρή για τα πιο πάνω συμπεράσματα, τα οποία μπορεί να είναι γνωστά σε όσους ασχολούνται με την παλαιογραφία και να σημειώνονται ίσως ως εκ περισσού, άγνωστα όμως στον πολύ κόσμο που δεν ασχολείται, όπως εγώ. Θα ήθελα απλώς να ρωτήσω εάν αυτά είναι αποδεκτά από όλους τους ερευνητές της παλαιάς γραφής ή ακόμα υπάρχουν διϊστάμενες απόψεις.
 
E

emakris

Guest
Ευχαριστούμε κ. Μακρή για τα πιο πάνω συμπεράσματα, τα οποία μπορεί να είναι γνωστά σε όσους ασχολούνται με την παλαιογραφία και να σημειώνονται ίσως ως εκ περισσού, άγνωστα όμως στον πολύ κόσμο που δεν ασχολείται, όπως εγώ. Θα ήθελα απλώς να ρωτήσω εάν αυτά είναι αποδεκτά από όλους τους ερευνητές της παλαιάς γραφής ή ακόμα υπάρχουν διϊστάμενες απόψεις.

Στο εξωτερικό αυτά είναι γνωστά στους μουσικολόγους μέσα από την πλούσια βιβλιογραφία που υπάρχει (θα αναφέρω εδώ μόνο τον δικό μας Κωνσταντίνο Φλώρο και τo μνημειώδες τρίτομο έργο του περί της νευματικής σημειογραφίας, δυστυχώς στα Γερμανικά) και δεν αμφισβητούνται. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετοί συνάδελφοι που δεν έχουν ασχοληθεί σοβαρά με το θέμα, αποδεχόμενοι σιωπηρώς τη θεωρία του Ψάχου, όπως μεταφέρθηκε και υποστηρίχθηκε στα νεώτερα χρόνια από τον Στάθη. Δεν συνειδητοποιούν ότι η θεωρία αυτή αφορά στην πραγματικότητα τον 17ο-18ο αιώνα και όχι όλη την ιστορία της βυζαντινής μουσικής.
Συμμετείχα, θυμάμαι, σε ένα διεθνές συνέδριο, όπου παρουσίασα ως παράδειγμα κάποιους ειρμούς από το παλαιό Ειρμολόγιο, προ της Αλώσεως (τους έψαλα κιόλας). Συμμετείχε δε και κάποιος Έλληνας συνάδελφος, που άκουσε την ανακοίνωση και χειροκρότησε. Μετά το τέλος του συνεδρίου πιάσαμε συζήτηση για άλλο θέμα, η οποία ήλθε κάποια στιγμή και στο παλαιό Ειρμολόγιο. "Διότι", του λέω, "αν μεταγράψεις τους παλαιούς ειρμούς..." - "Μα πώς θα τους μεταγράψεις;", με διακόπτει. "Αφού όλα αυτά είναι αργά μέλη...". Δηλαδή, χαιρέτα μου τον πλάτανο! Είτε μιλάς, είτε δε μιλάς, το ίδιο κάνει. Στον Ψάχο αυτοί. (Και στον Καρά, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα...:D).
Ελπίδα μου και όνειρό μου είναι η ανάπτυξη μιας νέας μουσικής λογιοσύνης, που δεν θα περιφρονεί, ούτε θα αντιμετωπίζει εχθρικά την ξένη βιβλιογραφία, αλλά θα τη μελετάει, θα τη συνδυάζει με τη ζώσα παράδοση (αυτό που λείπει από τους ξένους, οι οποίοι οδηγούνται εκ τούτου μοιραία σε κάποια λάθη) και θα καταλήγει σε ολοκληρωμένα συμπεράσματα για την ιστορία της μουσικής μας. (Προσοχή: της μουσικής, και όχι των χειρογράφων ή των μελουργών. Ο νοών νοείτω...).
 

dimitrios.zaganas

Παλαιό Μέλος
Στο εξωτερικό αυτά είναι γνωστά στους μουσικολόγους μέσα από την πλούσια βιβλιογραφία που υπάρχει (θα αναφέρω εδώ μόνο τον δικό μας Κωνσταντίνο Φλώρο και τo μνημειώδες τρίτομο έργο του περί της νευματικής σημειογραφίας, δυστυχώς στα Γερμανικά) και δεν αμφισβητούνται. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετοί συνάδελφοι που δεν έχουν ασχοληθεί σοβαρά με το θέμα, αποδεχόμενοι σιωπηρώς τη θεωρία του Ψάχου, όπως μεταφέρθηκε και υποστηρίχθηκε στα νεώτερα χρόνια από τον Στάθη. Δεν συνειδητοποιούν ότι η θεωρία αυτή αφορά στην πραγματικότητα τον 17ο-18ο αιώνα και όχι όλη την ιστορία της βυζαντινής μουσικής.
Συμμετείχα, θυμάμαι, σε ένα διεθνές συνέδριο, όπου παρουσίασα ως παράδειγμα κάποιους ειρμούς από το παλαιό Ειρμολόγιο, προ της Αλώσεως (τους έψαλα κιόλας). Συμμετείχε δε και κάποιος Έλληνας συνάδελφος, που άκουσε την ανακοίνωση και χειροκρότησε. Μετά το τέλος του συνεδρίου πιάσαμε συζήτηση για άλλο θέμα, η οποία ήλθε κάποια στιγμή και στο παλαιό Ειρμολόγιο. "Διότι", του λέω, "αν μεταγράψεις τους παλαιούς ειρμούς..." - "Μα πώς θα τους μεταγράψεις;", με διακόπτει. "Αφού όλα αυτά είναι αργά μέλη...". Δηλαδή, χαιρέτα μου τον πλάτανο! Είτε μιλάς, είτε δε μιλάς, το ίδιο κάνει. Στον Ψάχο αυτοί. (Και στον Καρά, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα...:D).
Ελπίδα μου και όνειρό μου είναι η ανάπτυξη μιας νέας μουσικής λογιοσύνης, που δεν θα περιφρονεί, ούτε θα αντιμετωπίζει εχθρικά την ξένη βιβλιογραφία, αλλά θα τη μελετάει, θα τη συνδυάζει με τη ζώσα παράδοση (αυτό που λείπει από τους ξένους, οι οποίοι οδηγούνται εκ τούτου μοιραία σε κάποια λάθη) και θα καταλήγει σε ολοκληρωμένα συμπεράσματα για την ιστορία της μουσικής μας. (Προσοχή: της μουσικής, και όχι των χειρογράφων ή των μελουργών. Ο νοών νοείτω...).

Όλα αυτά ηχούν ωραία (ως ιδέες κ προτάσεις), αλλά αφηρημένα κ λίγο ουτοπικά στον ψαλτικό κόσμο. Ο συνδυασμός της ξένης βιβλιογρ. με τη ζώσα παράδοση, απαγκιστρωμένος από Ψάχο κ Καρά, ακούγεται θελκτικός (άρα γε κ εφικτός; ). Μπορείτε να μας δώσετε κάποιο παράδειγμα (αυτό με τους Ειρμούς ή κάποιο άλλο, σε συνδυασμό με το ηχητικό);
 
... Ελπίδα μου και όνειρό μου είναι η ανάπτυξη μιας νέας μουσικής λογιοσύνης, που δεν θα περιφρονεί, ούτε θα αντιμετωπίζει εχθρικά την ξένη βιβλιογραφία, αλλά θα τη μελετάει, θα τη συνδυάζει με τη ζώσα παράδοση ....

Νομίζω η "υπόθεση εργασίας" περί ζώσης παραδόσεως σε παγκοσμιοποιημένους ανθρώπους και σε σύγχρονες εποχές, θα σας ... δυσκολέψει αφάνταστα:D
 
Στο εξωτερικό αυτά είναι γνωστά στους μουσικολόγους μέσα από την πλούσια βιβλιογραφία που υπάρχει (θα αναφέρω εδώ μόνο τον δικό μας Κωνσταντίνο Φλώρο και τo μνημειώδες τρίτομο έργο του περί της νευματικής σημειογραφίας, δυστυχώς στα Γερμανικά) και δεν αμφισβητούνται. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετοί συνάδελφοι που δεν έχουν ασχοληθεί σοβαρά με το θέμα, αποδεχόμενοι σιωπηρώς τη θεωρία του Ψάχου, όπως μεταφέρθηκε και υποστηρίχθηκε στα νεώτερα χρόνια από τον Στάθη. Δεν συνειδητοποιούν ότι η θεωρία αυτή αφορά στην πραγματικότητα τον 17ο-18ο αιώνα και όχι όλη την ιστορία της βυζαντινής μουσικής.
Συμμετείχα, θυμάμαι, σε ένα διεθνές συνέδριο, όπου παρουσίασα ως παράδειγμα κάποιους ειρμούς από το παλαιό Ειρμολόγιο, προ της Αλώσεως (τους έψαλα κιόλας). Συμμετείχε δε και κάποιος Έλληνας συνάδελφος, που άκουσε την ανακοίνωση και χειροκρότησε. Μετά το τέλος του συνεδρίου πιάσαμε συζήτηση για άλλο θέμα, η οποία ήλθε κάποια στιγμή και στο παλαιό Ειρμολόγιο. "Διότι", του λέω, "αν μεταγράψεις τους παλαιούς ειρμούς..." - "Μα πώς θα τους μεταγράψεις;", με διακόπτει. "Αφού όλα αυτά είναι αργά μέλη...". Δηλαδή, χαιρέτα μου τον πλάτανο! Είτε μιλάς, είτε δε μιλάς, το ίδιο κάνει. Στον Ψάχο αυτοί. (Και στον Καρά, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα...:D).
Ελπίδα μου και όνειρό μου είναι η ανάπτυξη μιας νέας μουσικής λογιοσύνης, που δεν θα περιφρονεί, ούτε θα αντιμετωπίζει εχθρικά την ξένη βιβλιογραφία, αλλά θα τη μελετάει, θα τη συνδυάζει με τη ζώσα παράδοση (αυτό που λείπει από τους ξένους, οι οποίοι οδηγούνται εκ τούτου μοιραία σε κάποια λάθη) και θα καταλήγει σε ολοκληρωμένα συμπεράσματα για την ιστορία της μουσικής μας. (Προσοχή: της μουσικής, και όχι των χειρογράφων ή των μελουργών. Ο νοών νοείτω...).

Ίσως θα μπορούσατε να προσθέσετε ως βιβλιογραφική αναφορά το "Η Ελληνική Παράδοση στις μουσικές γραφές του Μεσσαίωνα. Εισαγωγή στη νευματική επιστήμη", Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1998, επίσης του Κωνσταντίνου Φλώρου που είναι μεταφρασμένο στα Ελληνικά (σημ.: Καταπληκτικό βιβλίο).
 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Στο εξωτερικό αυτά είναι γνωστά στους μουσικολόγους μέσα από την πλούσια βιβλιογραφία που υπάρχει (θα αναφέρω εδώ μόνο τον δικό μας Κωνσταντίνο Φλώρο και τo μνημειώδες τρίτομο έργο του περί της νευματικής σημειογραφίας, δυστυχώς στα Γερμανικά) και δεν αμφισβητούνται. Στην Ελλάδα υπάρχουν αρκετοί συνάδελφοι που δεν έχουν ασχοληθεί σοβαρά με το θέμα, αποδεχόμενοι σιωπηρώς τη θεωρία του Ψάχου, όπως μεταφέρθηκε και υποστηρίχθηκε στα νεώτερα χρόνια από τον Στάθη. Δεν συνειδητοποιούν ότι η θεωρία αυτή αφορά στην πραγματικότητα τον 17ο-18ο αιώνα και όχι όλη την ιστορία της βυζαντινής μουσικής.
Συμμετείχα, θυμάμαι, σε ένα διεθνές συνέδριο, όπου παρουσίασα ως παράδειγμα κάποιους ειρμούς από το παλαιό Ειρμολόγιο, προ της Αλώσεως (τους έψαλα κιόλας). Συμμετείχε δε και κάποιος Έλληνας συνάδελφος, που άκουσε την ανακοίνωση και χειροκρότησε. Μετά το τέλος του συνεδρίου πιάσαμε συζήτηση για άλλο θέμα, η οποία ήλθε κάποια στιγμή και στο παλαιό Ειρμολόγιο. "Διότι", του λέω, "αν μεταγράψεις τους παλαιούς ειρμούς..." - "Μα πώς θα τους μεταγράψεις;", με διακόπτει. "Αφού όλα αυτά είναι αργά μέλη...". Δηλαδή, χαιρέτα μου τον πλάτανο! Είτε μιλάς, είτε δε μιλάς, το ίδιο κάνει. Στον Ψάχο αυτοί. (Και στον Καρά, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα...:D).
Ελπίδα μου και όνειρό μου είναι η ανάπτυξη μιας νέας μουσικής λογιοσύνης, που δεν θα περιφρονεί, ούτε θα αντιμετωπίζει εχθρικά την ξένη βιβλιογραφία, αλλά θα τη μελετάει, θα τη συνδυάζει με τη ζώσα παράδοση (αυτό που λείπει από τους ξένους, οι οποίοι οδηγούνται εκ τούτου μοιραία σε κάποια λάθη) και θα καταλήγει σε ολοκληρωμένα συμπεράσματα για την ιστορία της μουσικής μας. (Προσοχή: της μουσικής, και όχι των χειρογράφων ή των μελουργών. Ο νοών νοείτω...).
Και πάλι ευχαριστούμε κ. Μακρή. Επειδή εγώ -και αρκετοί άλλοι συνάδελφοι πιστεύω- δεν έχουν ασχοληθεί συστηματικά με τις διάφορες απόψεις για τη μεταγραφή των παλαιών μελών, θα ήθελα να καταχραστώ λίγο την προθυμία σας και να σας παρακαλέσω να μας κάνετε μια ευσύνοπτη -όπως συνηθίζετε- παρουσίαση των απόψεων αυτών και των φορέων τους, με μια χρονολογική αναφορά του όλου ζητήματος, αν είναι δυνατόν. Γιατί όταν διαβάσει κανείς περιστασιακά Ψάχο, Καρά, Στάθη, Αρβανίτη, πάρει μετά και τους "Μονουμεντιστές" κ.ά., χάνει το μπούσουλα και δεν ξέρει τελικά ποιος λέει τι. Αν έχετε λοιπόν την καλοσύνη, ξεμπλέξτε μας λίγο το κουβάρι, για να καταλάβουμε κι εμείς τι γίνεται...
 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Ελπίδα μου και όνειρό μου είναι η ανάπτυξη μιας νέας μουσικής λογιοσύνης, που δεν θα περιφρονεί, ούτε θα αντιμετωπίζει εχθρικά την ξένη βιβλιογραφία, αλλά θα τη μελετάει, θα τη συνδυάζει με τη ζώσα παράδοση (αυτό που λείπει από τους ξένους, οι οποίοι οδηγούνται εκ τούτου μοιραία σε κάποια λάθη) και θα καταλήγει σε ολοκληρωμένα συμπεράσματα για την ιστορία της μουσικής μας. (Προσοχή: της μουσικής, και όχι των χειρογράφων ή των μελουργών. Ο νοών νοείτω...).

Δὲν νομίζω ὅτι αὐτὸ ποὺ λέτε εἶναι ἀνέφικτο, ἀλλὰ ἐφαρμόζεται ἤδη. Γιὰ νὰ συντάξεις διδακτορικὸ δὲν νομίζω πὼς χωρὶς ξένη βιβλιογραφία γίνεται, οὕτε νομίζω πὼς ὑπάρχει ἐπιβλέπων καθηγητὴς ποὺ θὰ ἐγκρίνει διδακτορικὸ χωρὶς αὐτὴ. Σὲ ἀκαδημαϊκὸ ἐπίπεδο δὲ νομίζω πὼς εἶναι ἀποδὲκτὴ ἡ ἀπουσία μελέτης τῆς ξένης βιβλιογραφίας, ἄν εἶναι δυνατόν.

Τώρα ἡ μεταλαμπάδευση τῶν θεωρητικῶν γνώσεων στὸ πρακτικὸ πεδίο καὶ σὲ μᾶς τοὺς ἁπλοὺς χωρὶς ἐξειδικευμένη θεωρητικὴ γνώση ψάλτες, ἐκεῖ εἶναι τὸ θέμα. Ποιὸς καὶ πὼς θὰ ἀφομοιώσει τὶς πηγὲς, τὴν ἐλληνικὴ καὶ ξένη βιβλιογραφία καὶ θὰ μεταδώσει τὴν γνώση στοὺς ὑπόλοιπους, ἀπαλλαγμένος -ὅσο γίνεται- ἀπὸ στερεότυπα καὶ ὑστερόβουλα (=στρατευμένα) κίνητρα. Αὐτο εἶναι τὸ πρόβλημά μας στὴν ψαλτικὴ. Ἀπὸ μουσικολογικῆς πλευρᾶς ἡ λογιοσύνη δὲν λείπει, ἀπὸ ψαλτικῆς πλευρᾶς ὄμως ...
 
E

emakris

Guest
Και πάλι ευχαριστούμε κ. Μακρή. Επειδή εγώ -και αρκετοί άλλοι συνάδελφοι πιστεύω- δεν έχουν ασχοληθεί συστηματικά με τις διάφορες απόψεις για τη μεταγραφή των παλαιών μελών, θα ήθελα να καταχραστώ λίγο την προθυμία σας και να σας παρακαλέσω να μας κάνετε μια ευσύνοπτη -όπως συνηθίζετε- παρουσίαση των απόψεων αυτών και των φορέων τους, με μια χρονολογική αναφορά του όλου ζητήματος, αν είναι δυνατόν. Γιατί όταν διαβάσει κανείς περιστασιακά Ψάχο, Καρά, Στάθη, Αρβανίτη, πάρει μετά και τους "Μονουμεντιστές" κ.ά., χάνει το μπούσουλα και δεν ξέρει τελικά ποιος λέει τι. Αν έχετε λοιπόν την καλοσύνη, ξεμπλέξτε μας λίγο το κουβάρι, για να καταλάβουμε κι εμείς τι γίνεται...

Το πράγμα είναι σχετικά απλό. Η ιστορία ξεκινάει με τους λογίους ψάλτες της Κωνσταντινούπολης στο β΄ μισό του 19ου αιώνος, που καταπιάστηκαν με τη σημειογραφία κυρίως της εποχής του Πέτρου, αφού ήταν κάτι πολύ κοντινό τους (κάποιοι τη χρησιμοποιούσαν για αρκετό καιρό και μετά την επικράτηση της Νέας Μεθόδου), προσπαθώντας να βρούνε την "κλείδα" για τη μεταγραφή της (βλ. λ.χ. εργασία Βιολάκη). Η μόνη κλείδα που μπορούσε να υπάρχει, φυσικά, ήταν η ζωντανή παράδοση, αφού τα ίδια μέλη εψάλλοντο και πριν και μετά το 1814. Αυτά κατέγραφε ο Πέτρος, καθώς και εξηγήσεις παλαιών μαθημάτων, όπως όμως είχε επικρατήσει να ψάλλονται την εποχή του.
Από αυτό το περιβάλλον προερχόμενος ο Ψάχος, προσπάθησε να πάει ακόμα πιο πίσω, θεωρώντας ότι η στενογραφικότητα της σημειογραφίας, όπως προκύπτει από τη σύγκριση των εξηγήσεων του Πέτρου ή των Τριών Διδασκάλων με τα αντίστοιχα παλαιά μέλη, είναι μια γενική αρχή που υπήρχε ευθύς εξαρχής στη βυζαντινή σημειογραφία. Αντιμέτωπο βρήκε, όπως είδαμε, μόνο τον -ξεχασμένο σήμερα- Μάρκο Βασιλείου.
Την ίδια περίπου εποχή, και υπό την επήρεια της αντίστοιχης δουλειάς που γινόταν στο Γρηγοριανό μέλος, με στόχο την αποκατάστασή του, αρχίζει η έρευνα της βυζαντινής μουσικής και στη Δύση, σποραδικά στην αρχή, συστηματικά δε από τη δεκαετία του 1930 με τη σειρά Monumenta Musicae Byzantinae. Οι δυτικοί ερευνητές ξεκίνησαν ανάποδα, προσπαθώντας να αποκρυπτογραφήσουν τα παλαιά χειρόγραφα, με τη βοήθεια της παλαιογραφικής μελέτης και των θεωρητικών πραγματειών της βυζαντινής εποχής. Αυτό τους οδήγησε σε αξιόλογα συμπεράσματα αλλά και σε κάποιες υπερβολές, όπως την απόρριψη του χρωματικού γένους ως οθωμανικής επιδράσεως, ή την παραγωγή μεταγραφών με ασύμμετρους ρυθμούς, που δεν μπορούν να ψαλούν με τίποτα.
Ο Καράς εν συνεχεία δέχτηκε τη θεωρία του Ψάχου ως προς το παπαδικό είδος, την απέρριψε όμως ως προς το ειρμολογικό και το στιχηραρικό, θεωρώντας ότι πρέπει να εξηγούνται με σύντομο τρόπο. Προκειμένου δε να επιτύχει αυτό τον τρόπο, χωρίς να καταφύγει στη "μετροφωνία" των Δυτικών, εφάρμοσε τη θεωρία του για τις "αναλύσεις" με βάση την ενέργεια των σημαδιών. Το πρόβλημα είναι αφενός ότι τις ίδιες αναλύσεις εφάρμοσε και στη Νέα Μέθοδο, που υποτίθεται πως είναι "αναλυτική", αφετέρου ότι δεν τεκμηρίωσε ποτέ με επιστημονικό τρόπο την προέλευση αυτών των αναλύσεων.
Προσωπικά θεωρώ τον Καρά ως συνεχιστή του Ψάχου, για πολλούς λόγους που δεν μπορώ να αναλύσω τώρα. Ένα από τα κοινά τους στοιχεία ήταν η πλήρης περιφρόνηση προς τους ξένους ερευνητές, οι οποίοι, κατά την άποψή τους, δεν εδικαιούντο να ομιλούν περί βυζαντινής μουσικής. Αυτό που επικρατεί σήμερα σε κάποιους ακαδημαϊκούς κύκλους της χώρας μας είναι ένα μίγμα Ψάχου και Καρά. Από τον Καρά γίνονται δεκτά τα περί ήχων, έλξεων, αναλύσεων κλπ., όχι όμως και τα περί σύντομης εξήγησης. Εκεί παραμένουμε στον Ψάχο. Η τεράστια συμβολή των Monumenta και της δυτικής έρευνας εν γένει συνεχίζει να αγνοείται.
Αντίθετα, ο Γιάννης ο Αρβανίτης (μιας και τον αναφέρατε) προωθεί την έρευνα της σύντομης εξήγησης με επιστημονικό πλέον τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη και την ξένη βιβλιογραφία. Αυτό είναι σήμερα το (σπάνιο ομολογουμένως) προφίλ του ερευνητή που μπορεί να μας πάει ένα βήμα παραπέρα: ψάλτης και ο ίδιος, αλλά με ευρύτερη παιδεία, γερές μουσικολογικές βάσεις και, προ πάντων, χωρίς παρωπίδες.

Όλα αυτά ηχούν ωραία (ως ιδέες κ προτάσεις), αλλά αφηρημένα κ λίγο ουτοπικά στον ψαλτικό κόσμο. Ο συνδυασμός της ξένης βιβλιογρ. με τη ζώσα παράδοση, απαγκιστρωμένος από Ψάχο κ Καρά, ακούγεται θελκτικός (άρα γε κ εφικτός; ). Μπορείτε να μας δώσετε κάποιο παράδειγμα (αυτό με τους Ειρμούς ή κάποιο άλλο, σε συνδυασμό με το ηχητικό);

Ας ξεκινήσουμε από αυτό. [Για να δείτε τα προηγούμενα και επόμενα μηνύματα, πατήστε πάνω δεξιά, εκεί που λέει "Θέμα:..."]. Δεν έχει να κάνει με την παλαιά σημειογραφία, αλλά με την καταγραφή ενός μέλους στο πεντάγραμμο από έναν ξένο ερευνητή στα τέλη του 19ου αι. Εάν προσπαθούσε να το αποδώσει κάποιος άσχετος με την παράδοση (π.χ. ένας της κλασικής μουσικής), θα έβγαινε κάτι τελείως ξένο. Έτσι όπως το λέω εγώ, με τις μικρές μου δυνάμεις, νομίζω ότι βγαίνει νόημα. Αυτό εννοώ.

Ίσως θα μπορούσατε να προσθέσετε ως βιβλιογραφική αναφορά το "Η Ελληνική Παράδοση στις μουσικές γραφές του Μεσσαίωνα. Εισαγωγή στη νευματική επιστήμη", Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1998, επίσης του Κωνσταντίνου Φλώρου που είναι μεταφρασμένο στα Ελληνικά (σημ.: Καταπληκτικό βιβλίο).

Πρόκειται για μια επιτομή του προαναφερθέντος τρίτομου έργου Universale Neumenkunde. Είναι άριστο ως μια εισαγωγή, αλλά δεν συνιστώ σε καμιά περίπτωση αυτή την τρισάθλια μετάφραση. Όταν κάποιος ασχολείται με τη μετάφραση τέτοιων έργων, θα πρέπει να γνωρίζει και την καθ' ημάς ορολογία. Αλλοιώς γράφει λ.χ. για "τονοφιγούρες" (!!!), προκαλώντας είτε τον γέλωτα, είτε την αγανάκτηση. Όποιος ενδιαφέρεται, μπορεί να βρει την αγγλική μετάφραση του Neil Moran ("Introduction to Early Medieval Notation", Harmonie Park Press, 2005). Τη συνιστώ πάντα και στους ενδιαφερόμενους φοιτητές μας.
 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Ευχαριστούμε και πάλι. Παρατήρησα κ. Μακρή ότι δεν αναφερθήκατε στον κ. Στάθη, του οποίου η ενασχόληση με τα παλαιογραφικά είναι τοις πάσι γνωστή. Είναι και αυτός στην κατηγορία μεταξύ "Ψάχου και Καρά", όπως την αναφέρετε; Απ' όσο ξέρω, ο κ. Στάθης ήταν από τους πρωτεργάτες στην αναίρεση των άστοχων απόψεων των "Μονουμεντιστών" περί μεταγενέστερης ύπαρξης του χρωματικού γένους (το "μεταγενέστερης" εννοουμένου ως οθωμανικής επίδρασης των τελευταίων αιώνων, γιατί η άποψη ότι ήταν μεταγενέστερο του διατονικού και ότι έπαιξαν ρόλο στην ευρύτερη καθιέρωσή του οι αιρέσεις του Αρείου κλπ., είναι πιο σοβαρή και την έχω αναφέρει κι εγώ παλαιότερα, μιλάμε όμως για τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες πάντα, τότε που δεν υπήρχε καν οθωμανικό κράτος).

Η περίπτωση της επιστημονικής ενασχόλησης του κ. Αρβανίτη πάντως, η οποία -ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς μαζί του- μου έχει δώσει την εντύπωση ότι "θάβεται" ακαδημαϊκά, είναι χαρακτηριστική και δεν είναι και η μόνη στη θεωρία της μουσικής μας. Στο θέμα λ.χ. της θεωρητικής τεκμηρίωσης των διαστημάτων, με το οποίο έχω ασχοληθεί καλύτερα, παρατηρώ γενικά ότι δεσπόζουν στη βιβλιογραφία ογκώδη, πολλές φορές, θεωρητικά με πάμπολλες ανακρίβειες και λάθη στους υπολογισμούς (ας μην ξαναλέμε τα ονόματα, τα έχουμε πει πολλάκις) και παραθεωρούνται θεωρητικές μελέτες πολύ επιστημονικότερες (κι ας διαφωνώ με πολλά συμπεράσματά τους), όπως του Μάριου Μαυροειδή.

Και η απορία μου είναι -μιλάμε πάντα για τους ακαδημαϊκούς κύκλους, γιατί στους ψαλτικούς μπορεί κανείς να καταλογίσει προσκόλληση, άγνοια κλπ.- πώς έχει περισσότερη πέραση ένα είδος επιστημονικοφανούς και πολλάκις λαϊκίστικης, θα έλεγα, αντιμετώπισης των πραγμάτων, οι φορείς των οποίων είναι γνωστοί τοις πάσι, και μένουν σχετικά άγνωστοι κάποιοι που έχουν πραγματικά συνεισφέρει τα μέγιστα, και μάλιστα η συνεισφορά τους δεν αξιοποιείται! Ελπίζω ο πανδαμάτωρ χρόνος να αποκαταστήσει κάποτε αυτή την αδικία. Η εξήγηση πάντως που δίνω εγώ είναι ότι οι πρώτοι χρησιμοποιούν τον εύκολο δρόμο που επισημάνατε, κ. Μακρή: την a priori απόρριψη κάθε έρευνας προερχόμενης από τη Δύση, που ταράζει τα "λιμνάζοντα ύδατα". Όχι πάλι ότι οι δυτικές έρευνες έχουν το αλάθητο του Πάπα, όμως αυτός ο παραγκωνισμός τους με κριτήριο μόνο και μόνο την άποψη που εκφράζεται και όχι τον τρόπο που αυτή τεκμηριώνεται, με βρίσκει πλήρως αντίθετο. Να θυμίσουμε ότι ο ίδιος ο Χρύσανθος, στην τελευταία παράγραφο του θεωρητικού του (κεφάλαιο "πώς προσιτέον τη μουσική"), κάνοντας λόγο για το τι θα πρέπει να προσέχει ο διδασκόμενος τα μουσικά, αναφέρει κάτι διδακτικό για όσους αρέσκονται στην εκ των προτέρων απόρριψη (αναφέρεται στα μέλη, αλλά ισχύει γενικώς νομίζω) :
"Να μην αηδιάζη από την πρώτην προσβολήν εις τα ξένα μελίσματα, μήτε να τα καταδικάζη, χωρίς να τα επεξεργασθή με πολυκαιρίαν και με μεγάλην προσοχήν. Αλλ' αφού τα εκμάθη καλώς, και γένη εγκρατής αυτών εντελέστατα, τότε να αποφασίζη να επάγη την πρέπουσαν εις αυτά επίκρισιν. Διότι επειδή το παν της Μουσικής είναι ένας εθισμός, καθώς έλεγεν ο Πλούταρχος, η ποιότης ενός νέου και ασυνήθους μελίσματος, είναι δυνατόν να γνωρισθή μετά το συνείθισμα. Και πολλάκις τα μέλη, τα οποία τω πρωί αηδιάζουσι τον ακροατήν, τω εσπέρας ηδύνουσι τον αυτόν".

Αν λοιπόν ο ψάλτης θα πρέπει να αντιμετωπίζει έτσι τα μέλη, πόσο μάλλον ο επιστήμονας θα πρέπει να δείχνει σοβαρή αντιμετώπιση των νέων απόψεων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι στο τέλος δεν θα "επάγη την πρέπουσαν εις αυτά επίκρισιν". Προηγείται όμως η μελέτη...
 
E

emakris

Guest
Ευχαριστούμε και πάλι. Παρατήρησα κ. Μακρή ότι δεν αναφερθήκατε στον κ. Στάθη, του οποίου η ενασχόληση με τα παλαιογραφικά είναι τοις πάσι γνωστή. Είναι και αυτός στην κατηγορία μεταξύ "Ψάχου και Καρά", όπως την αναφέρετε; Απ' όσο ξέρω, ο κ. Στάθης ήταν από τους πρωτεργάτες στην αναίρεση των άστοχων απόψεων των "Μονουμεντιστών" περί μεταγενέστερης ύπαρξης του χρωματικού γένους (το "μεταγενέστερης" εννοουμένου ως οθωμανικής επίδρασης των τελευταίων αιώνων, γιατί η άποψη ότι ήταν μεταγενέστερο του διατονικού και ότι έπαιξαν ρόλο στην ευρύτερη καθιέρωσή του οι αιρέσεις του Αρείου κλπ., είναι πιο σοβαρή και την έχω αναφέρει κι εγώ παλαιότερα, μιλάμε όμως για τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες πάντα, τότε που δεν υπήρχε καν οθωμανικό κράτος).

Εάν δεν μου διαφεύγει κάτι αυτή τη στιγμή (ένα μυαλό είναι αυτό...), ο κ. Στάθης έχει ασχοληθεί με την τεκμηρίωση της στενογραφικής θεωρίας του Ψάχου και όχι με το ζήτημα της ύπαρξης του χρωματικού γένους στη βυζαντινή περίοδο (την οποία θεωρεί προφανώς αυτονόητη, όπως και ο Ψάχος). Εκείνος που έγραψε ένα σημαντικό άρθρο σε αυτό το ζήτημα είναι ο -επίσης παραγκωνισμένος- Γεώργιος Αμαργιανάκης, εξαίρετος επιστήμων και άνθρωπος, τον οποίο είχα την τύχη να γνωρίσω αρκετά καλά.
Η άποψη προς την οποία τείνουμε σήμερα (τουλάχιστον ο Γ. Αρβανίτης και η ταπεινότης μου), είναι ότι το χρωματικό γένος υπήρχε ως φθορά νενανώ, επικράτησε όμως ως βασική κλίμακα των δεύτερων ήχων (β΄ και πλ. β΄) την περίοδο της καλοφωνίας (14ος-15ος αι.). Αλλά η έρευνα είναι ακόμη σε εξέλιξη.
 

Emmanouil Giannopoulos

Emmanouil Giannopoulos
Τελείως πρόχειρα και ως παράδειγμα, αναφέρω ότι εις "Τα περί την Βυζαντινή μουσικήν πεπραγμένα εις το ΙΖ' Διεθνές Συνέδριον Βυζαντινών Σπουδών (δημοσιευμένα από τον καθηγητή Στάθη στην Θεολογία του 1986, μαζί με την δική του εισήγηση) μπορεί να δει κανείς την προβληματική περί την αργής και σύντομης εξήγησης (καθώς και την άποψη του Στάθη για το θέμα), και την θεμελίωση της υπάρξεως χρωματικού γένους από την βυζαντινή περίοδο (πάλι αναλυτικά από τον Στάθη).
 
Top